Okazuje się, iż zdrowe zęby mają ogromny wpływ na prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu. Niestety jako społeczeństwo często bagatelizujemy wizyty u stomatologa, co jest ogromnym błędem, dlatego Stowarzyszenie MANKO rozpoczyna kampanię „Żuj i żyj”. O skutkach bezzębia i użytkowania nieprawidłowo dobranej protezy opowiedziała prof. Magdalena Nowosielska z Samodzielnej Pracowni Gerostomatologii Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku.
Czym zajmuje się gerostomatologia?
Gerostomatologia to opieka stomatologiczna polegająca na leczeniu zębów i odbudowie utraconej funkcji żucia u pacjentów po 60 roku życia. Wszystko, co związane jest z podtrzymaniem i przywróceniem zdrowia jamy ustnej u seniora, należy właśnie do tej dziedziny. Gerostomatologia nie jest odrębną specjalizacją, choć są takie postulaty. Póki co widnieje w planie studentów jako przedmiot.
Jakie są najczęstsze problemy stomatologiczne, z jakimi borykają się osoby starsze? Jak im zaradzić?
Najpoważniejszym i najbardziej destrukcyjnym problemem stomatologicznym dla zdrowia osób starszych jest bezzębie bądź częściowa utrata własnego uzębienia. Pacjenci bezzębni są pozbawieni funkcji żucia, która pełni najistotniejszą rolędla układu stomatognatycznego, czyli mięśni, nerwów, kości, stawów skroniowo-żuchwowych i zębów. Na przedwczesną utratę zębów niestety pracujemy całe życie, jeżeli nie dbamy o nie wystarczająco. Aby znacząco zmniejszyć ryzyko utraty, warto dbać o uzębienie już od dzieciństwa. jeżeli zbliżamy się do wieku senioralnego, szczególnie powinniśmy wyostrzyć zmysły na zdrowie jamy ustnej, czyli regularnie chodzić na wizyty stomatologiczne, podejmować regularne leczenie, ograniczyć cukry proste, stosować dietę o zbitej konsystencji. Nasza funkcja żucia musi być cały czas aktywowana. Z kolei ubytki powinniśmy niwelować dzięki wdrożeniu odbudów protetycznych. Bardzo ważne jest funkcjonowanie z odbudowaną funkcją żucia, a wiele pacjentów nie naprawia ubytków, tylko przystosowuje się do braków zębowych.
Drugi istotny problem to kserostomia, czyli zaburzenia wydzielania śliny. Niestety wraz z wiekiem zmniejsza się jej wydzielanie, a ślina w jamie ustnej – jako nośnik cennych, unikalnych enzymów i białek, w tym odpornościowych – jest podstawą podtrzymania zdrowia jamy ustnej. Zmienia się również skład śliny. Niestety te zmiany rzadko są dostrzegane. Bagatelizowany jest często fakt współistnienia u seniora innych chorób systemowych, których przebieg oraz leczenie wpływają często na funkcjonowanie ślinianek.W konsekwencji mamy seniora o wysuszonej śluzówce, z zaburzoną immunologią, z zaburzonym mikrobiomem jamy ustnej, zbyt często pojawiającymi się chorobami jamy ustnej, grzybicą czy owrzodzeniem.
Trzeci problem to próchnica – w wieku senioralnym przybiera postać próchnicy korzenia. Dotyczy tego fragmentu zębów, który przez całe życie jest schowany w dziąśle. Na starość korzeń odsłania się poprzez użytkowanie protezy albo nadmierne przeciążanie zębów. Próchnica korzenia najczęściej jest słabo widoczna i postępuje powoli, ale drastycznie zmienia strukturę korzenia, w wyniku czego łamią się zęby. W tym przypadków również liczy się diagnostyka, badania i częste kontrole, zmiana nawyków żywieniowych, profesjonalna higienizacja, która odbywa się u higienistek stomatologicznych. Osoby starsze często nie są wystarczająco sprawne manualnie, dlatego trzeba liczyć się z tym, iż domowa higienizacja nie jest doskonała. Te proste metody można zastosować z dnia na dzień.
Jakie choroby mogą zatem wystąpić u seniora przez to, iż ma problem z uzębieniem lub wydzielaniem śliny?
Jeśli pacjent ma niepełne uzębienie, niestety drastycznie zmienia swój sposób odżywiania. Posiłki są często niepełnowartościowe i papkowate, przez co cierpi sprawność układu żucia. Pacjent nie pobudza wystarczająco mięśni, nerwów, kości i wszystko zanika. jeżeli nie ma zębów, preferuje jedzenie miękkich potraw, rezygnuje ze świeżych warzyw i owoców, czyli z tego, co pozwala podtrzymać zdrowie nie tylko uzębienia i jamy ustnej, ale i całego organizmu. Często zdarza się również, iż pacjenci połykają całe kawałki jedzenia i podrażniają tym układ pokarmowy. Niewłaściwie pobudzane receptory ozębnej w kości szczękowej mają istotny wpływ na zmniejszenie aktywności kory mózgowej, co w konsekwencji może pogłębiać choroby demencyjne i neurodegeneracyjne. Zauważono, iż u pacjentów bezzębnych dochodzi częściej do zaburzeń funkcjonowania układu nerwowego, występowania chorób tj. Parkinsona, Alzheimera, demencji starczej, zaburzeń pamięci i chorób otępiennych.
Okazuje się również, iż bezzębnym pacjentom trudno utrzymać wagę ciała – wielu z nich jest otyłych. Ze względu na otyłość pogłębiają się choroby metaboliczne, choroby układu immunologicznego i układu ruchu, pojawia się cukrzyca.
Dodatkowo trzeba wspomnieć, żenieprawidłowe wydzielanie śliny jest spowodowane często przez leczenie, czyli farmakoterapię, która przybiera postać polipragmazji. Jako dentyści obserwujemy, iż zaburzenia wydzielania śliny często wynikają z działania leków. Brak śliny i suchość w jamie ustnej to zwiększone ryzyko występowania grzybic jamy ustnej, układu pokarmowego, zaburzeń mikrobiomu. Brak adekwatnego nawilżania śluzówki w jamie ustnej to również częstsze urazy tej okolicy będące podłożem rozwoju zmian rogowaciejących, stanów przednowotworowych.To wszystko jest ze sobą połączone.
Jak rozpoznać, iż senior ma źle dobraną protezę?
Nie jest to najlepsze porównanie, ale tłumaczymy pacjentom, iż z protezą jest jak z wyborem obuwia. Pewne rzeczy mogą się dopasować, tylko pytanie, jakim kosztem. Prawidłowa proteza musi być na tyle wygodna, by w niej jeść. Osoby starsze często traktują ją w kategoriach estetycznych, a w chwili gdy zasiadają do obiadu, wyjmują protezę. To pierwszy sygnał, iż protezę należy wymienić albo skorygować, zasięgnąć rady stomatologa lub protetyka. Oni dobiorą protezę w taki sposób, aby spełniała swoją najistotniejszą funkcję, czyli żucie. Trzeba wymienić również protezę, która się rusza, obciera błonę śluzową jamy ustnej lub powoduje zaczerwienia. Urazy mechaniczne są najczęstszą przyczyną pojawiania się stanów przednowotworowych i zmian nowotworowych w jamie ustnej.
Co więcej, proteza musi być przechowywana we adekwatny sposób. Powinniśmy ją odpowiednio higienizować dzięki specjalnych preparatów w postaci tabletek musujących i w nocy trzymać w suchym miejscu. Protezy nie można czyścić preparatami ściernymi, takimi jak pasta i szczoteczka do zębów, ponieważ w źle czyszczonych protezach tworzą się mikroszczeliny, w których zasiedlają się bakterie i grzyby. A warto podkreślić, iż grzybica u starszych pacjentów jest bardzo niebezpieczną chorobą. W takiej sytuacji proteza powinna być zdezynfekowana, wyleczona preparatem przeciwgrzybiczym, a po zakończonej terapii – wymieniona na nową.
Proteza nie spełnia więc estetycznej roli. Najważniejsza funkcja to odtworzenie funkcji żucia i prawidłowej wymowy.
Czy popiera Pani kampanię „Żuj i żyj:? Czy uważa Pani, iż takie działania są potrzebne?
Uważam, iż taka akcja to bardzo dobry pomysł, a krótkie hasło jest doskonałe. Nie można oddzielać zdrowia jamy ustnej od zdrowia ogólnego, bo dobrostan jamy ustnej ma wpływ na wiele innych tkanek i narządów. Często seniorzy negatywnie oceniają jakość życia ze względu na swój stan jamy ustnej. Brak zębów, a co za tym idzie – wykluczenie społeczne i brak możliwości prawidłowego odżywiania oraz wypowiadania się oddziałuje na sposób życia osób starszych. Seniorzy zostają w domu, są wykluczani z kontaktów społecznych i międzyludzkich i pozbawiani chęci podejmowania pracy i współpracy.
Perspektywa, jaka roztacza się przed seniorem ze zdrową jama ustną, jest piękna. Warto zwracać uwagę na to, iż choćby bardzo proste działania mogą poprawić jakość życia osób starszych, a często nie są one wykonywane wyłącznie przez brak wiedzy na ten temat.
