Koszmar milionów Polaków. Tak źle nie było od dawna. To osobiste dramaty wielu ludzi

Mali przedsiębiorcy w sektorze handlowym doświadczają szczególnie dotkliwych konsekwencji obecnego kryzysu. Wielu z nich stoi w obliczu utraty nie tylko biznesu, ale również oszczędności życia, które zainwestowali w swoje sklepy. Co więcej, często zmuszeni są do zaciągania dodatkowych kredytów pod zastaw prywatnego majątku, by utrzymać płynność finansową, co prowadzi do dramatycznych sytuacji życiowych w przypadku niepowodzenia.

Fot. Obraz zaprojektowany przez Warszawa w Pigułce wygenerowany w DALL·E 3.

Problem zadłużenia małych przedsiębiorców często przekłada się na ich życie rodzinne. Stres związany z prowadzeniem upadającego biznesu, presja ze strony wierzycieli i niepewność jutra prowadzą do napięć w relacjach rodzinnych, problemów ze zdrowiem psychicznym i fizycznym. Wielu właścicieli małych sklepów doświadcza bezsenności, depresji i innych dolegliwości związanych ze stresem chronicznym.

Upadek małego biznesu często oznacza też utratę statusu społecznego w lokalnej społeczności. Przedsiębiorcy, którzy przez lata budowali swoją pozycję jako szanowani członkowie społeczności, nagle znajdują się w sytuacji osób zadłużonych, czasem zmuszonych do korzystania z pomocy społecznej. Ta degradacja statusu społecznego ma głęboki wpływ na ich samoocenę i poczucie własnej wartości.

Szczególnie trudna jest sytuacja przedsiębiorców w wieku przedemerytalnym, którzy tracąc biznes, stają przed praktycznie niemożliwym zadaniem znalezienia nowego zatrudnienia. Wiele osób w tej grupie wiekowej nie ma już sił ani możliwości przekwalifikowania się, a jednocześnie nie osiągnęło jeszcze wieku emerytalnego, co stawia ich w bardzo trudnej sytuacji życiowej.

Kryzys w handlu detalicznym dotyka również kolejne pokolenie – dzieci właścicieli małych sklepów. Rodziny, które planowały przekazanie biznesu następnemu pokoleniu, muszą rewidować swoje plany życiowe. Młodzi ludzie, zamiast przejmować rodzinne interesy, są zmuszeni szukać innych ścieżek kariery, często wyjeżdżając w tym celu do większych miast lub za granicę.

Sektor handlowy w Polsce przeżywa najpoważniejszy kryzys w swojej historii, z zadłużeniem sięgającym astronomicznej kwoty 2,4 miliarda złotych. Według Krajowego Rejestru Długów, aż 62,5 tysięcy podmiotów handlowych boryka się z problemami finansowymi, ze średnim zadłużeniem wynoszącym 38,4 tysiąca złotych na firmę. Sytuacja jest szczególnie dramatyczna dla małych przedsiębiorców, których długi stanowią ponad połowę całkowitego zadłużenia branży.

Najnowsze dane GUS wskazują na znaczące zmiany w zachowaniach konsumentów. Pomimo wzrostu płac w gospodarce, Polacy radykalnie ograniczają wydatki. Sprzedaż odzieży i obuwia spadła o 12,8 procent, sektor mebli i AGD/RTV odnotował spadek o 3,6 procent, a choćby wydatki na żywność zmniejszyły się o 1,2 procent. Te spadki wskazują na głęboką zmianę w podejściu konsumentów do zakupów.

W handlu hurtowym sytuacja jest równie niepokojąca. Mimo niewielkiego wzrostu sprzedaży w październiku, sektor walczy z poważnymi zatorami płatniczymi. Na 986 milionów złotych należności całej branży, aż 80 procent przypada na hurtownie. Problemy pogłębia niewystarczająca weryfikacja kontrahentów i zbyt liberalne podejście do umów handlowych.

Skala kryzysu jest bezprecedensowa – w pierwszych trzech kwartałach 2024 roku aż 948 firm handlowych ogłosiło niewypłacalność, co stanowi jedną piątą wszystkich upadłości w polskiej gospodarce. Najbardziej zagrożone są małe, niezależne sklepy, które nie mają szans w starciu z wielkimi sieciami handlowymi.

Obecny kryzys może doprowadzić do fundamentalnych zmian w strukturze społecznej polskich miast i wsi. Znikanie małych sklepów osiedlowych może skutkować powstaniem tzw. pustyń handlowych, szczególnie w mniejszych miejscowościach, gdzie dostęp do podstawowych produktów stanie się utrudniony dla mieszkańców.

Transformacja sektora handlowego może mieć głęboki wpływ na rynek pracy. Utrata miejsc pracy w małych sklepach i hurtowniach może szczególnie dotknąć osoby starsze i mniej wykwalifikowane, dla których znalezienie nowego zatrudnienia będzie znaczącym wyzwaniem.

Kryzys może przyspieszyć proces cyfrowego wykluczenia części społeczeństwa. Podczas gdy młodsze pokolenia płynnie przechodzą do zakupów online, osoby starsze i mieszkańcy obszarów wiejskich mogą mieć trudności z dostosowaniem się do nowej rzeczywistości handlowej.

Następuje również zmiana w relacjach społecznych. Małe sklepy osiedlowe, które tradycyjnie pełniły rolę lokalnych centrów spotkań i wymiany informacji, znikają z krajobrazu społecznego. To może prowadzić do osłabienia więzi sąsiedzkich i poczucia wspólnoty lokalnej.

Kryzys w handlu może przyczynić się do pogłębienia nierówności społecznych. Mieszkańcy większych miast, z lepszym dostępem do różnorodnych form handlu i wyższymi dochodami, będą w lepszej sytuacji niż osoby z mniejszych miejscowości i obszarów wiejskich.

Zmiany w sektorze handlowym mogą wpłynąć na model wychowania młodego pokolenia. Znikanie tradycyjnych sklepów i zastępowanie ich handlem internetowym zmienia sposób, w jaki dzieci uczą się podstawowych umiejętności społecznych i ekonomicznych.

Dodatkowym skutkiem może być zmiana w strukturze rodzinnych wydatków i zarządzaniu domowym budżetem. Konieczność planowania większych, rzadszych zakupów w oddalonych centrach handlowych może wpłynąć na sposób gospodarowania pieniędzmi w gospodarstwach domowych.

Możemy również obserwować zmiany w przestrzeni miejskiej. Opustoszałe lokale handlowe w centrach miast mogą prowadzić do degradacji tych obszarów i zmian w sposobie wykorzystania przestrzeni publicznej.

Kryzys w handlu może wpłynąć na bezpieczeństwo żywnościowe społeczności lokalnych. Mniejsza liczba punktów sprzedaży żywności może oznaczać ograniczony dostęp do świeżych produktów, szczególnie dla osób z ograniczoną mobilnością.

W dłuższej perspektywie możemy obserwować zmiany w tradycyjnych zwyczajach zakupowych i świątecznych. Zanik małych, specjalistycznych sklepów może wpłynąć na sposób, w jaki społeczności celebrują święta i inne wydarzenia rodzinne.