Odczuwanie stresu w kontaktach z innymi jest całkowicie naturalne. Motyle w brzuchu przed imprezą u znajomych czy randką to zwykła reakcja organizmu. Jednak jeżeli lęk przed oceną staje się intensywny, częsty i wpływa na codzienne funkcjonowanie, może to świadczyć nie tylko o nieśmiałości, ale o lęku społecznym. W tym artykule wyjaśniamy różnice między nimi, opisujemy objawy zaburzenia lęku społecznego i razem z psycholożką podpowiadamy, kiedy warto szukać pomocy.
Terminy „nieśmiałość” i „lęk społeczny” bywają stosowane zamiennie, ponieważ oba odnoszą się do uczucia dyskomfortu w kontaktach z innymi ludźmi. Jednak bycie nieśmiałym lub posiadanie takiej cechy osobowości nie jest tym samym, co doświadczanie zaburzenia lęku społecznego.
CZY FOBIA SPOŁECZNA TO PO PROSTU NIEŚMIAŁOŚĆ?
To naturalne, iż w nowych sytuacjach towarzyskich lub przy spotykaniu nieznajomych możemy odczuwać napięcie czy zdenerwowanie. Poziom komfortu w kontaktach z innymi bywa bardzo indywidualny.
Zarówno osoby nieśmiałe, jak i te z lękiem społecznym, mogą odbierać sytuacje społeczne jako stresujące, przytłaczające, a choćby zagrażające. Często odczuwają silną potrzebę unikania takich sytuacji.
Ich reakcje mogą przybierać formę „ucieczki” (wycofania się lub całkowitego unikania), „zamrożenia” (uczucie oderwania od ciała lub rzeczywistości) albo „ugodowości” (próby zadowolenia innych kosztem siebie).
Na rozwój zarówno nieśmiałości, jak i lęku społecznego wpływ mają czynniki biologiczne oraz środowiskowe. Na przykład dzieci nieśmiałe oraz dorośli z lękiem społecznym wykazują silne reakcje neurologiczne na stresujące sytuacje społeczne, takie jak wykluczenie z grupy.
Zarówno jedna, jak i druga grupa może doświadczać objawów fizycznych takich jak potliwość, czerwienienie się, drżenie rąk, przyspieszone bicie serca czy płytki oddech – i to choćby w oczekiwaniu na daną sytuację.
Osoba nieśmiała może odczuwać napięcie, zakłopotanie czy pasywność w towarzystwie, zwłaszcza w kontaktach z obcymi. Może też doświadczać objawów fizycznych, takich jak czerwienienie się, potliwość czy rozstrój żołądka. Jednak nieśmiałość nie jest uznawana za zaburzenie – można z nią funkcjonować, a u dzieci często mija z wiekiem.
Lęk społeczny z kolei może być znacznie bardziej wyniszczający. Osoba z tym zaburzeniem odczuwa tak silny strach przed kompromitacją lub oceną, iż unika kontaktów społecznych, co zaburza codzienne życie. Przykładowo, może zrezygnować z rozmowy kwalifikacyjnej czy odrzucić zaproszenie na przyjęcie, bo boi się ataku paniki.
Choć i nieśmiałość, i lęk społeczny łączą podobne objawy fizyczne oraz lęk przed kontaktami z ludźmi, to lęk społeczny bywa przewlekły i może prowadzić do całkowitego unikania sytuacji towarzyskich.
CZY WSZYSTKIE NIEŚMIAŁE DZIECI ROZWINĄ FOBIĘ SPOŁECZNĄ?
Wielu dorosłych z tym zaburzeniem wspomina, iż już jako dzieci byli nieśmiali, niepewni siebie i zamknięci w sobie. Nie oznacza to jednak, iż każde nieśmiałe dziecko rozwinie lęk społeczny. Nieśmiałość sama w sobie nie wystarcza do rozpoznania tego zaburzenia. Stopień otwartości społecznej może różnić się w zależności od sytuacji, osób, czy poczucia bezpieczeństwa — zwłaszcza u dzieci, które mogą być zamknięte w kontaktach z rówieśnikami, ale otwarte wobec bliskich dorosłych.
JAKIE MOGĄ BYĆ KONSEKWENCJE ZABURZENIA LĘKU SPOŁECZNEGO?
Często prowadzi to do unikania kontaktów społecznych. Gdy unikanie nie jest możliwe, osoby takie mogą uciekać się do tzw. zachowań zabezpieczających — np. wpatrywania się w telefon, zakładania okularów przeciwsłonecznych czy przygotowywania wcześniej tematów do rozmowy.
Lęk społeczny może prowadzić do niskiego poczucia własnej wartości, rozpadu relacji, trudności w pracy i nauce, a choćby do rezygnacji z edukacji czy kariery.
Właśnie przez zakres wpływu na życie codzienne i emocjonalne, lęk społeczny wyraźnie odróżnia się od zwykłej nieśmiałości.
Brak wsparcia może doprowadzić do poważnych konsekwencji w przyszłości — dlatego wczesne rozpoznanie i interwencja są kluczowe. Dzięki pomocy specjalistów i wsparciu rodziny, dzieci mogą nauczyć się, jak radzić sobie z lękiem społecznym.
JAKIE SĄ OBJAWY FOBII SPOŁECZNEJ?
Zaburzenie lęku społecznego najczęściej zaczyna się pod koniec dzieciństwa i nasila się w wieku nastoletnim oraz w dorosłości. Typowe objawy to:
- lęk przed negatywną oceną przez innych
- obawa przed ośmieszeniem się i unikanie mówienia
- silny strach przed kontaktem z nieznajomymi
- niepokój związany z oczekiwaniem na wydarzenia
- katastroficzne przewidywania
- objawy somatyczne, jak pocenie się, drżenie, zawroty głowy, napięcie mięśni, przyspieszony puls, nudności
- nadmierna analiza swojego zachowania po sytuacji społecznej
- unikanie codziennych sytuacji, takich jak szkoła, praca, randki czy spotkania towarzyskie
Podstawą lęku społecznego jest silny strach przed ośmieszeniem się. Osoba zmagająca się z tym zaburzeniem jest bardzo skupiona na sobie, oczekuje najgorszego, i z tego powodu może rezygnować z życia towarzyskiego, zawodowego czy edukacyjnego.
Do mniej oczywistych objawów należą: unikanie kontaktu wzrokowego, niejedzenie w obecności innych, niekorzystanie z publicznych toalet czy unikanie zakupów stacjonarnych.
Aby można było postawić diagnozę zaburzenia lęku społecznego, objawy muszą utrzymywać się przynajmniej przez sześć miesięcy i znacząco wpływać na codzienne funkcjonowanie — w pracy, w relacjach, edukacji, czy w poczuciu własnej wartości.
NA CZYM POLEGA LECZENIE LĘKU SPOŁECZNEGO?
Nieśmiałość i skrępowanie są normalnymi reakcjami. jeżeli jednak towarzyszy im silny strach, ataki paniki i unikanie ludzi, może to świadczyć o zaburzeniu lęku społecznego. Nieleczony lęk społeczny może zakłócić edukację, karierę i relacje osobiste.
Dla wielu osób diagnoza jest ważna, bo potwierdza, iż ich cierpienie nie jest „zwykłą nieśmiałością”, ale realnym zaburzeniem wymagającym leczenia.
- Jak uzyskać diagnozę? Najpierw skontaktuj się z lekarzem lub psychoterapeutą. Nie diagnozuj się samodzielnie. Specjalista przeprowadzi wywiad, zbierze informacje o objawach i – jeżeli to konieczne – zleci dodatkowe testy lub kwestionariusze.
- Psychoterapia. Najczęściej stosowaną formą leczenia jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT). Pomaga ona rozpoznawać i zmieniać negatywne myśli oraz trenować nowe umiejętności społeczne. W terapii często stosuje się scenki i odgrywanie ról, by ćwiczyć zachowania w bezpiecznym środowisku.
- Leki. W przypadkach cięższego przebiegu lekarz psychiatra może przepisać leki, najczęściej z grupy SSRI lub SNRI, które wpływają na poziom serotoniny – neuroprzekaźnika regulującego nastrój. Dobór leku zawsze powinien być indywidualny i nadzorowany przez specjalistę.
JAK MOŻESZ PORADZIĆ SOBIE Z LĘKIEM SPOŁECZNYM?
„Terapia jest ważnym elementem na drodze pokonania fobii społecznej. Zanim zaczniesz kroczyć tą drogą, możesz skorzystać z technik samopomocowych. które będą wspierać Cię w codziennym funkcjonowaniu” – tłumaczy psycholożka Magda Mroziewicz.
- Mindfulness, czyli trening uważności. To zbiór technik pozwalających na bycie “tu i teraz”. Uczy nas doświadczania bez oceny i analizy sytuacji. Regularne praktykowanie może zwiększyć samoświadomość ciała, oddechu, myśli i emocji, redukować stres i lęk.
- Joga. To sposób na obniżenie napięcia, relaks i świetnie oddziałuje na nasz układ nerwowy. A dodatkowo, można ćwiczyć jogę bez wychodzenia z domu! W internecie znajdziesz treningi online i poradniki.
- Medytacja. Wzmacnia zdolność regulowania emocji i reakcji fizjologicznych, wspiera neuroplastyczność mózgu.
- Relaksacja jako codzienna rutyna. Zapobiega rozwijaniu się objawów somatycznych, poprawia sen i regenerację. Istnieje wiele technik relaksacyjnych, należy do nich Trening Jacobsona i relaksacyjne wizualizacje. Można znaleźć je w serwisie YouTube.
- Zmiana stylu życia jako element higieny psychicznej. Sen, dieta, aktywność fizyczna i higiena cyfrowa to solidne fundamenty wspierające budowę odporności psychicznej.
- Książki, poradniki samopomocowe. Są pisane przez psychologów, psychoterapeutów i lekarzy. Dostępne dla wszystkich.
