Toruń kojarzy się nie tylko z Mikołajem Kopernikiem i gotycką starówką. Od wieków jest także miastem piernika – słodkiego symbolu, który stał się częścią jego tożsamości i rozpoznawalną marką Polski na świecie. Nie bez powodu zwykło się mówić, iż Toruń jest stolicą polskiego piernika.
Pierniki są jednym z symboli świąt, a miastem, które kojarzy się z tym wypiekiem, jest Toruń. Fot. Archiwum WEMKorzenne początki
Historia pierników toruńskich sięga średniowiecza. Źródła mówią o ich wypieku już w XIII-XIV wieku. Sama nazwa „piernik” wywodzi się od staropolskiego słowa „pierny”, czyli „pieprzny”, odnoszącego się do intensywnych przypraw korzennych. Ciasto na piernik łączyły trzy składniki: mąka, miód i mieszanka drogich, sprowadzanych z daleka przypraw – m.in. cynamon, goździki, imbir czy kardamon.
Położenie Torunia sprzyjało rozwojowi piernikarstwa. Jako istotny ośrodek handlowy i członek Hanzy miasto miało dostęp do przypraw przywożonych z Orientu oraz do dobrej mąki i miodu z zaplecza wiejskiego. Dzięki temu toruńscy piekarze mogli tworzyć wypieki, które wyróżniały się smakiem i trwałością – pierniki nadawały się do długiego przechowywania i świetnie sprawdzały się jako towar eksportowy.
Sława toruńskiego piernika
Z czasem pierniki stały się jednym z najważniejszych towarów kojarzonych z Toruniem. W źródłach pojawia się wzmianka o łacińskim wierszu z XIV wieku, który wychwalał „pieprzny chleb toruński” jako wyjątkowy przysmak. W kolejnych stuleciach toruńskie wypieki trafiały na stoły królów, dyplomatów i znanych osobistości – piernikami obdarowywano m.in. polskich monarchów i Jana Pawła II, zachwycał się nimi także Fryderyk Chopin.
W epoce nowożytnej głównym konkurentem Torunia w Europie była Norymberga. Oba miasta słynęły z pierników, pilnie strzegąc receptur. W XVI wieku zawarto ugodę, na mocy której Toruń zyskał prawo wypieku pierników „norymberskich”, a Norymberga – „toruńskich”. Spór o pierwszeństwo nie zmienił jednak faktu, iż to Toruń stał się w Polsce synonimem piernika.
Jednym z najbardziej rozpoznawalnych toruńskich wypieków są „katarzynki” – charakterystyczne, wypukłe pierniki o wieloczęściowym kształcie. Tradycyjne pierniki odciskano w drewnianych formach, często bardzo misternie rzeźbionych. Zachowane formy z XVII-XX wieku można dziś oglądać w toruńskich muzeach; przedstawiają one motywy religijne, sceny z życia codziennego, herby, a także fantazyjne wzory roślinne i zwierzęce. Piernik pełnił więc nie tylko funkcję smakołyku, ale i drogiego, pamiątkowego podarunku.
Muzea piernika w Toruniu
Dziś o piernikowej historii miasta opowiadają dwie ważne instytucje. Muzeum Toruńskiego Piernika mieści się w dawnej fabryce przy ulicy Strumykowej. Opowiada o rozwoju piernikarstwa od średniowiecza po czasy przemysłowe, prezentuje piece, maszyny, bogatą kolekcję form oraz historię słynnych toruńskich producentów. Od 2015 roku prowadzi również warsztaty wypieku pierników, pozwalając gościom samodzielnie przygotować i upiec własne ciastko.
Druga atrakcja to Żywe Muzeum Piernika przy ulicy Rabiańskiej, działające od 2006 roku. To miejsce łączy funkcję muzeum i pracowni – odwiedzający biorą udział w pokazach i warsztatach, poznają składniki ciasta, tradycyjne techniki wypieku oraz mogą korzystać z historycznych maszyn i pieców. Interaktywny charakter ekspozycji sprawił, iż muzeum stało się jedną z najpopularniejszych atrakcji turystycznych Torunia.
Piernik a zdrowie
Choć pierniki kojarzą się przede wszystkim ze świętami i słodkim deserem, ich tradycyjna receptura opiera się na przyprawach korzennych, które mają udokumentowane adekwatności prozdrowotne. Mieszanka przypraw do piernika składa się zwykle z cynamonu, goździków, imbiru, gałki muszkatołowej, kardamonu, czasem też ziela angielskiego, anyżu czy pieprzu.
Badania i opracowania dietetyczne wskazują, iż przyprawy te działają rozgrzewająco, przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie, mogą łagodzić dolegliwości trawienne, takie jak niestrawność czy wzdęcia, a także wspierać układ krążenia i pomagają w kontroli profilu lipidowego. Oczywiście klasyczne pierniki zawierają cukier, dlatego nie można traktować ich jak „leku”, ale warto pamiętać, iż ich korzenny aromat to nie tylko kwestia smaku, ale także działania zawartych w przyprawach związków.
Na choince
Pierniki od dawna pełnią również funkcję ozdobną. W wielu domach upieczone i udekorowane lukrem ciastka zawiesza się na choince jako naturalne, jadalne ozdoby. Pierniczki stały się dla wielu rodzin nieodłącznym elementem świątecznych dekoracji – drzewko pachnie wtedy miodem i przyprawami, a część ozdób znika jeszcze przed końcem świąt.
W Toruniu pierniki od dawna są także istotną pamiątką dla turystów. Pakowane w ozdobne pudełka, formowane w fantazyjne kształty lub dekorowane motywami związanymi z miastem, uchodzą za jeden z najbardziej charakterystycznych toruńskich produktów regionalnych.
Słodka wizytówka miasta
Dziś trudno wyobrazić sobie Toruń bez pierników. Historia wypieków sięgająca średniowiecza, tradycje rzemieślnicze, dawne fabryki i współczesne muzea sprawiły, iż określenie „stolica polskiego piernika” nie jest jedynie hasłem reklamowym, ale podsumowaniem realnego dziedzictwa miasta.
W toruńskich sklepach, muzeach i na starówce piernik spotyka się na każdym kroku – można kupić ten słodki wyrób dla siebie lub na prezent, wziąć udział w warsztatach i nauczyć się samodzielnie robić pierniki czy choćby zjeść… piernikową pizzę! Co roku organizowany jest też Festiwal Piernika w Toruniu, który odbywa się zwykle w drugiej połowie listopada i celebruje bogatą tradycję tego miasta związaną z piernikami.
Sława toruńskich pierników dawno już wykroczyła poza granice miasta i dziś ciastka te są jednym z najbardziej rozpoznawalnych symboli – nie tylko Torunia, ale i polskiego Bożego Narodzenia – na świecie.
WEM
