Angielski potrafi być wdzięczny i… podstępny zarazem. Z jednej strony jest jednym z najpopularniejszych języków świata, z drugiej — pełnym pułapek. Czy zastanawiałeś się kiedyś, skąd wzięły się tak rozbieżne relacje między zapisem słów a ich wymową? W artykule przyjrzymy się historii angielskiej pisowni, omówimy przykłady „nieczytelnych” słów i spróbujemy zrozumieć, dlaczego w języku Szekspira tyle jest wyjątków.
Geneza nieregularnej pisowni
-
Wpływy języków staroislandzkiego, francuskiego i łaciny
-
Po podboju Anglii przez Normanów (1066) elita zaczęła używać francuskiego, co przyniosło do angielskiego mnóstwo wyrazów z zupełnie inną ortografią.
-
Łacina i greka stanowiły język uczonych, wprowadzając do pisowni litery i połączenia liter, które nie odzwierciedlały angielskiej wymowy.
-
-
Brak standaryzacji przed wynalezieniem druku
-
Przed wynalezieniem druku (XV w.) każdy skryba pisał po swojemu: „knight” mógł występować jako knyȝt, kniʒt czy choćby nioʒt.
-
Poza tym dialekty różniły się znacznie między regionami, więc spójna pisownia nie była priorytetem.
-
-
Reforma ortografii… która nie nastąpiła
-
Próby ujednolicenia pisowni (np. przez Samuela Johnsona czy w czasach oświecenia) utknęły w pół drogi. Do dziś czytamy słowo “through” z trzema nieczytelnymi literami.
-
Najbardziej “zakręcone” słowa
1. Colonel
-
Wymowa: /ˈkɜːrnl/ (czyt. „kernl”)
-
Zapis: colonel
-
Historia: Słowo pochodzi od włoskiego colonello, przez francuskie coronel. Anglicy zachowali francuską pisownię z literami l–o–n–e–l i włoski akcent na l, ale wymowa została uproszczona pod wpływem formy francuskiej.
2. Bologna
-
Wymowa: /bəˈloʊniə/ albo w kontekście wędliny /bəˈloʊnə/ (czyt. „baloniə”/„balonə”)
-
Zapis: bologna
-
Historia: Nazwa włoskiego miasta Bolonia (Bologna) weszła do angielskiego wraz z regionem i producją wędliny. Choć wymowa przybliża się do oryginału, dodatkowe g i końcówka -a wydają się niepasujące dla przeciętnego użytkownika angielskiego.
3. Knight
-
Wymowa: /naɪt/ (czyt. „najt”)
-
Zapis: knight
-
Historia: W średnioangielszczyźnie litera k i połączenie gh wymawiały się: knıxt z dźwiękiem gardłowym „ch”. Z czasem wygłosiły się zarówno k przed n, jak i gardłowe gh. Pozostał jedynie historyczny zapis.
Inne interesujące przypadki
-
“Receipt” (rachunek) — wymowa /rɪˈsiːt/ pomija p, które dodano pod wpływem łacińskiego recepta.
-
“Debt” (dług) — /dɛt/ bez b; litera pojawiła się, żeby uwidocznić korzeń łaciński debitum.
-
“Sword” (miecz) — /sɔːrd/ pomija w; średnioangielskie swerd z czasem uprościło się do dwuznaku „or”.
Dlaczego to przez cały czas nie działa?
-
Tradycja
-
Uczymy się słowa w formie pisanej, zanim je usłyszymy, więc choćby nieregularności powtarzają się.
-
-
Publikacje i słowniki
-
Słowniki zachowują historyczną pisownię w imię dokładności etymologicznej.
-
-
Globalizacja
-
Angielski stał się językiem międzynarodowym, ale nie można go niszczyć — zmiany ortograficzne ograniczają się do propozycji, które rzadko przyjmują się na całym świecie.
-
Jak oswoić nieregularności?
-
Ucz się etymologii: wiedza o pochodzeniu słowa pomaga zapamiętać, dlaczego piszemy je tak, a nie inaczej.
-
Słowniki fonetyczne: korzystaj z zapisu IPA, by utrwalić prawidłową wymowę.
-
Kontekst i praktyka: notuj słowa w zdaniach, powtarzaj na głos i pisz krótkie teksty.
Podsumowanie
Angielska pisownia to mozaika historycznych wpływów, niedokończonych reform i tradycji pióra skrybów. Choć może irytować, kryje w sobie fascynującą opowieść o rozwoju języka. Przykłady takie jak colonel, bologna czy knight przypominają nam, iż za każdym słowem stoi historia — i to od nas zależy, czy będziemy ją zgłębiać, czy zignorujemy, tłumacząc się, iż „tak po prostu jest”.
Masz pytania lub inne słowa, które Cię zaskoczyły? Napisz w komentarzu, a wspólnie odkryjemy kolejne językowe zagadki!
