W 2021 roku w Polsce opublikowano zalecenia dotyczące opieki zdrowotnej dla dorosłych osób transpłciowych i niebinarnych. Teraz – po raz pierwszy – zespół ekspertów z zakresu zdrowia psychicznego, seksuologii i endokrynologii opracował również szczegółowe rekomendacje dotyczące postępowania wobec dzieci i młodzieży transpłciowej. Wytyczne te ukazały się w czasopiśmie Endokrynologia Polska i stanowią istotny krok w kierunku ujednolicenia praktyki klinicznej, opartej na wiedzy, bezpieczeństwie i afirmującym podejściu do płciowości młodych osób.
Treść nowych wytycznych dla specjalistów i specjalistek pracujących z dziećmi i młodzieżą trans
Podstawowym założeniem nowych zaleceń jest zapewnienie opieki zorientowanej na dobro dziecka – obejmującej nie tylko aspekt medyczny, ale też psychologiczny i społeczny. Proces diagnozy ma charakter interdyscyplinarny i wymaga współpracy zespołu specjalistów: psychologa-seksuologa, psychiatry oraz endokrynologa, którzy wspólnie oceniają potrzeby, gotowość do przejścia tranzycji oraz bezpieczeństwo danej osoby. Celem jest zrozumienie, na ile utrwalone są odczucia związane z tożsamością płciową oraz jak najlepiej wspierać młodą osobę w jej rozwoju, bez pośpiechu, ale i bez zbędnej zwłoki.
W zaleceniach podkreśla się, iż interwencje medyczne powinny być dostosowane do etapu rozwoju biologicznego i emocjonalnego. Stosowanie blokerów dojrzewania jest możliwe dopiero po rozpoczęciu dojrzewania płciowego, czyli w momencie pojawienia się pierwszych objawów rozwoju płciowego, gdy utrwalona dysforia płciowa została potwierdzona w procesie diagnozy. Terapia hormonalna afirmująca płeć – z użyciem testosteronu lub estrogenów – może być rozważana na późniejszym etapie, po rozpoczęciu dojrzewania i przy potwierdzeniu stabilnej tożsamości płciowej. Z kolei operacje rekonstrukcji klatki piersiowej zaleca się dopiero po zakończeniu głównych procesów dojrzewania, natomiast operacje na narządach płciowych nie powinny być według zaleceń wykonywane u dzieci. Każdy przypadek wymaga indywidualnego podejścia, z poszanowaniem autonomii młodej osoby, ale także z troską o jej bezpieczeństwo i rozwój.
Zalecenia te wyraźnie wskazują, iż celem opieki nad dziećmi i młodzieżą transpłciową nie jest przyspieszanie tranzycji, ale zapewnienie wspierającego, kompetentnego środowiska, w którym młoda osoba może bezpiecznie eksplorować i afirmować swoją tożsamość. W praktyce oznacza to także wsparcie rodziny, szkoły i systemu ochrony zdrowia w zakresie zrozumienia potrzeb dzieci transpłciowych i niebinarnych, aby decyzje dotyczące terapii mogły być podejmowane z pełną świadomością i spokojem. Warto dodać, iż choć nowe rekomendacje nie zmieniają zasadniczo kierunku dotychczasowej praktyki, to po raz pierwszy jasno definiują standardy postępowania wobec osób nieletnich z dysforią płciową w Polsce. Ich wprowadzenie ma szansę uporządkować sposób opiniowania i leczenia, zmniejszyć ryzyko nadinterpretacji oraz wzmocnić pozycję młodych osób transpłciowych w systemie ochrony zdrowia.
Nowe zalecenia odnośnie nieletnich osób transpłciowych i niebinarnych:
-
Opieka wymaga współpracy kilku specjalistów – endokrynologów, psychologów-seksuologów i psychiatrów, którzy wspólnie monitorują rozwój fizyczny, psychiczny i emocjonalny młodej osoby.
-
Proces diagnozy nie jest bramką, ale towarzyszeniem – celem nie jest ocena, czy „dana osoba naprawdę jest transpłciowa”, ale zrozumienie jej sytuacji, poziomu dysforii płciowej i gotowości na ewentualne interwencje.
-
Podejście afirmujące płeć zakłada uznanie tożsamości dziecka lub nastolatka jako realnej i zasługującej na szacunek, przy jednoczesnym zapewnieniu bezpieczeństwa psychicznego i medycznego.
-
Elastyczność polega na dopasowaniu tempa i zakresu działań do indywidualnych potrzeb, a nie do z góry ustalonego schematu.
-
Świadoma zgoda obejmuje nie tylko młodą osobę, ale też jej opiekunów, którzy powinni zostać dokładnie poinformowani o skutkach, ryzykach i ograniczeniach możliwych form terapii.
