Dostępność kluczem do poprawy jakości osób starszych | wywiad z podsekretarz stanu w Ministerstwie Funduszy i Polityki Regionalnej – Moniką Sikorą

glosseniora.pl 1 dzień temu
Zdjęcie: dostępność


Osoby starsze borykają się z dyskryminacją na wielu polach, dlatego jako członkowie Rady Dostępności regularnie przypominamy o naszych postulatach (strona 17 w każdym wydaniu Głosu Seniora). O działaniach na rzecz dostępności opowiedziała podsekretarz stanu w Ministerstwie Funduszy i Polityki Regionalnej – Monika Sikora.

Jaka jest skala zjawiska niewolnictwa IV piętra, czyli wielopiętrowych budynków bez wind?

W Polsce znajduje się kilkaset tysięcy budynków mieszkalnych lub użyteczności publicznej posiadających co najmniej trzy piętra. Część z nich, szczególnie te wybudowane w ostatnich latach, została wyposażona w windy, jednak większość starszych budynków – zwłaszcza z okresu PRL-u – przez cały czas pozostaje ich pozbawiona. W praktyce oznacza to, iż ich mieszkańcy codziennie muszą mierzyć się z barierą, jaką jest brak dostępu do szybkiego i bezpiecznego wychodzenia z domu.

Problem braku wind dotyka szczególnie osoby starsze, które z wiekiem coraz częściej borykają się z ograniczeniami mobilności. Dla nich codzienne wchodzenie po schodach i schodzenie z nich staje się wyzwaniem nie tylko czasochłonnym, ale i ryzykownym. Wyjście z domu po zakupy, do lekarza czy na spacer wymaga od nich znacznego wysiłku fizycznego.

Zdarza się, iż seniorzy ograniczają swoją aktywność, jeżeli nie mogą poradzić sobie z pokonywaniem schodów. To prowadzi do izolacji społecznej, pogorszenia zdrowia fizycznego i psychicznego. Brak wind w takich budynkach wpływa zatem nie tylko na mobilność seniorów, ale także na słabszą jakość życia i samopoczucie.

Trzeba przy tym pamiętać, iż Polska, podobnie jak inne kraje europejskie, mierzy się z procesem starzenia się społeczeństwa. Według prognoz demograficznych liczba osób starszych będzie systematycznie rosła w nadchodzących dekadach, co oznacza, iż zapotrzebowanie na dostępne budynki będzie coraz większe. Nie możemy jednak zapominać, iż problem ten dotyczy nie tylko seniorów. Trudności wynikające z braku wind dotyczą również rodzin z małymi dziećmi, a także osób z niepełnosprawnościami, które poruszają się na wózkach czy o kulach. Dla tych grup brak odpowiednich udogodnień to bariera uniemożliwiająca samodzielne życie.

Liczba budynków wymagających instalacji wind jest ogromna, co rodzi pytanie o koszty i techniczne możliwości takich działań. Szacuje się, iż średni koszt budowy jednej windy w tej chwili wynosi od 400 do 500 tysięcy złotych. To pokazuje, iż potrzeby są wielokrotnie większe niż możliwości finansowe, dlatego należy założyć, iż proces eliminowania barier architektonicznych w istniejących budynkach będzie długotrwały.

Kiedy wejdzie w życie planowane prawo zakazujące budowania ponad trzypiętrowych budynków bez wind?

Mam dla seniorów i innych osób ze szczególnymi potrzebami dobrą wiadomość. Zmiana przepisów, która zobowiąże inwestorów do wyposażania takich obiektów w windy, jest planowana i powinna zostać przeprowadzona w ramach nowelizacji przepisów do końca września 2026 roku. To ważne posunięcie, które ma zapobiec powstawaniu nowych barier architektonicznych i zapewnić, iż nowe inwestycje będą dostosowane do potrzeb społeczeństwa.

Przepisy będą miały zastosowanie nie tylko do budynków mieszkalnych, ale również do budynków użyteczności publicznej. Oznacza to, iż wszystkie nowe szkoły, urzędy, przychodnie czy inne instytucje będą musiały być projektowane w sposób zapewniający dostępność dla wszystkich użytkowników. To szczególnie ważne, ponieważ osoby starsze czy z niepełnosprawnościami często korzystają z usług takich placówek, a brak wind może uniemożliwiać im swobodny dostęp do potrzebnych usług.

Gdzie powinna zgłosić się spółdzielnia mieszkaniowa i samorząd, które chciałyby dobudować windę? Na jakie wsparcie mogą liczyć?

Spółdzielnie mieszkaniowe i samorządy, które chciałyby zainstalować windy w istniejących budynkach, już dzisiaj mogą skorzystać z Funduszu Dostępności zarządzanego przez Bank Gospodarstwa Krajowego. To instrument finansowy utworzony w 2019 roku na mocy ustawy o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Oferuje preferencyjne, nisko oprocentowane i częściowo umarzalne pożyczki (nawet do 50% wartości inwestycji). Umożliwiają one dofinansowanie instalacji m.in. dźwigów osobowych.

Proces ubiegania się o środki z Funduszu Dostępności jest stosunkowo prosty. Spółdzielnie i samorządy muszą przygotować odpowiednią dokumentację, w tym projekt inwestycji, który będzie obejmował montaż windy lub innych elementów poprawiających dostępność. Fundusz Dostępności obejmuje szeroki zakres inwestycji – od budowy wind, przez montaż platform schodowych, po modernizację wejść do budynków i instalację domofonów dostosowanych do potrzeb osób niedosłyszących. Dofinansowaniu podlegają przedsięwzięcia mające na celu zapewnienie dostępności osobom mającym trwałe lub czasowe ograniczenia w mobilności lub percepcji.

BGK oferuje również wsparcie merytoryczne na każdym etapie realizacji projektu. Dzięki temu spółdzielnie i samorządy mogą liczyć na pomoc w przygotowaniu wniosku oraz w realizacji inwestycji. Warto również podkreślić, iż Fundusz Dostępności nie ogranicza się tylko do wielorodzinnych budynków mieszkalnych – mogą z niego korzystać także instytucje publiczne, takie jak szkoły, biblioteki czy urzędy.

Dofinansowanie na likwidację barier i poprawę dostępności, w tym na budowę windy, można także uzyskać z programu Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON) „Wyrównywania różnic między regionami III”. Dofinansowanie uzyskane z tego źródła może zmniejszyć zakres zaciąganej pożyczki. Warto, aby spółdzielnie mieszkaniowe i samorządy skorzystały z tej możliwości, inwestując w przyszłość swoich mieszkańców. Do programu mogą także aplikować podmioty publiczne, takie jak: urzędy, placówki edukacyjne, środowiskowe domy samopomocy czy centra i kluby integracji społecznej.

Alternatywą dla seniorów pozostaje również program PFRON-u pn. „Dostępne mieszkanie”. Umożliwia on osobom z orzeczoną niepełnosprawnością zamianę mieszkania na takie, które jest pozbawione barier np. mieszkanie na parterze lub w budynkach z windą umożliwiającą dotarcie do poziomu zero. Dzięki dofinansowaniu można uzyskać różnicę między ceną mieszkania nabywanego, wolnego od barier architektonicznych, a ceną lokalu sprzedawanego, który nie spełnia wymagań dostępności. Dzięki inwestycjom w dostępność osoby starsze, rodziny z dziećmi oraz osoby z ograniczoną mobilnością mają znacznie większe szanse, by prowadzić aktywne życie społeczne.

W niektórych budynkach nie ma możliwości zainstalowania windy. Co Państwo sądzą o montowaniu krzesełek na półpiętrach? Czy Fundusz Dostępności może finansować takie projekty?

W budynkach, gdzie z powodów technicznych instalacja windy jest niemożliwa, montaż krzesełek na półpiętrach wydaje się sensownym rozwiązaniem, choć jest to opcja o ograniczonej funkcjonalności. Krzesełka pozwalają osobom starszym lub z ograniczoną mobilnością na odpoczynek w trakcie pokonywania schodów. Takie urządzenia mogą również wspierać inne osoby np. z chorobami serca, które wymagają regularnych przerw podczas wysiłku fizycznego, lub tych, które muszą przenosić ciężkie zakupy. Warto podkreślić, iż montaż krzesełek na półpiętrach, choć pomocny, nie eliminuje wszystkich barier architektonicznych – nie zastępują one windy, a raczej stanowią doraźne lub tymczasowe rozwiązanie.

Należy także pamiętać, iż dostępność to coś więcej niż tylko możliwość przemieszczania się. Osoby z niepełnosprawnościami czy seniorzy potrzebują rozwiązań, które zapewnią im swobodę i niezależność. Mimo iż krzesełka mogą być pomocne, długoterminowym celem powinna być modernizacja budynków w taki sposób, by były dostępne dla wszystkich. Dla seniorów, którzy myślą o zamianie mieszkania na spełniające kryteria dostępności rozwiązaniem pozostaje skorzystanie ze wspomnianego przeze mnie programu PFRON-u „Dostępne mieszkanie”.

7 czerwca 2024 roku została opublikowana Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/882 (z 17 kwietnia 2019 r.) w sprawie wymagań dostępności produktów i usług (Europejski Akt Dostępności). W Polsce będzie obowiązywać od 28 czerwca 2025 r. Co to oznacza dla polskich przedsiębiorców i seniorów, w tym osób ze specjalnymi potrzebami? Kiedy zostaną ogłoszone wytyczne i normy dla przedsiębiorców oraz instytucji publicznych?

Otóż Polski Akt o Dostępności – ustawa, która wejdzie w życie w połowie 2025 roku – wprowadza wymogi dostępności dla niektórych produktów i usług oferowanych na polskim rynku. Wprowadzenie nowych rozwiązań umożliwi osobom ze szczególnymi potrzebami samodzielne skorzystanie z bankomatu, paczkomatu czy parkometru, a to dzięki udogodnieniom, takim jak: funkcje głosowe, klawisze z oznaczeniami dla osób niewidomych, zwiększony kontrast wizualny czy możliwość skorzystania z urządzeń bez użycia rąk. Prostsze staną się chociażby zakup biletów na transport publiczny przy użyciu biletomatu czy skorzystanie z informacji pasażerskich. Dostępne e-booki i urządzenia do ich odtwarzania pozwolą seniorom i osobom z niepełnosprawnościami na swobodne korzystanie z treści edukacyjnych i rozrywkowych. Informacje na stronach internetowych oraz w aplikacjach mobilnych, w tym portalach informacyjnych i sklepach internetowych, będą bardziej czytelne i łatwiejsze do zrozumienia. Zdecydowanie prostsze będzie korzystanie z usług bankowości elektronicznej czy usług telekomunikacyjnych. To ważne szczególnie dla seniorów, którzy często mają trudności z obsługą nowoczesnych technologii.

Korzyści z wprowadzenia nowej regulacji widoczne będą także po stronie przedsiębiorców. Produkty i usługi dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami i seniorów znajdą większe grono obiorców, czyli potencjalnych klientów. Dostosowanie do nowych standardów pokaże odpowiedzialność społeczną przedsiębiorstw, co wpłynie na poprawę wizerunku poszczególnych marek.

Zarówno Komisja Europejska, jak i Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych – jako wyznaczony ustawą organ nadzoru rynku – pracują nad dokumentami, które wesprą przedsiębiorców w skutecznym wdrażaniu wymagań określonych w ustawie. Komisja Europejska zapowiedziała przygotowanie zharmonizowanych norm, które pozwolą określić, jakie cechy powinny mieć usługi lub produkty objęte obowiązkami ustawy, aby zakładać, iż są one dostępne. Przedsiębiorcy będą mogli nabyć normy, jeżeli ich produkty czy usługi będą spełniać wymagania określone w normie. Przygotowanie norm po stronie KE trwa. Nie należy jednak spodziewać się, aby były dostępne dla przedsiębiorców przed datą 28 czerwca 2025 roku.

Podobnie z wytycznym dla przedsiębiorców, które dodatkowo opracowuje Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Wytyczne stanowić będą dodatkowe wskazówki wyjaśniające przedsiębiorcom, co należy rozumieć pod obowiązek zapewnienia dostępności produktów czy usług. Nie będą one jednak miały charakteru wiążącego. Prace nad wytycznymi trwają. Nie jest znana precyzyjna data ich wydania. Z pewnością 28 czerwca 2025 roku przyniesie nową jakość – czas, aby zarówno przedsiębiorcy, jak i konsumenci zaczęli się na nią przygotowywać.

Według badań wielu seniorów ogranicza aktywność fizyczną i społeczną stając się przedwcześnie niesamodzielna ze względu na ograniczoną dostępność toalet publicznych i ich ceny. Sytuacja jest trudna zwłaszcza dla osób z problemem nietrzymania moczu (około 3 mln osób). W ramach kampanii „Toalety ratują życie” apelujemy o zmianę prawa w tym zakresie, które m.in. zobligowałoby apteki, kościoły, dyskonty czy stacje paliwowe do udostępnienia własnych toalet nie tylko dla klientów. Jakie jest stan prawny i plany w tej sprawie?

Dostępność toalet publicznych rzeczywiście staje się jednym z bardziej palących problemów dostępności, szczególnie dla osób starszych. Brak takich udogodnień sprawia, iż wiele osób ogranicza swoją aktywność społeczną, obawiając się dłuższych wizyt poza domem. Obecne przepisy nakładają obowiązek zapewnienia dostępnych toalet w budynkach użyteczności publicznej, takich jak dworce czy urzędy. Niemniej toalety te często pozostają nieprzystosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych lub korzystanie z nich wiąże się z ponoszeniem kosztów.

Należy jednak podkreślić, iż w trosce o poprawę dostępności z inicjatywy Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej w sierpniu 204 roku weszła w życie zmiana przepisów budowlanych. Wprowadzono regulacje, które zapewniają w wielu miejscach użyteczności publicznej umieszczenie tzw. „komfortek”, czyli pomieszczeń przeznaczonych do celów toaletowych, ale także np. przewijania dorosłych osób ze szczególnymi potrzebami. Z kolei toaleta jest obowiązkowa w przypadku budynków użyteczności publicznej, obsługi bankowej, handlu lub usług, o powierzchni większej niż 100 m².

Jednocześnie kampania „Toalety ratują życie” wskazuje, iż brak infrastruktury sanitarnej wpływa na zdrowie fizyczne i psychiczne, szczególnie seniorów, którzy z obawy przed brakiem dostępu do toalety ograniczają swoje wyjścia z domu. Brak toalet to również bariera dla osób z niepełnosprawnościami, rodziców z dziećmi czy turystów. Ten problem jest istotny i wymaga rozwiązania. Dlatego będziemy dalej apelować o zmiany legislacyjne, które zobowiązałyby miejsca, takie jak apteki, kościoły czy dyskonty do udostępniania swoich toalet osobom potrzebującym. Kwestia ta jest niestety złożona, bo nie ma jednolitych przepisów nakazujących tworzenie ogólnodostępnych pomieszczeń sanitarnych. Dziś wiele zależy od samorządów i „wyobraźni” władz lokalnych. Tam, gdzie myśli się o tym problemie, powstają toalety publiczne w przestrzeni poza budynkami lub – co jest inną możliwością – podpisywane są umowy pomiędzy samorządem a przedsiębiorcami na użyczanie toalet w budynkach prywatnych np. sklepy, kawiarnie, restauracje.

Niezależnie od tego Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej podejmie dialog z Ministerstwem Rozwoju i Technologii w sprawie ewentualnej zmiany przepisów w zakresie dostępności publicznych toalet w budynkach.

Od lat seniorzy i organizacje seniorskie apelują o posługiwanie się prostym językiem w pismach urzędowych i firm świadczących usługi. Czy akcja „Deklaracja prostego języka” będzie nagłośniona? Na 64 000 instytucje publiczne, podpisało ją jedynie 72 sygnatariuszy. Czy poprze Pani edukacyjną kampanię społeczną w tym zakresie?

Od lat seniorzy i organizacje seniorskie apelują o posługiwanie się prostym językiem w pismach urzędowych i firm świadczących usługi. Czy akcja „Deklaracja prostego języka” będzie nagłośniona? Na 64 000 instytucje publiczne, podpisało ją jedynie 72 sygnatariuszy. Czy poprze Pani edukacyjną kampanię społeczną w tym zakresie?

Oczywiście. Ja już popieram tę inicjatywę. Prosty język w komunikacji urzędowej jest najważniejszy dla budowania zrozumienia między instytucjami a obywatelami. Nie tylko seniorzy podkreślają, iż zawiłość urzędowych pism oraz ich skomplikowany język utrudniają załatwianie codziennych spraw. Wprowadzenie prostego języka ma dla nich szczególnie znaczenie, dzięki temu mogą samodzielnie zapoznawać się z dokumentami urzędowymi, regulaminami czy decyzjami administracyjnymi. Prosty język nie tylko ułatwia dostęp do informacji, ale także buduje zaufanie do instytucji publicznych.

W Polsce od kilku lat funkcjonuje wspomniana już inicjatywa „Deklaracja Prostego Języka”, którą do tej pory podpisały 72 instytucje publiczne. Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej jest koordynatorem aktywności tego gremium. Co roku organizujemy „Forum Prostego Języka”, na którym promujemy deklarację, czyli zobowiązanie do tego by dbać o prostotę i zrozumiałość w komunikacji z klientem. Zapraszam kolejne instytucje publiczne do podpisania deklaracji!

Prowadzimy również działania edukacyjne pod hasłem „Prosto i kropka”. W ramach tej kampanii dostarczamy materiały edukacyjne, podręczniki, filmy instruktażowe, które promują ideę prostego języka. Prowadzimy także szkolenia dla pracowników z zasad prostego języka. Przyświeca nam cel, by urzędnicy stosowali prosty język na co dzień, w pismach, na stronach internetowych czy w e-mailach.

Z początkiem nowego roku uruchomiliśmy kanał na Linkedin „Prosto i Kropka”. Chcemy w ten sposób promować prostą komunikację i dostępność w mediach społecznościowych wśród autorów treści skierowanych m.in. do seniorów.

Wspierajmy prosty język jako ułatwienie, ale też wyraz szacunku dla odbiorcy. Dzięki działaniom w tym obszarze dajemy seniorom więcej szans na niezależność, na skuteczne załatwianie swoich spraw bez pomocy osób trzecich.

Idź do oryginalnego materiału