Nie tylko w Polsce, ale w większości państw europejskich odchodzi się zarówno od utrzymywania placówek bankowych, ale także redukuje sieci bankomatowe. W ten sposób, w miarę upowszechniania się płatności bezgotówkowych, dostęp do gotówki staje się coraz trudniejszy. Nic dziwnego, iż taka sytuacja budzi coraz większy sprzeciw całych grup klientów banków i domaga się odpowiednich uregulowań prawnych.
Na mapie Starego Kontynentu pojawiły się „białe plamy” czyli miejsca, w których dostęp do bankomatów jest mocno ograniczony. – Budzi to zrozumiałe niezadowolenie konsumentów – przyznaje dr Błażej Lepczyński z Uniwersytetu Gdańskiego (UG), w swojej analizie przygotowanej dla „Obserwatora Finansowego”.
Mniej placówek – mniej ATM-ów
Według Europejskiego Stowarzyszenia (EAST), jeszcze w końcu 2016 roku, w czołowych krajach europejskich działało 420 tysięcy urządzeń udostępniających gotówkę. Od 2017 roku nastąpiło w tym względzie załamanie i z wyjątkiem kilku państw jest z tym z roku na rok tylko coraz gorzej. Do spadku liczby bankomatów przyczyniają się nie tyle względy bezpieczeństwa, czy choćby kwestia rentowności ich utrzymywania, ale także malejąca liczba samych placówek bankowych, przy których zwykle są lokalizowane.
Przykładowo: tylko pomiędzy początkiem a końcem 2023 rokiem w Niemczech zlikwidowano 945 placówek bankowych, a liczba bankomatów spadła o 754 sztuk.
Wraz z redukowaną liczbą placówek ilość bankomatów spada gwałtownie również w takich krajach jak Polska, Francja, Belgia, Hiszpania i wspomniane już wyżej Niemcy.
Jak to było z pierwszym bankomatem?
Jako pierwszy na pomysł stworzenia bankomatu miał wpaść Szkot John Shepherd-Barron. Podobno brał kąpiel, „gdy nagle olśniło go: skoro automaty mogą wydawać czekoladowe batony, to dlaczego nie mogą wydawać gotówki?”. Mniej więcej w tym samym czasie co w Wielkiej Brytanii pierwsze bankomaty zainstalowano także w Szwecji.
Według Stowarzyszenia branży bankomatowej (ATM Industry Association – ATMIA) najwięcej z 340 tysięcy wciąż aktywnych europejskich bankomatów działa w Wielkiej Brytanii, Francji oraz w Niemczech. Z kolei dane francuskiego banku centralnego wskazują, iż stosunkowo najlepszym rozlokowaniem bankomatów może pochwalić się Francja, gdzie 99,3 proc. ludności w wieku co najmniej 15 lat mieszkało w odległości mniejszej niż dziesięć minut jazdy samochodem od źródeł pobierania gotówki.
Brytyjska droga do odzyskania gotówki
Chociaż Wielka Brytania (UK) jeszcze niedawno mogła pochwalić się wysokim nasyceniem bankomatów, od 2017 roku dał się zaznaczyć systematyczny spadek ich liczby, budząc niepokoje zwłaszcza mniejszych, lokalnych społeczności oraz stawiając stanowcze postulaty skutecznego zabezpieczenia obywatelom powszechnego dostępu do gotówki.
W UK podejmuje się działania na gruncie prawa mające na celu zapewnienie równomiernego dostępu mieszkańców tego kraju do gotówki. Kluczową funkcją sprawuje tu ustawa Financial Services and Markets Act 2023, w myśl której
brytyjski Urząd Nadzoru Finansowego (Financial Conduct Authority – FCA) podjął bardzo konkretne działania na gruncie prawa, mające na celu „dążenie do zapewnienia dostępu do usług gotówkowych” na całym terytorium Zjednoczonego Królestwa.
FCA ma prawo ustalać zasady, którymi powinny kierować się instytucje finansowe oraz operatorzy usług – także przy zapewnieniu odpowiedniego dostępu do usług gotówkowych.
Z analiz European Central Bank (ECB, grudzień 2022 rok), dotyczących postaw konsumentów wobec płatności w strefie euro wynika, iż możliwość płacenia gotówką przez cały czas jest „ważna” lub „bardzo ważna” dla znaczącego odsetka Europejczyków. Można spodziewać się więc kolejnych rozwiązań i inicjatyw mających zapewnić dostęp do niej. Podejmowanych w poszczególnych krajach unijnych, a niewykluczone także, iż na poziomie unijnym.
(przy przygotowywaniu artykułu korzystałem m.in. z opracowania dr Błażeja Lepczyńskiego z UG pt. „Przyszłość bankomatów w Europie”, „Obserwator finansowy”, październik 2024 r.).
