CZY EDUKACJA SEKSUALNA JEST TYM SAMYM, CO WYCHOWANIE DO ŻYCIA W RODZINIE?

Choć edukacja seksualna i WDŻ mają pewne obszary wspólne, różnią się w zakresie treści i podejścia. Edukacja seksualna jest bardziej wszechstronna, neutralna światopoglądowo i zorientowana na ochronę zdrowia publicznego. WDŻ natomiast koncentruje się na przygotowaniu do życia rodzinnego, promuje wartości związane z rodziną i tradycyjnymi relacjami, a seksualność omawia głównie w kontekście rodzinnym. – Holistyczna edukacja seksualna stanowi również mocne i niezastąpione narzędzie zwalczania przemocy, wykorzystywania seksualnego w różnych formach i dyskryminacji (ze względu na płeć, orientację, tożsamość, wiek, rasę, religię, pozycję społeczną) oraz promowania szacunku dla różnorodności. Dodatkowo jest jednym z fundamentalnych praw człowieka! – tłumaczy Joanna Dec-Piotrkowska, certyfikowana trenerka edukatorów i edukatorek seksualnych.

Z tego artykłu dowiesz się o tym:

Czym jest edukacja seksualna: definicja i cel

Jaką rolę edukacja seksualna odgrywa w ochronie zdrowia?

Co to jest Wychowanie do Życia w Rodzinie?

Czym edukacja sekualna różni się od WDŻ?

Czy eduakcja seksualna prowadzi do wcześniejszej aktywności seksualnej?

Czy edukacja seksualna i seksualizacja jest tym samym?

Jakie tematy porusza edukacja seksualna?

Dlaczego warto rozmawiać o edukacji seksualnej?

CZYM JEST EDUKACJA SEKSUALNA I DLACZEGO BUDZI KONTROWERSJE?

– Edukacja seksualna od dawna budzi w Polsce kontrowersje oraz spory. Atmosferę wokół omawianej tematyki dodatkowo „podgrzewa” fakt, iż edukacja seksualna jest obszarem mocno upolitycznionym, monokulturowym i poddawanym światopoglądowej presji – tłumaczy Joanna Dec-Piotrkowska, certyfikowana trenerka edukatorów i edukatorek seksualnych. – W sferze publicznej są obecne dwa dyskursy o edukacji seksualnej (konserwatywny i liberalny), silnie spolaryzowane i wzajemnie się wykluczające.

EDUKACJA SEKSUALNA – DEFINICJA I CEL WEDŁUG WHO

Kompleksowa edukacja seksualna (CSE) zapewnia młodym ludziom dokładne, dostosowane do ich wieku informacje na temat seksualności oraz zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego, co ma najważniejsze znaczenie dla ich zdrowia¹.

Tematy objęte kształceniem w ramach edukacji seksualnej obejmują między innymi treści dotyczące rodziny i relacji, szacunku, zgody i autonomii ciała, anatomii, dojrzewania i menstruacji, antykoncepcji i ciąży, a także chorób przenoszonych drogą płciową, w tym HIV.

ROLA EDUKACJI SEKSUALNEJ W OCHRONIE ZDROWIA SEKSUALNEGO DZIECI I MŁODZIEŻY

Przeprowadzone przez IPSOS badanie, które stało się podstawą naszego raportu „Narodowa Kartkówka z WDŻ”² pokazało, iż 83% Polek i Polaków uważa, iż rzetelna edukacja seksualna pozwala zminimalizować wiele czynników ryzyka, na które narażeni są młodzi ludzie. Jak podkreślają badani, rzetelna wiedza na temat seksualności pozwala zrozumieć zachodzące w ciele zmiany, budować pewność siebie i satysfakcjonujące relacje, a także dbać o zdrowie. Natomiast brak odpowiedniej wiedzy może prowadzić do podejmowania ryzykownych zachowań, problemów zdrowotnych, nieudanych związków czy trudności w akceptacji siebie.

KONTROWERSJE WOKÓŁ EDUKACJI SEKSUALNEJ – MIT CZY RZECZYWISTE ZAGROŻENIE?

Kontrowersje wokół edukacji seksualnej, szczególnie w Polsce, wynikają z różnych czynników, takich jak różnorodne wartości kulturowe, światopoglądy, oraz przekonania religijne. W związku z tym narosło wiele mitów i obaw wokół tego tematu.

– Edukacja seksualna w Polsce, przez to, iż jest traktowana jako instrument polityczny, ma zły PR. Uważana jest za kwestię obyczajowo złą i kontrowersyjną. Ze szkodą dla młodzieży i dorosłych, którzy nie sięgają po wiedzę, od której zależy ich zdrowie i w jakimś stopniu szczęście – uważa Iga Bednarz, twórczyni start-upu Love Space.

WYCHOWANIE DO ŻYCIA W RODZINIE – CO OBEJMUJE TEN PRZEDMIOT?

Wychowanie do Życia w Rodzinie (WDŻ) to przedmiot realizowany w polskich szkołach, mający na celu przygotowanie młodzieży do życia w społeczeństwie, budowania zdrowych relacji, odpowiedzialnego podejścia do rodziny oraz radzenia sobie z wyzwaniami okresu dojrzewania. Główne cele i tematy WDŻ obejmują szeroki zakres zagadnień, które są dostosowane do wieku uczniów.

GŁÓWNE CELE I TEMATY PORUSZANE W RAMACH WDŻ

• Przygotowanie do życia w rodzinie – wspieranie uczniów w rozwoju umiejętności potrzebnych do budowania trwałych i zdrowych relacji rodzinnych, w tym wartości takich jak wzajemne zrozumienie, zaufanie i empatia.

• Kształtowanie dojrzałości emocjonalnej i społecznej – rozwijanie umiejętności rozpoznawania i zarządzania emocjami oraz budowanie odpowiedzialnych postaw społecznych.

• Edukacja zdrowotna i seksualna – dostarczanie wiedzy na temat dojrzewania, zdrowia seksualnego, higieny osobistej oraz podejmowania świadomych decyzji dotyczących zdrowia.

• Rozwijanie postaw odpowiedzialności – promowanie odpowiedzialnych zachowań w życiu osobistym, społecznym i rodzinnym.

• Przygotowanie do pełnienia ról społecznych i obywatelskich – przygotowanie do aktywnego i świadomego uczestnictwa w życiu społecznym, respektowania praw innych i poszanowania różnorodności.

RÓŻNICE MIĘDZY WDŻ A EDUKACJĄ SEKSUALNĄ – CO JEST PRIORYTETEM?

Wiedza do Życia w Rodzinie koncentruje się przede wszystkim na aspektach biologicznych i medycznych, z niemal zupełnym pominięciem kwestii psychologicznych, emocjonalnych i relacyjnych. Treści na WDŻ są niedostosowane do potrzeb i wieku uczniów – tematy omawiane są za późno, powierzchownie, bez uwzględnienia realnych problemów i potrzeb młodzieży. Nauczyciele WDŻ postrzegani są jako niekompetentni, sami czujący się niekomfortowo z omawianą tematyką, niezdolni do stworzenia atmosfery otwartości.

EDUKACJA SEKSUALNA A WYCHOWANIE DO ŻYCIA W RODZINIE – PODOBIEŃSTWA I RÓŻNICE

Program WDŻ jest bardziej zorientowany na wartości tradycyjne i rodzinne, promując postawy związane z moralnością, odpowiedzialnością i wiernością. Edukacja seksualna jest z kolei bardziej neutralna i wszechstronna, obejmując różnorodne aspekty zdrowia seksualnego i relacji oraz promując tolerancję i szacunek dla różnorodności.

PROGRAM EDUKACJI SEKSUALNEJ A WARTOŚCI PROMOWANE W WDŻ

Program WDŻ opiera się na wartościach tradycyjnych, które promują małżeństwo, rodzinę i wierność. Seksualność jest omawiana w kontekście miłości, małżeństwa i rodziny, co często odzwierciedla wartości religijne i moralne. Wspiera się tu postawy odpowiedzialności oraz oczekiwanie na współżycie do momentu założenia trwałej relacji.

Podejście edukacji seksualnej jest bardziej neutralne światopoglądowo, skupiając się na fizjologii, zdrowiu seksualnym i relacjach interpersonalnych, niezależnie od przekonań religijnych. Program obejmuje różne modele relacji, omawia bezpieczne współżycie oraz znaczenie świadomego podejmowania decyzji. Często promuje się szacunek do różnorodności i równości w relacjach, co ma na celu przeciwdziałanie dyskryminacji.

WDŻ kładzie nacisk na wartości rodzinne, ucząc odpowiedzialności za drugą osobę, wierności i zaufania jako podstaw zdrowego związku. Tematyka często opiera się na tradycyjnym modelu rodziny i wzmacnia postawę odpowiedzialności za życie rodzinne, co jest zgodne z katolickim rozumieniem małżeństwa i rodziny.

Program edukacji seksualnej obejmuje szeroki zakres relacji, w tym relacje romantyczne, przyjaźń i partnerstwo. Zachęca do poszanowania uczuć i granic drugiej osoby, omawiając różne rodzaje relacji oraz asertywność i komunikację. Edukacja promuje również szacunek dla różnorodności orientacji seksualnych oraz tożsamości płciowej.

EDUKACJA SEKSUALNA W POLSCE – CZYM SIĘ RÓŻNI OD WDŻ?

Zdrowie reprodukcyjne w programie WDŻ omawiane jest głównie w kontekście prokreacji i znaczenia rodziny. W niektórych programach, szczególnie realizowanych przez organizacje powiązane z wartościami katolickimi, unika się szczegółowych informacji na temat antykoncepcji, kładąc nacisk na naturalne metody planowania rodziny i abstynencję przedmałżeńską.

W edukacji seksualnej przekazywana jest szeroka wiedza na temat zdrowia reprodukcyjnego, w tym omówienie antykoncepcji, chorób przenoszonych drogą płciową i profilaktyki. Celem jest wyposażenie młodzieży w umiejętność podejmowania decyzji opartych na wiedzy, co ma na celu zmniejszenie ryzyka nieplanowanych ciąż oraz rozprzestrzeniania się infekcji.

W WDŻ zwraca się uwagę na bezpieczeństwo osobiste oraz na zagrożenia wynikające z cyberprzemocy i przemocy seksualnej. W programie jednak większy nacisk kładzie się na znaczenie moralności i odpowiedzialności osobistej niż na techniki radzenia sobie z przemocą.

Edukacja seksualna szerzej omawia zagrożenia związane z przemocą seksualną i cyberprzemocą, ucząc młodzież, jak rozpoznawać niebezpieczne sytuacje, gdzie szukać pomocy oraz jakie są prawa ofiar. Tematy te są traktowane w sposób bardzo praktyczny, często z uwzględnieniem narzędzi cyfrowych i psychologii zachowań przemocowych.

JAK EDUKACJA SEKSUALNA W EUROPIE WYPADA W PORÓWNANIU DO POLSKIEGO WDŻ?

W krajach, gdzie edukacja seksualna jest dostepna z założenia jest ona neutralna światopoglądowo. Programy są nastawione na przekazanie wiedzy naukowej i oparte na zdrowiu publicznym. Celem jest ochrona zdrowia młodzieży i wspieranie jej w odpowiedzialnym podejściu do życia seksualnego, niezależnie od indywidualnych przekonań.

W Polsce WDŻ często kładzie nacisk na wartości rodzinne, takie jak wierność, odpowiedzialność i miłość w kontekście małżeństwa i rodziny. W programie mogą być promowane naturalne metody planowania rodziny oraz pogląd, iż seksualność powinna być częścią trwałej relacji opartej na miłości i zobowiązaniu.

W programie WDŻ rzadziej porusza się temat różnorodności tożsamości płciowej i orientacji seksualnej. Program opiera się raczej na tradycyjnym modelu rodziny i podkreśla role związane z rodziną, małżeństwem i prokreacją, co może być zgodne z wartościami konserwatywnymi i religijnymi.

Edukacja seksualna uwzględnia różnorodność tożsamości i orientacji seksualnych, promuje szacunek i akceptację dla osób o różnych orientacjach oraz zapobiega dyskryminacji. Edukacja obejmuje także zagadnienia dotyczące tożsamości płciowej, co ma na celu zwiększenie tolerancji i zrozumienia wśród młodzieży.

– Kolejną trudność stwarza brak lub niedostosowanie edukacji seksualnej w polskich szkołach do potrzeb jej odbiorców na różnych etapach ich życia. Brakuje dobrze przygotowanych nauczycieli, podręczniki często nie przekazują wiedzy naukowej, a wręcz przyczyniają się do powielania mitów i stereotypów, już nie wspominając o realizacji samego przedmiotu „Wychowania do życia w rodzinie”, jego treści i podstawy programowej – zauważa Joanna Dec-Piotrkowska.

POZNAJ NASZYCH EKSPERTÓW OD EDUKACJI SEKSUALNEJ >>

Eksperci SEXEDPL

OBALANIE MITÓW O EDUKACJI SEKSUALNEJ – CO POWINIEN WIEDZIEĆ KAŻDY RODZIC?

– W związku z wieloletnim już brakiem powszechnej edukacji seksualnej w szkołach, a także niewystarczającą edukacją dorosłych w tym obszarze, mamy teraz w Polsce sytuację naprawdę dramatyczną. Jeden z podstawowych braków dotyczy tego, czym adekwatnie jest edukacja seksualna. Dla wielu dorosłych to nauka o tym, jak uprawiać seks. Może to być jeden z powodów niechęci do takiego przedmiotu. To jest wielkie nieporozumienie – tłumaczy Ewa Pietruszczak współtwórczyni moonki – inicjatywy zajmującej się pomaganiem dojrzewającym dzieciom i ich rodzicom lub opiekunom w budowaniu pozytywnej relacji z ciałem.

CZY EDUKACJA SEKSUALNA PROWADZI DO WCZEŚNIEJSZEJ AKTYWNOŚCI SEKSUALNEJ?

Z raportu Światowej Organizacji Zdrowia wynika, iż zajęcia z edukacji seksualnej przyczyniają się do opóźnienia czasu inicjacji seksualnej, częstszego stosowania antykoncepcji, zmniejszają liczbę ryzykownych zachowań seksualnych i stanowią profilaktykę wykorzystywania seksualnego. Brak mądrej edukacji seksualnej ogranicza nam możliwość zadbania o siebie i swoje zdrowie.

EDUKACJA SEKSUALNA A SEKSUALIZACJA DZIECI – PRAWDA CZY FAŁSZ?

Według definicji opracowanej przez Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne seksualizacja to przede wszystkim sprowadzanie atrakcyjności osoby i jej wartości do jednego wymiaru – bycia seksowną. Seksualizacja mocno łączy się z popkulturą, tam znajdziemy różne jej przejawy: konkursy małej miss, wulgarne teledyski i reklamy, lalki, które mają makijaże i stroje na wzór seksownych dorosłych kobiet. To narzucanie dzieciom norm związanych ze światem dorosłych. Nie można tego mylić z edukacją seksualną.

Edukacja seksualna nie polega na promowaniu aktywności seksualnej ani nie zachęca do podejmowania przedwczesnych działań seksualnych. Wręcz przeciwnie – przekazuje wiedzę i wartości, które pomagają dzieciom i młodzieży podejmować odpowiedzialne decyzje oraz zrozumieć, jak dbać o swoje bezpieczeństwo. Badania przeprowadzone przez organizacje, takie jak Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) i UNESCO, wskazują, iż edukacja seksualna nie przyczynia się do seksualizacji dzieci, ale zmniejsza ryzyko nieplanowanych ciąż i chorób przenoszonych drogą płciową oraz sprzyja opóźnieniu inicjacji seksualnej.

Czytaj więcej: Seksualizacja a edukacja seksualna

Jednym z celów edukacji seksualnej jest ochrona dzieci przed seksualizacją. Poprzez naukę na temat granic własnych i innych osób, dzieci i młodzież uczą się rozpoznawać nieodpowiednie zachowania i sytuacje, które mogą stanowić zagrożenie. Na przykład, dzieci uczą się, iż mają prawo do prywatności, mogą mówić „nie” i rozpoznać, kiedy ktoś narusza ich granice – są to elementy, które sprzyjają ich bezpieczeństwu w sytuacjach kontaktu z dorosłymi.

RZETELNA EDUKACJA SEKSUALNA – JAK POMAGA W BUDOWANIU ZDROWYCH POSTAW?

W krajach, gdzie dostęp do edukacji seksualnej jest ograniczony, zauważalny jest wyższy wskaźnik nastoletnich ciąż oraz chorób przenoszonych drogą płciową. Brak wiedzy prowadzi również do narażenia młodzieży na zagrożenia związane z przemocą seksualną i seksualizacją w mediach. Bez edukacji młodzi ludzie są bardziej podatni na błędne informacje i nie są świadomi ryzykownych zachowań, co może negatywnie wpłynąć na ich zdrowie i relacje.

JAKIE TEMATY PORUSZA EDUKACJA SEKSUALNA, KTÓRE NIE SĄ OBJĘTE PRZEZ WDŻ?

• Zajęcia są prowadzone przez wykwalifikowanych specjalistów. Osoby prowadzące są otwarte i umieją przekazywać wiedzę w przystępny i nieoceniający sposób.
• Edukacja seksualna uwzględnia tematy związane z kształtowanie umiejętności psychospołecznych, komunikacji, budowanie dobrych relacji, radzeniem sobie z emocjami.
• Zajęcia tworzą bezpieczną przestrzeń do rozmów o intymności.
• Edukacja seksualna nie skupia się tylko na uczniach. Równie ważne są systematyczne działania na rzecz podnoszenia wiedzy i świadomości rodziców i nauczycieli.
• Zajęcia z edukacji seksualnej prowadzone są stopniowo, dostosowują tematy do wieku i rozwoju dzieci.

ZDROWIE SEKSUALNE I REPRODUKCYJNE W EDUKACJI SEKSUALNEJ

Zdrowie seksualne i reprodukcyjne jest jednym z kluczowych obszarów w ramach edukacji seksualnej. Celem tego segmentu edukacji jest dostarczenie młodzieży wiedzy i umiejętności niezbędnych do podejmowania świadomych i odpowiedzialnych decyzji związanych ze zdrowiem, seksualnością i relacjami interpersonalnymi. Obszar zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego obejmuje zagadnienia zarówno biologiczne, jak i psychologiczne, uwzględniając aspekty emocjonalne, społeczne i prawne.

TOŻSAMOŚĆ I ORIENTACJA SEKSUALNA – DLACZEGO TO WAŻNE?

Zajęcia WDŻ zwykle ograniczają się do omawiania ról płciowych w kontekście tradycyjnych wartości. W programie nie porusza się szczegółowo tematu orientacji seksualnej ani tożsamości płciowej, co jest zgodne z podejściem konserwatywnym i wartościami religijnymi.

Edukacja seksualna często obejmuje zagadnienia związane z tożsamością płciową i orientacją seksualną, promując akceptację oraz przeciwdziałanie dyskryminacji. W wielu krajach i programach edukacyjnych omawia się prawa osób LGBTQ+, a także ich sytuację w kontekście społecznym i relacyjnym.

ANTYKONCEPCJA, HIV I CHOROBY PRZENOSZONE DROGĄ PŁCIOWĄ – ROLA EDUKACJI

Edukacja seksualna przekazuje informacje na temat metod antykoncepcji, m.in. prezerwatyw, tabletek antykoncepcyjnych, wkładek domacicznych. Młodzi ludzie uczą się, jak te metody działają, jakie mają zalety i ograniczenia, co pomaga im podejmować świadome decyzje w przyszłości.

Dzięki edukacji na temat STD młodzi ludzie są bardziej skłonni do stosowania środków zapobiegawczych, takich jak prezerwatywy, oraz do regularnego testowania się, co pozwala na wczesne wykrycie i leczenie chorób. Świadomość objawów i ryzyka zwiększa również gotowość do szukania pomocy medycznej i konsultacji z lekarzem.

Przekazywanie rzetelnej wiedzy pozwala na obalanie mitów, które narosły wokół HIV/AIDS, takich jak błędne przekonanie, iż można się zakazić przez dotyk czy przebywanie w tym samym pomieszczeniu. Dzięki edukacji seksualnej uczniowie dowiadują się, iż osoby zakażone HIV mogą prowadzić normalne życie, a odpowiednia terapia antyretrowirusowa pozwala kontrolować wirusa.

POZNAJ 100 EDUKSTOREK I EDUKATORÓW SEKSUALNYCH, KTÓRZY ZNALEŹLI SIĘ NA LIŚCIE SEXEDPL I FORBES WOMEN >>

PODSUMOWANIE – DLACZEGO WARTO OTWARCIE ROZMAWIAĆ O EDUKACJI SEKSUALNEJ I WDŻ?

86% badanych uważa, iż zajęcia z edukacji seksualnej powinny odbywać się w szkole. Spośród nich największa część wprowadziłaby takie zajęcia od klas IV-VI lub VII-VIII. Większość badanych uważa, iż od tego etapu zajęcia powinny być obowiązkowe.

Kiedy myślimy o edukacji seksualnej, zwykle utożsamiamy ją z antykoncepcją czy zapobieganiem chorobom przenoszonym drogą płciową. Natomiast to jedne z wielu rzeczy, które się w niej mieszczą.

EDUKACJA SEKSUALNA A ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA ZDROWIE I ŻYCIE SEKSUALNE DZIECI I MŁODZIEŻY

Edukacja seksualna odgrywa istotną rolę w kształtowaniu odpowiedzialności młodzieży za ich zdrowie i życie seksualne, przygotowując ich do świadomego podejmowania decyzji dotyczących ciała, relacji i zdrowia. Poprzez dostarczenie rzetelnej wiedzy oraz rozwijanie kluczowych umiejętności interpersonalnych i emocjonalnych, edukacja seksualna wzmacnia poczucie odpowiedzialności za swoje zdrowie seksualne i reprodukcyjne, co pozytywnie wpływa na bezpieczeństwo i dobrostan młodych ludzi.

Od września 2025 r. do szkół podstawowych i ponadpodstawowych ma wejść nowy przedmiot: edukacja zdrowotna. Nowy przedmiot ma poruszać tematy dotyczące zdrowia psychicznego, zdrowia fizycznego i zdrowego odżywiania oraz profilaktyki zdrowotnej, problematyki uzależnień, edukacji seksualnej i wiedzy o człowieku³.

Edukacja zdrowotna ma zastąpić nieobowiązkowy dotychczas przedmiot wychowanie do życia w rodzinie.

Źródła:

1. https://www.who.int/news-room/questions-and-answers/item/comprehensive-sexuality-education ︎
2. https://sexed.pl/wp-content/uploads/2024/06/Narodowa-Kartkowka-z-WDZ-SEXEDPL-DOZ.PL_.pdf ︎
3. https://www.rp.pl/edukacja-i-wychowanie/art40864371-bedzie-nowy-przedmiot-w-szkolach-podstawowych-i-srednich-zastapi-wdz ︎