Stary Cmentarz Żydowski we Wrocławiu to jedyna, kompletnie zachowana, przedwojenna nekropolia w mieście! Jest to jeden z dwóch (a pierwotnie trzech) cmentarzy żydowskich we Wrocławiu, który powstał w 1854 roku. Dzisiaj jest on częścią Muzeum Miejskiego Wrocławia jako Muzeum Sztuki Cmentarnej.
Lokalizacja i dojazd
Stary Cmentarz Żydowski we Wrocławiu znajduje się przy ulicy Ślężnej 37/39. Od Rynku we Wrocławiu oddalony jest on o około 4 kilometry. Możecie dojechać tutaj komunikacją publiczną (przystanek Uniwersytet Ekonomiczny). Szukajcie tramwajów numer 3, 5, 6, 7, 8, 9, 11, 17 20, 23, 33 i autobusów numer 124, 133, 134, 143, 259.
Przy Cmentarzu, a adekwatnie przy wejściu na jego teren, które w mapach Google nazywa się Muzeum Sztuki Cmentarnej znajdziecie kilka miejsc parkingowych przeznaczonych dla gości cmentarza/muzeum. Są one darmowe i znajdują się tuż po zjeździe z ulicy Ślężnej w prawo.
Stary Cmentarz Żydowski we Wrocławiu – brama wejściowaGodziny otwarcia i ceny biletów
Cmentarz czynny jest w okresie codziennie w godzinach 9.00 – 18.00 (kwiecień-październik), a poza sezonem (listopad-marzec) od 9.00 do 16.00. Bilety wstępu kupujemy przy wejściu. Normalny kosztuje 15 zł, a ulgowy 10 zł. W czerwcu, lipcu i sierpniu po cmentarzu organizowane są bezpłatne spacery z przewodnikiem (obowiązuje bilet wstępu na cmentarz). Najlepiej zadzwonić do muzeum i spytać o aktualne godziny. W czwartki wstęp na teren cmentarza jest bezpłatny.
Muzeum Sztuki Cmentarnej organizuje także lekcje muzealne. Przeznaczone są one dla przedszkoli, szkół podstawowych i ponadpodstawowych. Najlepiej zarezerwować taką lekcję wcześniej – udział kosztuje 8 zł od osoby. Kontakt do muzeum znajdziecie na podstronie Muzeum Miejskiego we Wrocławiu.
Żydzi we Wrocławiu
Już w średniowieczu Wrocław był miastem, w którym istniała duża społeczność żydowska. Gmina żydowska istniała tutaj prawdopodobnie już w XII wieku. Na przestrzeni lat wrocławscy Żydzi mieli okresy lepsze i gorsze. Te lepsze charakteryzowały się wieloma przywilejami i ochroną, a wśród złych momentów warto wymienić pogrom w połowie XIV wieku czy też spalenie 41 Żydów na placu Solnym za świętokradztwo. w 1453 roku. Był to koniec pewnej epoki.
Żydzi wrócili do Wrocławia w połowie XVII wieku. W 1738 roku jednak ponownie nakazano Żydom opuścić Wrocław. Sytuacja zmieniła się w 1744 – kiedy to Śląsk przeszedł pod panowanie Prus. W 1861 roku odnotowany został największy udział Żydów w społeczności Wrocławia, który wyniósł 7,5%.
Już w 1933 roku prawa Żydów wrocławskich znowu zaczęły być ograniczane za sprawą Adolfa Hitlera, który doszedł do władzy w Niemczech. „Noc Kryształowa” dotknęła także Wrocław. Podczas jej zniszczone lub zdemolowane zostały synagogi i ponad 500 żydowskich sklepów i przedsiębiorstw. Na początku lat pięćdziesiątych XX wieku z Wrocławia wywieziono 11 transportów ludzi.
Tuż po II Wojnie Światowej Wrocław stał się miejscem, w którym osiedlili się polscy Żydzi. Rok po Wojnie, było ich już około 15 tysięcy. Liczba ta początkowo kilkukrotnie wzrosła, ale gwałtownie spadła z powodu migracji. Gmina Żydowska działała we Wrocławiu do 2006 roku, a od tego czasu włączona została do Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich RP.
Historia cmentarza
Stary Cmentarz Żydowski we Wrocławiu był drugim cmentarzem w mieście. Powstał on w 1854 roku, a inicjatorem jego stworzenia było Żydowskie Towarzystwo Szpitalno-Pogrzebowe. Najstarszy nagrobek na cmentarzu pochodzi z 18 listopada 1856 roku i należy do Löbela Sterna. Ziemię pod cmentarz żydowski błogosławił Rabin Abraham Geiger.
Pierwotnie cmentarz ten mieścił się na terenie wsi Gajowice (Gabitz), która 12 lat po powstaniu cmentarza została włączona w granice miasta. Początkowo jego teren został ogrodzony i obsadzony drzewami, a dwa lata po powstaniu ukończone zostały budynki domu przedpogrzebowego i administracyjne.
Ostatni pochówek na cmentarzu miał miejsce w 1942 roku. Funkcje grzebalne, w znacznej mierze przejął już wcześniej cmentarz przy ulicy Lotniczej. W 1943 roku teren cmentarza przejęło Gestapo. Podczas obrony Wrocławia w 1945 roku, na terenie cmentarza miały miejsce zacięte walki, a ślady po kulach widoczne są na nagrobkach do dziś. Władze komunistyczne planowały zlikwidować cmentarz, ale na szczęście nie udało im się to i w 1975 roku został uznany zabytkiem. Jego renowacja rozpoczęła się pięć lat później. Dla turystów został on udostępniony w 1988 roku.
Stary Cmentarz Żydowski we Wrocławiu nie jest jedynym cmentarzem w mieście. Drugim jest nekropolia przy ul. Lotniczej 19. Powstała ona w 1902 roku i znajduje się na niej ponad 8 tysięcy nagrobków. Jest to cmentarz przez cały czas czynny i używany przez społeczność żydowską do pochówków. Początkowo leżał on poza Wrocławiem, ale w 1928 roku obszar, na którym leży został włączony w granice miasta.
Cmentarz Żydowski we Wrocławiu – stan obecny
Po dotarciu na miejsce i zakupie biletów wchodzimy przez bramę na teren cmentarza. Ma on dzisiaj 4,6 hektara, a na jego terenie znajduje się około 12000 nagrobków. Oprócz klasycznych macew, mamy także groby dużo większe i rodzinne. Wędrując pomiędzy poszczególnymi kwaterami dostrzeżecie różne style i surowe, z których pomniki są wykonane. W pomnikach widać różnice pomiędzy klasycznymi i pełnymi symboliki cmentarzami żydowskimi z terenu dzisiejszej Polski. Wrocławska nekropolia była odzwierciedleniem przemian społecznych i przejścia z tradycyjnej formy w stronę uniwersalizmu.
Stary Cmentarz Żydowski we Wrocławiu kształtem przypomina kwadrat i podzielony jest alejkami na 20 kwater. Nawigacja po cmentarzu nie jest trudna i ciężko się zgubić. Spacerując pomiędzy nimi, zwróćcie uwagę na okazałe grobowce rodzinne ale także na mur cmentarza, w który wbudowano średniowieczne macewy znalezione na terenie miasta.
Stary Cmentarz Żydowski we Wrocławiu to miejsce pochówku wielu znamienitych wrocławskich Żydów. Na terenie cmentarza znajdują się drogowskazy, kierujące do ich grobów. Przy wejściu znajduje się również plan ze szczegółową lokalizacją. Za stroną visitwroclaw.pl, wśród interesujących osób warto wymienić:
- Tiktina Gedalije’a – pierwszego Królewskiego Rabina Śląska,
- Marcusa Branna – teologa, wykładowcy wrocławskiego Seminarium Żydowskiego,
- Juliasa Schottlandera – finansisty, ziemianina, fundatora parku Południowego,
- Moritza Deutscha – kantora wrocławskiej synagogi;
- Siegfrieda Steina i Augusty Stein – rodziców Edyty Stein (św. Teresy Benedykty od Krzyża),
- Heinricha Graetza – historyka,
- Ferdinanda Cohna – światowej sławy botanika,
- Hermanna Cohna – wybitnego okulisty,
- Leopolda Auerbacha – biologa i lekarza,
- Friederike Kempner – pisarki,
- Clary Sachs – malarki,
- Ferdinanda Lassale’a – działacza socjalistycznego (nagrobek symboliczny).
Warto odwiedzić Stary Cmentarz żydowski we Wrocławiu?
Muzeum Sztuki Cmentarnej, którym od 1991 roku jest Stary Cmentarz Żydowski we Wrocławiu to miejsce, które zdecydowanie warto odwiedzić! Nie jest to cmentarz, jakie znam z mojego regionu. Jest zdecydowanie większy niż znane mi założenia cmentarne, ale różni się też wyglądem. Patrząc np. na to co pozostało po cmentarzu żydowskim w Szydłowcu, który był jednym z największych w regionie wygląda zupełnie inaczej – macewy na nim są do siebie podobne, klasyczne i pełne symboli.
Stary Cmentarz Żydowski we Wrocławiu to kopalnia wiedzy i świadek wydarzeń, które miały miejsce w lokalnej społeczności żydowskiej. o ile interesuje Was taka tematyka to koniecznie zaplujcie godzinkę na spacer, będąc we Wrocławiu.
