Po latach prac legislacyjnych od 1 października zacznie w Polsce obowiązywać system kaucyjny. Do napojów w butelkach plastikowych, metalowych puszkach i szklanych butelkach wielorazowego użytku (choć w tym ostatnim przypadku od 2026 roku), będzie doliczana kaucja, którą będzie można odzyskać po ich oddaniu.
Mimo, iż system zacznie obowiązywać od środy, to nie będzie on działał jeszcze w pełni. O tym, czy dana butelka lub puszka jest objęta kaucją i czy będziemy mogli za nią otrzymać zwrot pieniędzy będzie informował specjalny znak na etykiecie. To złożony z dwóch strzałek prostokąt z napisem „Kaucja” i jej kwotą.
Duże sklepy, o powierzchni powyżej 200 metrów kwadratowych, będą musiały odbierać puste opakowania i oddawać klientom kaucję. Natomiast mniejsze sklepy będą pobierać kaucję, ale przystąpienie do systemu odbioru opakowań będzie w ich przypadku dobrowolne.
Czy sklepy są gotowe na system kaucyjny?
W przeddzień wprowadzenia zmian sprawdziliśmy, czy sklepy są przygotowane na zmiany.
Dyrektor ds. klimatu z jednej z sieci mniejszych sklepów Joanna Kasowska powiedziała nam, iż choć jej sieć nie jest zobowiązana prawnie, to i tak wprowadza system kaucyjny.
– Czujemy się odpowiedzialni za wpływ naszej działalności na środowisko. Chcemy być częścią pozytywnej zmiany, dlatego z pełnym przekonaniem zaangażowaliśmy się w ten proces. Od 1 października klienci odwiedzający sklepy sieci, oddając opakowania kaucyjne, zyskają podwójnie: zwrot kaucji oraz punkty w aplikacji – wyjaśniła.
Specjalista ds. Komunikacji Korporacyjnej w sieci większych marketów Marta Śmiałek podkreśliła natomiast, iż doliczanie kaucji nie rozpocznie się już od środy.
– Producenci napojów mają zgodnie z prawem trzy miesiące na m.in. zmianę etykiet i rejestrację nowych kodów w systemie. Kaucja będzie doliczana tylko do nowych produktów, prawidłowo oznaczonych znakiem systemu kaucyjnego oraz wyposażonych w nowy kod EAN. Dlatego 1 października nie będziemy jeszcze doliczyć kaucji do ceny produktu – powiedziała.
Automaty staną jednak w niektórych marketach już jutro. Będzie także opcja manualnego skanowania zwracanych pojemników.
Obsługa recyklomatu jest prosta i intuicyjna. Przekonaliśmy się o tym podczas wizyty w jednej z większych sieci marketów.
– Wkładamy ją do odpowiedniego otworu wlotowego w maszynie. Następnie patrzymy na ekran, czy butelka jest prawidłowo odczytana. Pojawi się nam informacja o kaucji, którą będziemy mieli zwracaną. Następnie butelka jest przez recyklomat wciągana i zgniatana. A my uzyskamy voucher, który możemy wykorzystać. Bardzo ważne jest, aby przynosić butelki, które są niezgniecione, mają czytelną etykietę – przedstawiała Agnieszka Koc, dyrektor ds. ochrony środowiska jednej z większych sieci marketów.
System obejmie trzy rodzaje opakowań: butelki plastikowe o pojemności do 3 litrów, metalowe puszki do 1 litra, a także – od 1 stycznia 2026 r. – szklane butelki wielorazowego użytku do 1,5 litra. Kaucja za butelki z tworzyw sztucznych i puszki wyniesie 50 gorszy, a za szklane butelki wielorazowe - 1 zł. Pozostałe opakowania po napojach, w tym jednorazowe szklane butelki oraz wszystkie opakowania po mleku i produktach mlecznych nie będą objęte kaucją, dlatego nie będzie się ich zwracać.
Kaucja będzie doliczana jako osobna pozycja na paragonie, co oznacza, iż ceny napojów w sklepach nie powinny wzrosnąć, przynajmniej o wysokość kaucji.
Gdzie będzie system kaucyjny?
Do pobierania dodatkowej opłaty za np. butelki od kupujących zobowiązane będą wszystkie punkty sprzedaży, które oferować będą napoje w opakowaniach objętych kaucją. Zgodnie z przepisami nie w każdym z tych punktów kaucję odzyskamy. Zbierać opakowania i zwracać kaucję będą wszystkie punkty sprzedające napoje w butelkach i puszkach kaucyjnych, których powierzchnia handlowa (tj. bez np. zaplecza, magazynu i biura) przekracza 200 m kw. Obowiązek zbiórki i zwrotu kaucji dotyczyć będzie nie tylko „klasycznych” sklepów, ale też i np. dużych drogerii, aptek czy sklepów sportowych, jeżeli sprzedają napoje w opakowaniach kaucyjnych.
Do zbiórki butelek i puszek zobowiązane będą też mniejsze sklepy (poniżej 200 m kw.) jeżeli sprzedają napoje w butelkach szklanych wielokrotnego użytku. w tej chwili w takich butelkach sprzedane jest głównie piwo.
Dobrowolnie zbiórkę będą mogły prowadzić pozostałe punkty handlowe.
Dwa rodzaje punktów zbiórki
Klient chcąc odzyskać kaucję będzie musiał oddać opakowanie do jednego z punktów zbiórki - manualnego lub automatycznego. Na terenie większych sklepów będą to głównie automaty; w mniejszych będzie to zbiórka ręczna. istotną informacją jest to, iż każdy sklep zobowiązany do zbiórki będzie musiał mieć przynajmniej jeden taki punkt. Kilka sklepów będzie mogło udostępnić wspólny punkt zbiórki - np. w galerii handlowej.
Aby otrzymać zwrot kaucji, opakowania muszą być puste i niezgniecione. Muszą mieć czytelny kod kreskowy na etykiecie. Butelki powinny mieć też nakrętkę.
Kaucja klientom będzie zwracana w formie gotówki, albo specjalnego bonu, który będzie można rozliczyć podczas zakupów w danym sklepie lub na życzenie klienta zamienić na gotówkę.
Jak informował resort klimatu, przedsiębiorcy, których obowiązuje system kaucyjny, będą zobowiązani do umieszczenia w widocznym miejscu informacji o warunkach i trybie zwrotu pustych opakowań oraz o możliwości zwrotu pobranej kaucji. Operatorzy systemu przekazali, iż część z nich przygotowało lub tworzy internetowe mapy, na których będzie można znaleźć punkt, w którym będzie można zostawić puste butelki lub puszki.
W przypadku restauracji, barów lub wielkopowierzchniowych sklepów posiadających strefę gastronomiczną pobieranie kaucji nie będzie wymagane, jeżeli opakowanie kaucyjne nie opuści lokalu. W innym przypadku taka kaucja powinna zostać naliczona.
Kaucja będzie tracona przez konsumentów, którzy zabiorą puste opakowanie poza granice Polski.
Resort klimatu pytany, czy sklep ma prawo odmówić przyjęcia opakowania w ramach systemu kaucyjnego argumentując to np. brakiem miejsca, stwierdził, iż zgodnie z przepisami, taki argument nie zwalnia sklepu z obowiązku uczestnictwa w systemie kaucyjnym. Musi on zapewnić odpowiednie warunki techniczne i logistyczne. W razie awarii maszyny przyjmującej opakowania, konsument ma z kolei prawo domagać się przyjęcia opakowań i zwrotu kaucji w kasie lub punkcie obsługi klienta.
Potencjalne nieprawidłowości w kontekście funkcjonowania systemu kaucyjnego należy zgłaszać do Inspekcji Handlowej, Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) lub rzeczników konsumentów. Sklepy będą też kontrolowane przez Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska.
Jak wskazywali wielokrotnie przedstawiciele resortu klimatu i środowiska, system kaucyjny jest wprowadzany w Polsce głównie po to, aby osiągnąć unijne cele dotyczące zbiórki opakowań. Zgodnie z tymi regulacjami, w latach 2025-2028 poziom selektywnej zbiórki odpadów ma sięgnąć 77 proc. w przypadku butelek jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych (o pojemności do 3 l), metalowych puszek (o pojemności do 1 l) oraz butelek szklanych wielokrotnego użytku (o pojemności do 1,5 l). Od 2029 r. próg ten wzrośnie do 90 proc.
