Po co nam testosteron? I co się dzieje, kiedy jest go za mało, albo za dużo

sexed.pl 6 dni temu

Testosteron często postrzegany jest jako „męski hormon” – źródło imponujących mięśni, silnego libido i… charakterystycznego głosu Dwayne’a „The Rocka” Johnsona. Ale to znacznie bardziej złożona substancja.

Ten hormon płciowy wpływa na produkcję plemników, funkcje seksualne, a choćby samopoczucie. I choć testosteron odgrywa kluczową rolę w męskiej płodności i seksualności, jego działanie nie zawsze jest tak oczywiste, jak mogłoby się wydawać. Czy rzeczywiście poprawia życie seksualne? I czy można mieć go za dużo? Sprawdź, co warto wiedzieć o tym hormonie i jego wpływie na zdrowie mężczyzn i kobiet.

CO TESTOSTERON ROBI W ORGANIZMIE?

Testosteron to hormon obecny u wszystkich ludzi – niezależnie od płci. U mężczyzn wytwarzany jest głównie w jądrach, a u kobiet – w jajnikach, ale w znacznie mniejszych ilościach. Poziom testosteronu zaczyna wzrastać w okresie dojrzewania, a mniej więcej po trzydziestce jego produkcja stopniowo spada.

Najczęściej kojarzony jest z popędem seksualnym i produkcją nasienia, ale ma też wpływ na masę mięśniową i kostną, rozmieszczenie tkanki tłuszczowej, produkcję czerwonych krwinek i ogólne samopoczucie.

Testosteron to jeden z najważniejszych hormonów w ludzkim ciele. Jego działanie można podzielić na dwie główne kategorie: efekty anaboliczne i androgenne.

Efekty anaboliczne to przede wszystkim wspieranie rozwoju i wzmocnienia mięśni oraz kości.
Efekty androgenne dotyczą rozwoju narządów płciowych i tzw. drugorzędowych cech płciowych, takich jak owłosienie, głęboki głos czy libido.

Testosteron w życiu płodowym

Już w okresie prenatalnym testosteron odgrywa kluczową rolę. Około 7. tygodnia ciąży u płodów z chromosomem Y rozpoczyna się rozwój jąder, które zaczynają produkować testosteron. Dzięki niemu kształtują się męskie wewnętrzne i zewnętrzne narządy płciowe.

Testosteron w okresie dojrzewania (u chłopców)

W okresie dojrzewania testosteron odpowiada za szereg zmian fizycznych i emocjonalnych:

Przyspieszenie wzrostu
Pojawienie się owłosienia na ciele i w okolicach intymnych
Powiększanie się penisa, jąder, prostaty oraz wzrost libido
Zmiana barwy głosu na niższą (tzw. mutacja).

Testosteron u dorosłych mężczyzn

U dorosłych mężczyzn testosteron ma wpływ na wiele aspektów zdrowia i samopoczucia. Jego niedobór może prowadzić do licznych zaburzeń. Najważniejsze funkcje testosteronu to:

Produkcja plemników
Stymulowanie produkcji erytrocytów (czerwonych krwinek)
Rozwój i utrzymanie masy mięśniowej
Wzrost owłosienia na twarzy (broda, wąsy)
Wzmocnienie kości
Utrzymanie libido i sprawności seksualnej
Wpływ na samopoczucie i funkcje poznawcze
Regulacja rozmieszczenia tkanki tłuszczowej
Udział w mechanizmach erekcji
U niektórych mężczyzn: łysienie typu męskiego (cofająca się linia włosów na czole)

JAK TESTOSTERON WPŁYWA NA PŁODNOŚĆ?

Z testosteronem spotykamy się już w okresie płodowym – około szóstego tygodnia życia płodowego zaczyna on wpływać na rozwój męskich narządów płciowych. Jednak produkcja plemników rozpoczyna się dopiero w okresie dojrzewania, kiedy poziom testosteronu wzrasta choćby trzydziestokrotnie.

Testosteron odgrywa istotną rolę w męskich funkcjach seksualnych – od libido po zdolność do osiągnięcia orgazmu.

A CZY KOBIETY TEŻ PRODUKUJĄ TESTOSTERON?

Choć testosteron kojarzy się głównie z mężczyznami, kobiety również go produkują — w niewielkich ilościach, głównie w jajnikach. Hormon ten przekształca się następnie w estrogen i wspiera funkcje rozrodcze, wzrost oraz ogólną kondycję organizmu. Kobiety produkują zwykle około 1/10 do 1/20 ilości testosteronu obecnej w organizmach mężczyzn.

U kobiet testosteron i androgeny odgrywają istotną rolę w:

zdrowiu kości
zdrowiu piersi
płodności
libido
zdrowiu menstruacyjnym
kondycji pochwy.

Organizm kobiety potrafi gwałtownie przekształcać testosteron i inne androgeny w estrogeny. To dlatego większość kobiet nie rozwija typowo „męskich” cech mimo obecności tych hormonów.

ZA MAŁO TESTOSTERONU – JAKIE MOGĄ BYĆ OBJAWY?

Obniżony poziom testosteronu u mężczyzn może powodować różne objawy, np.:

spadek libido (popędu seksualnego),
zmęczenie,
przyrost masy ciała,
obniżony nastrój,
drażliwość i huśtawki nastroju,
obniżone poczucie własnej wartości,
rzadsze owłosienie na ciele,
osłabienie kości.

Z wiekiem naturalnie wytwarzamy mniej testosteronu, ale poziom hormonów mogą też obniżać inne czynniki, np. uraz jąder, chemioterapia, radioterapia czy niektóre choroby przewlekłe – takie jak AIDS, niewydolność nerek, alkoholizm czy marskość wątroby.

U kobiet poziom testosteronu również spada z wiekiem. Zbyt niski może prowadzić m.in. do:

obniżonego libido,
słabszej struktury kości,
problemów z koncentracją,
obniżonego nastroju.

Przyczyną niskiego poziomu testosteronu u kobiet mogą być np. choroby przysadki mózgowej, podwzgórza, nadnerczy lub usunięcie jajników. W niektórych przypadkach lekarz może zalecić terapię testosteronem, choć jej skuteczność – zwłaszcza w kontekście poprawy życia seksualnego czy pamięci – przez cały czas jest przedmiotem badań.

JAK SPRAWDZIĆ POZIOM TESTOSTERONU?

W organizmie występują dwie formy testosteronu:

Testosteron wolny – niezwiązany z białkami
Testosteron związany – około 98% całkowitego testosteronu, połączony z albuminą lub globuliną wiążącą hormony płciowe.

W badaniu lekarz analizuje zarówno poziom wolnego, jak i całkowitego testosteronu.

Do oceny poziomu testosteronu wystarczy proste badanie krwi¹. Norma może się nieco różnić w zależności od laboratorium.

u dorosłych mężczyzn: 280–1100 ng/dl,
u dorosłych kobiet: 15–70 ng/dl.

Jeśli wynik u dorosłego mężczyzny wynosi poniżej 300 ng/dl, lekarz może zlecić dodatkowe badania, by sprawdzić, co jest przyczyną niskiego poziomu testosteronu. Może to mieć związek z nieprawidłowym działaniem przysadki mózgowej, która „zleca” jądrom produkcję tego hormonu. U nastolatków niski poziom testosteronu może być oznaką opóźnionego dojrzewania.

A CO, JEŚLI TESTOSTERONU JEST ZA DUŻO?

U dorosłych mężczyzn umiarkowanie podwyższony poziom testosteronu może nie dawać wyraźnych objawów. U chłopców może jednak skutkować wcześniejszym rozpoczęciem dojrzewania. U kobiet wysoki poziom testosteronu może prowadzić do pojawienia się cech typowo męskich, np. silniejszego owłosienia twarzy.

Bardzo wysoki poziom testosteronu może być związany z zaburzeniami nadnerczy albo – w rzadkich przypadkach – z nowotworem jąder. Istnieją też naturalne, choć rzadkie przyczyny, takie jak wrodzony przerost nadnerczy.

Jeśli wynik jest podejrzanie wysoki, lekarz może zlecić dodatkowe badania, żeby ustalić przyczynę.

U kobiet zbyt wysoki poziom testosteronu może wskazywać na takie schorzenia jak:

Zespół policystycznych jajników (PCOS)
Wrodzony przerost nadnerczy (CAH)
Guzy nadnerczy lub jajników.

Najczęstsze objawy zbyt wysokiego testosteronu to:

trądzik,
obniżenie tonu głosu,
hirsutyzm (włosy pojawiają się w typowych dla mężczyzn miejscach),
podwyższenie ilości tkanki mięśniowej,
zaburzenia cyklu miesiączkowego,
powiększenie łechtaczki,
spadek libido,
wahania nastroju,
zmniejszenie rozmiaru biustu,
przerzedzenie włosów (głównie na skroniach – androgenowy typ łysienia),
wzrost masy ciała.

CZY TO, CO JEMY, MOŻE WPŁYNĄĆ NA POZIOM TESTOSTERONU?

Artykuły w sieci i influencerzy wellness prześcigają się w dietetycznych poradach, jak naturalnie podnieść poziom testosteronu. Problem w tym, iż dowody naukowe na poparcie tych twierdzeń są, delikatnie mówiąc, skromne.

Jedno z najbardziej rzetelnych podsumowań badań² w tym temacie wskazuje, iż jakość diety sama w sobie nie ma dużego wpływu na poziom testosteronu. Znacznie większe znaczenie ma bilans energetyczny – jedzenie więcej, niż potrzebujesz przy swoim poziomie aktywności fizycznej, może obniżać poziom testosteronu, prowadząc do nadwagi. Co ciekawe, jeżeli masz nadwagę lub otyłość, to utrata masy ciała może z kolei przyczynić się do wzrostu poziomu testosteronu.

Większość z nas dostarcza około jednej trzeciej energii z produktów, których lepiej unikać: słodyczy, napojów gazowanych, lodów, gotowych ciast, chipsów, alkoholu czy fast foodów. Ograniczenie tych produktów pomaga utrzymać zdrową masę ciała – a co za tym idzie, również zdrowy poziom testosteronu. Wsparciem jest też regularna aktywność fizyczna.

W skrócie? Nie ma sensu wydawać pieniędzy na suplementy, „boostery testosteronu” czy modne superfoods. Kluczem jest po prostu zdrowe, rozsądne odżywianie i ruch.

Tekst powstał w ramach wspólnej kampanii z Diagnostyka Laboratoria Medyczne. Więcej o naszym wspólnym projekcie przeczytasz tutaj.