Dwie troski

Autobus wypuścił Marię Nowak przy bramie domu opiekuńczego dokładnie o ósmej dwudziestej. Chłodne wrześniowe poranki potrafią przeszczeniły policzki, a przy wejściu leżały suche liście klonu, rozsypane po rabacie. Pierwszy dzień w nowej pracy, czterdzieści szósty rok życia dam radę», pomyślała, trzymając na ramieniu torbę z nowymi butami i pustym termosikiem.

Zofia Kowalska, dyżurna, przywitała ją w holu pachnącym kawą i świeżo upieczonymi bułeczkami. Za okularami ze złotymi oprawkami wpatrzyły się czujne oczy.

Proszę przejść, zaraz pokażę miejsce.

W korytarzu cicho szumiało z telewizora, a z jadalni dochodził dźwięk talerzy. Przy ścianie, opierając się o balkon, drzemał szczupły starszy pan. Maria zauważyła, iż personel nie rozmawia głośno chyba starają się nie zakłócać spokoju mieszkańców.

Dostała wolny schowek, szlafrok i cienką przepustkę: Pracownik socjalny. Maria N.. Zrzuciła czapkę, a fryzura była nieco pomarszczona; nie udało się jej jej wygładzić. W poprzedniej pracy, w księgowości zamkniętej latem z powodu redukcji, wszystko pachniało papierami, a nie środkami dezynfekcyjnymi. Do zmiany zawodu skłoniło ją nie tylko bezrobotne lato, ale i śmierć ojca poczuła, iż chce coś zrobić własnymi rękami, pomagać tym, którym naprawdę nie ma za kogo się zwrócić.

Pierwszym zadaniem było rozdać podopiecznym manualnie robione koce. Przeszła po pokoju z sześcioma łóżkami: Helena Grzybowa układała czapeczki dla wnuków, ale nie podnosiła wzroku; Arkadiusz Nowak próbował przeczytać gazetę, przyciągając do nosa szkło powiększające; Weronika Sienkiewicz siedziała przy oknie, jakby nasłuchiwała własnej ciszy. Każdy otoczony był rzeczami, ale wydawał się samotny. Maria poczuła dreszcz pod mostkiem, jakby miała otrzeć cudzą łzę, której nie wie, jak wytrzeć.

Na przerwie obiadowej wyszła na dziedziniec, zadzwoniła do mamy na numer 72. Mamo, mam nadzieję, iż wszystko w porządku, szepnęła. U mnie znowu piec nie działa, przyjedź i zobacz, odpowiedziała mama. Maria obiecała wpaść w sobotę, a matka dodała krótkie nie zapomnij. Mama miała delikatne usta, przyzwyczajone nie prosić o nic.

Wieczorem, po założeniu pościeli i podpisaniu pierwszego protokołu, Maria zakończyła zmianę. Na przystanku już ciemniało, niebo przybrało barwę krukich skrzydeł. W autobusie przeglądała wytyczne opieki nad seniorami wszystkie wydrukowane w placówce. Pomiędzy wierszami przewijała się myśl: mama czeka w pustym mieszkaniu, wkłada nocą ciężką patelnię na garnek, żeby nie pożyczać od sąsiadów elektrycznego kuchenki.

Mijał miesiąc. Październik nocą przyklejał cienki szron do okien, a Maria zagłębiała się w rutynę wizyty u lekarza-rehabilitacji, grupowe ćwiczenia, kontrola leków. Wymyśliła Kawowe piątki: parzyła w kuchni kawę w małym durszlaku, rozstawiała przy składanym stoliku cztery chętne osoby i puszczała nagrania rozrywkowe z lat sześćdziesiątych. Dwóch się uśmiechało, jeden drzemał, ale drzemka w towarzystwie była lepsza niż samotny korytarz.

Jednak ludzi zawsze brakowało. W czwartek pielęgniarka wzięła zwolnienie, a Maria sama musiała odwieźć mieszkańca do przychodni. Lidii Piotrowskiej, jednej z podopiecznych, musiała dać radę w kolejce, gdy Zofia wezwała ją do góry po pilny formularz dla kontrolerów socjalnych. Lidia westchnęła:

Nic nie szkodzi, poczekam.

Jednak Maria widziała, jak drżą palce Lidi nad torbą: pół godziny na nogach to wyzwanie dla spuchniętych stawów.

Wieczorem zadzwoniła najpierw mama.

Skończyły się leki na ciśnienie, a ja dziś miałam głowę, powiedziała sucho. Maria przycisnęła telefon do policzka, jednocześnie przecierając koszyk z jabłkami w lodówce placówki kucharz potrzebował pomocy. Jutro kupię, mruknęła, dodając przeprosiny za dzisiejsze spóźnienie. Po drugiej stronie rozległo się krótkie szumy domowego życia.

Rano przygniotł autobus w korku i Maria spóźniła się piętnaście minut. Prosiła Zofię o przerwę na lunch, pobiegła do najbliższej apteki, stanęła w kolejce seniorów i wróciła z torbą leków. Paczkę z naklejką pilne przekazała mamie przez znajomą pocztówkę, bo sama nie zdążyła. Po dwóch godzinach dostała SMSa: Odebrałam, dziękuję, ale euforii w tych słowach nie wyczuła.

Wieczorem Arkadiusz nie mógł odnaleźć swojego albumu i płakał tak bezsilnie, iż Marię ścisnęło w piersi. Szukali pod materacem, obok łóżka, pod szafką, choćby w szafie bielizny. Znaleźli jedynie wyblakły bilet do cyrku. Starszy pan opowiedział, iż jego córka wyjechała na Syberię i pisze tylko w święta. Chyba zapominam jej głos, wyszeptał. Maria usłyszała w tym swój lęk: co jeżeli mama kiedyś nie rozpozna mnie po telefonie?

Po dziewiątej wróciła do domu zimny wiatr, migoczące latarnie, schody bez żarówek. Drzwi zamknęły się za nią, a wyświetlacz pokazał nieodebrane połączenie sprzed godziny. Zadzwoniła, ale połączenie brzmiało w nieskończoność. Wspomnienie ponurego korytarza domu opieki przytłoczyło ją tam przynajmniej dyżurna pielęgniarka zaglądała co dwie godziny, a mama teraz była zupełnie sama.

W niedzielę w końcu dotarła do mieszkania. W kuchni unosił się zapach kapusty zasmażanej i starego oleju. Lodówka warczała głośniej niż rok temu. Mama siedziała na stołku, rękę oprzyjając na kolanie, jakby oszczędzała siłę.

Sama wymienię żarówkę rzuciła Maria, próbując rozładować atmosferę. Mama spojrzała surowo:

Żarówka to nic. Kiedy ostatnio po prostu usiadłaś, wypiłaś herbatę i nie liczyłaś minut?

Pytanie przebiło się jak igła przez gruby dywan jej wymówek.

W poniedziałek dyrektor zakładu ogłosił audyt w przyszłym tygodniu, więc każdy pracownik musi przedstawić raport zaangażowania społecznego. Zofia przyniosła stertę formularzy. Maria wzięła jedną, ale przed oczami pojawiła się pusta kuchnia mamy. W piersi zrodził się ciężki bunt praca wymagała pełnego poświęcenia.

Koniec października. Deszcz walił w okna trolejbusu, a szary zmierzch wpychał przechodniów pod daszki kamienic. Po zmianie, w której dwaj mieszkańcy pokłócili się o telewizor, Maria nie pojechała do domu. Wysiadła przy blokowiskowej kamienicy, kupiła trzy baterie w kiosku i weszła na czwarty piętro. Drzwi były otwarte, jedynie zamknięte na łańcuch. Wewnątrz woń mokrych liści, przeciąg wdzierał się z otwartego balkonu.

Mama siedziała przy kuchni przy gasnącym palniku, skulona. Jedna świeca trzaskała, rzucając cienie na szafki.

Znowu prąd spadł, mruknęła, nie patrząc, ciemno, nie hałasuję.

Maria zdjąła płaszcz, włączyła latarkę, ale czarna skrzynka w przedpokoju wydawała się milczącą krytyką.

Dzwoniłaś, prawda? wyszeptała mama. Dzwoniłam, żeby po prostu pogadać.

Maria usiadła na krawędzi krzesła, nagle zdając sobie sprawę: w tym półmroku obie są jak podopieczni, tylko role się odwróciły.

Chwyciła matczyną dłoń zimną, już nie tak ciepłą jak kiedyś. W głowie kłębiła się jasna myśl: nie da się odwrócić tych wieczorów, tak samo jak nie da się odzyskać zdjęcia młodości Arkadiusza.

Mamo, zadbam, żebyś nie była sama wypowiedziała głośno, jakby podpisywała wniosek. Decyzja zadrżała w brzuchu: czas poprosić elastyczny grafik, szukać opiekunki, ryzykować kolejną pracę. Nie mogła już wrócić do biegu między dwiema samotnościami.

Rankiem, zaraz po świcie, znów włączyła latarkę żarówka w korytarzu u mamy już świeciła, wymieniła bezpieczniki w nocy. Pachniało przypalonym izolacją i ciepłym chlebem: sąsiadka z dolu przyniosła bochenek, słysząc stukanie. Mama postawiła czajnik i zaskoczona patrzyła, jak córka majstrowała przy przewodach.

Załatwię, żeby przyjeżdżały do ciebie specjalistki powtórzyła Maria, prostując się. Na stole leżała otwarta książeczka z numerem districtowego ośrodka pomocy społecznej.

Po godzinie wyjaśniała sytuację w tym ośrodku. Pracowniczka w fioletowym swetrze gwałtownie przeglądała formularze:

Wniosek można złożyć online. Zgodnie z prawem każdy senior ma prawo do opieki dwa razy w tygodniu.

Maria wypełniła dokumenty, dołączyła zaświadczenie o dochodach matki i delikatnie zapytała o pielęgniarkę. Zorganizujemy patrole, ale ustalimy grafik przytaknęła.

W drodze powrotnej do domu opiekuńczego Maria dotarła po południu. Dozorczyni spojrzała surowo na zegarek, ale Zofia przywitała ją w gabinecie, rozdając listy zmian.

Mam prywatny powód zaczęła Maria, od razu wyłożywszy: mama potrzebuje pomocy, bez elastycznego grafiku nie dam rady ani tutaj, ani w domu. To nie prośba o urlop, potrzebuję dwa wieczory w tygodniu wolne, mogę wziąć poranne zmiany i raporty.

Słowa wyleciały ostrzejsze, niż chciała.

Zofia zdjąła okulary, przetarła szkło chusteczką.

Wiesz, raporty się piętrzą, kontrola już wisi w powietrzu.

Maria przygotowywała się na odmowę, ale dyżurna kontynuowała:

Mieszkańcy mają prawo do stałej opieki. Zaproponuj konkretny plan, by nikt nie został sam. wtedy podpiszę.

W stołówce w dwudziestu minutach Maria naszkicowała plan zastępstw: Lidia Piotrowska będzie jeździć do przychodni jako wolontariuszka, strażnik Jan zajmie się korytarzem, a Kawowe piątki przeniesie na wczesny ranek, kiedy personel ma luz. Zofia przejrzała tabelę, podpisała i dodała:

Pilnuj, by jakość nie spadła. Ludzie tu nie są liczbami, a życiem.

Tego samego dnia wróciła do męskiego skrzydła. Arkadiusz siedział przy radiu, palcami podciskał szwy kołdry.

Znajdziemy album szepnęła do niego.

Obszła pralnię, zajrzała do spiżarni, gdzie trzymano pożyczone kołdry, zapytała sanitariuszkę o poprzednią zmianę. Wieczorem, przesuwając szafkę przy ścianie, usłyszała szelest papieru między deską a listwą stał czerwony kąt. Album.

Wyjęła go dwoma rękami, otrzepała kurz. Na okładce pożółkłe litery Lato 1973. Arkadiusz przycisnął go do serca, jakby trzymał żywego wróbelka. Milczał, ale oczy lśniły, a napięcie Marii rozpuszczało się w powietrzu.

Na zebraniu mieszkańców zaproponowała zakątek rodzinnych historii: każdy mógłby przechowywać ważne rzeczy albumy, kartki, hafty w zamkniętym szufladzie z kodem. Pomysł spotkał się z aprobatą, a Jan zabrał się za składanie półek ze starych kaset warzywnych. W dźwięku młotka Maria przyłapała się na uśmiechu.

Blisko siódmej wieczorem zdjąła szlafrok i zdążyła złapać elektryka. W mieszkaniu mamy rozświetlało okno, a przy stole siedziała siostra pielęgniarka w maseczce, przydzielona przez ośrodek na trzy wizyty w tygodniu. Kobiety dyskutowały o przepisie na żurawinowy sok. Mama spojrzała niepewnie na nową gościa, ale gdy zobaczyła Marię w drzwiach, skinęła:

Mówią, iż ciśnienie lepiej kontrolują.

Tydzień minął. Maria wstawała o piątej, by zdążyć na wczesne rozwożenie mieszkańców na fizjoterapię, a w czwartki i soboty kończyła o pięciu, by przygotować kolację mamie albo po prostu usiąść przy kubku gorącej wody. Harmonogram był napięty, ale po raz pierwszy nie wydawał się bezsensownym wyścigiem.

Pewnego poranka Zofia zatrzymała ją przy recepcji.

Kontrolerzy odnotowali, iż zaangażowanie mieszkańców wzrosło. Te szafki z historiami świetnie się sprawdzają. Trzymaj podziękowanie za osobistą inicjatywę.

Maria westchnęła od ulgi: plan działa.

Dzień przeciągnął się w mgłę, aMaria uśmiechnęła się, wiedząc, iż wreszcie odnalazła równowagę między pracą a domem.