Unia z dramatycznym apelem do 450 mln Europejczyków: Musicie się przygotować i wytrzymać 72h

Komisja Europejska zwróciła się do wszystkich Europejczyków z dramatycznym apelem. Strategia „Unia Gotowości” oznacza, iż nie można już polegać na państwie w każdej sytuacji. W sytuacji kryzysowej obywatele muszą poradzić sobie sami przez przynajmniej 72 godziny.

Fot. Warszawa w Pigułce

Trzydniowa granica przetrwania

Okres 72 godzin nie został wybrany przypadkowo. Analiza dotychczasowych doświadczeń z zarządzaniem kryzysowym pokazuje, iż choćby najlepiej przygotowane służby ratunkowe potrzebują minimum trzech dni na zmobilizowanie skutecznej odpowiedzi na poważny kryzys regionalny lub krajowy. W tym krytycznym czasie obywatele muszą radzić sobie całkowicie sami.

Strategia „Unia Gotowości”, zaprezentowana przez Komisję Europejską wraz z szefową unijnej dyplomacji Kają Kallas, powstała jako reakcja na spiętrzenie zagrożeń, jakiego Europa nie doświadczyła od zakończenia drugiej wojny światowej. Pandemia COVID-19 obnażyła krytyczne słabości w łańcuchach dostaw, ekstremalne zjawiska pogodowe stają się coraz częstsze, a rosyjska inwazja na Ukrainę gruntownie przekształciła krajobraz bezpieczeństwa europejskiego.

Szczególnie niepokojące dla analityków bezpieczeństwa jest nasilenie działań sabotażowych, systematycznych podpaleń i cyberataków wymierzonych w infrastrukturę krytyczną. Te wyrafinowane metody wojny hybrydowej mogą sparaliżować funkcjonowanie kluczowych systemów społecznych bez użycia konwencjonalnej siły militarnej.

Polska już wcześniej wydała zalecenia dla obywateli

Unijne zalecenia nie są zupełną nowością dla Polski. Rządowe Centrum Bezpieczeństwa już od kilku lat prowadzi intensywną kampanię edukacyjną, a ostatnio zachęca obywateli do przygotowania plecaków ewakuacyjnych. Na stronie alert.rcb.gov.pl można znaleźć szczegółowe instrukcje dotyczące przygotowań na zagrożenia chemiczne, biologiczne, radiacyjne, nuklearne i wybuchy (CBRNE).

Polskie zalecenia są jeszcze bardziej szczegółowe niż unijne. RCB radzi, aby każdy członek rodziny miał własny plecak ewakuacyjny, a idealnie – oddzielne zestawy w domu, w pracy i w samochodzie. Zawartość polskiego plecaka ewakuacyjnego obejmuje radio na baterie, latarkę, najpotrzebniejsze dokumenty, zapalniczki, maski ochronne, mapę lokalnych dróg, kompas, otwieracz do puszek oraz posiłki na dwa dni.

Do tego dochodzą przedmioty, których brak w unijnych zaleceniach: nóż, kombinerki, łom, narzędzie wielofunkcyjne, gotówka w małych nominałach, butelka filtrująca z filtrem, gumy, sznurki i opaski zaciskowe. RCB zwraca również uwagę na konieczność dołączenia do każdego plecaka kartki z nazwiskiem i adresem właściciela.

Szczególnie praktyczną wskazówką polskich ekspertów jest zalecenie przygotowania dokumentów w formie cyfrowej na pendrive, co może okazać się bezcenne w sytuacji ewakuacji. RCB opublikowało również kompleksowy poradnik „Bądź gotowy!”, który zawiera instrukcje postępowania podczas różnych rodzajów kryzysów, od klęsk żywiołowych po sytuacje wojenne.

Szokujące dane o nieprzygotowaniu Europejczyków

Najnowsze badania Eurobarometru ujawniły alarmujący stan nieprzygotowania europejskich społeczeństw. Około połowa obywateli Unii Europejskiej znalazłaby się bez dostępu do podstawowej żywności i czystej wody już po trzech dniach zakłóceń w normalnym funkcjonowaniu systemu dostaw. Ta dramatyczna podatność jest szczególnie widoczna w dużych aglomeracjach miejskich, gdzie mieszkańcy utrzymują minimalne zapasy żywności i całkowicie polegają na systemach just-in-time.

Komisja Europejska szczegółowo określiła, co powinno znaleźć się w domowym zestawie awaryjnym. Podstawą są produkty o długim terminie przydatności, które nie wymagają gotowania: konserwy mięsne i warzywne, suszone rośliny strączkowe, ryż i makarony. Równie najważniejsze jest gromadzenie wody pitnej – minimum trzy litry na osobę na dobę, co oznacza dziewięć litrów na osobę w gospodarstwie domowym.

Poza żywnością i wodą każde gospodarstwo powinno dysponować niezbędnymi lekami, szczególnie tymi przyjmowanymi regularnie przez członków rodziny, kompletnym zestawem pierwszej pomocy oraz radioodbiornikiem zasilanym bateriami do otrzymywania oficjalnych komunikatów w sytuacji awaryjnej.

Edukacja od najmłodszych lat

Nowatorskim elementem strategii jest propozycja systematycznego włączania edukacji kryzysowej do obowiązkowych programów nauczania we wszystkich szkołach państw członkowskich. Te inicjatywy miałyby uczyć uczniów, jak reagować na alarmy, jakie działania podejmować w pierwszych godzinach kryzysu oraz jak wspierać najbardziej wrażliwych członków społeczności.

Kształtowanie tych kompetencji od najwcześniejszych lat ma stworzyć pokolenia obywateli zachowujących spokój i zdolność do racjonalnego działania podczas sytuacji awaryjnych, zamiast ulegania panice. Ta długoterminowa inwestycja w edukację obywatelską ma fundamentalne znaczenie dla budowania odporności społecznej.

Infrastruktura podwójnego przeznaczenia

Strategia przewiduje masywne inwestycje w infrastrukturę zaprojektowaną z myślą o podwójnym zastosowaniu – cywilnym w czasie pokoju i militarnym w sytuacjach kryzysowych. Nowe sieci transportowe będą konstruowane nie tylko dla ułatwienia codziennego handlu, ale również z uwzględnieniem możliwości szybkiej ewakuacji ludności lub rozmieszczenia sił zbrojnych.

Systemy komunikacyjne otrzymają wielopoziomowe redundancje i wzmocnienia odporności, aby mogły funkcjonować choćby po celowych atakach sabotażowych. Komisja Europejska zapowiedziała znaczące fundusze na wsparcie tych strategicznych inicjatyw zwiększających odporność infrastruktury krytycznej.

Szczególny nacisk położono na wzmocnienie ochrony strategicznych zakładów energetycznych, oczyszczalni wody, szpitali oraz sieci telekomunikacyjnych. Państwa członkowskie otrzymały zachęty do przeprowadzania kompleksowych ocen podatności swojej infrastruktury oraz wdrażania zaawansowanych środków bezpieczeństwa.

Transparent komunikacja zamiast bagatelizowania

Inicjatywa reprezentuje wyraźną zmianę w sposobie komunikowania się europejskich przywódców z opinią publiczną na temat zagrożeń. Zamiast dotychczasowego bagatelizowania ryzyka w celu uniknięcia alarmowania społeczeństwa, urzędnicy przyjmują przejrzyste podejście oparte na przekonaniu, iż adekwatnie poinformowani obywatele są lepiej przygotowani do ochrony siebie i pomagania innym.

Ta transformacja bezpośrednio odzwierciedla lekcje wyciągnięte z pandemii koronawirusa, kiedy niejasne i sprzeczne komunikaty ze strony władz czasami podważały publiczne zaufanie i ograniczały skuteczność działań kryzysowych. Jak podkreśliła Roxana Minzatu, komisarz ds. społecznych i gotowości: „Ta strategia ma na celu zapewnienie, iż w obliczu kryzysu wszystko będzie działać jak powinno, a my będziemy gotowi do szybkiego i skutecznego działania.”

Reakcje ekspertów i obawy społeczne

Analitycy bezpieczeństwa w większości z aprobatą przyjęli nowe podejście, choć niektórzy kwestionują, czy trzydniowe zapasy będą wystarczające w najpoważniejszych scenariuszach. Historyczne przykłady kryzysów pokazują, iż przywrócenie normalnego funkcjonowania systemów czasami trwa znacznie dłużej, szczególnie przy rozległych uszkodzeniach infrastruktury.

Inni eksperci wyrażają obawy dotyczące obciążenia finansowego dla gospodarstw domowych o ograniczonych możliwościach ekonomicznych. Sugerują, iż rządy powinny rozważyć subsydia na zakup podstawowych zapasów awaryjnych, aby zagwarantować powszechną gotowość niezależnie od sytuacji materialnej.

Mimo debat istnieje szeroki konsensus, iż Europa rzeczywiście stoi w obliczu bezprecedensowej konwergencji zagrożeń. Kombinacja niestabilności klimatycznej, napięć geopolitycznych, wrażliwości technologicznych i potencjalnych niedoborów strategicznych zasobów tworzy wielowymiarowy krajobraz ryzyka wymagający kompleksowego przygotowania.