28 maja 1975 roku na posiedzeniu sejmu PRL uchwalono ustawę o dwupoziomowym podziale administracyjnym. Zaczęła obowiązywać od 1 czerwca. Wprowadzała ona podział kraju na 49 województw.
Powierzchnia województwa leszczyńskiego wynosiła 4200 kilometrów kwadratowych, co stanowiło 1,3 % powierzchni Polski. Najludniejszym miastem była stolica nowo powstałego województwa – Leszno, zamieszkiwane wówczas przez blisko 37 tysięcy ludzi. Liczba mieszkańców województwa wynosiła 340 tysięcy.
Mateusz Gołembka: Informacja o nowym podziale administracyjnym była utrzymywana w tajemnicy praktycznie do momentu jej wprowadzenia. Dlaczego?
Tomasz Kościański: Działo się tak z wielu powodów. Jednym z ważniejszych był czynnik polityczny.
Tomasz Kościański podczas otwarcia wystawy, fot. Archiwum Państwowe w Lesznie
Tak poważne przeobrażenie administracji, które przecież nie ograniczało się do wykreślenia na mapie nowych granic województw, mogło przyczynić się do powstania oporu przeciwko zachodzącym zmianom. Ktoś w takiej sytuacji mógł stracić prestiż, pozycję, dla innych mogła być to okazja do wybicia się.
Trzeba też powiedzieć, iż w 1975 roku system medialny wyglądał całkowicie inaczej niż dziś i bynajmniej nie chodzi tu o technologię, ale cenzurę i inne sposoby reglamentowania informacji.
MG: I w tym miejscu chciałbym zapytać właśnie o media. W grudniu 1979 roku pojawił się m.in. wychodzący do dziś tygodnik „Panorama Leszczyńska”. Jednak to nie wszystko. Wznowiono „Przyjaciela Ludu” i zapoczątkowano „Rocznik Leszczyński”. Kim byli odbiorcy, do kogo były kierowane wydawnictwa?
TK: Wystawa wspomina o przywołanych tutaj tytułach. Każdy z nich przyczynił się w jakiś sposób do promocji województwa leszczyńskiego. Trzeba jednak pamiętać, iż miały one różne profile i różnych odbiorców.
„Panorama Leszczyńska” była przede wszystkim gazetą informującą o wydarzeniach w regionie, ale jednocześnie do 1990 roku była tygodnikiem PZPR.
„Przyjaciel Ludu” został reaktywowany w 1986 roku. Swym tytułem nawiązywał do tygodnika ilustrowanego ukazującego się w Lesznie w latach 1834–1849. Popularyzował on wiedzę o regionie leszczyńskim.
„Rocznik Leszczyński” był z kolei wydawnictwem naukowym. Wydawano go od 1977 roku. Pojawiały się w nim nie tylko teksty o przeszłości Leszczyńskiego, ale także analizy społeczno-ekonomiczne, demograficzne czy gospodarcze.
MG: Następuje kulturalny rozwój. Świadczą o tym nie tylko publikacje, ale i (obchodzone do dziś) Dnia Leszna. Organizowane są sesje naukowe.
TK: Zgadza się. Jednym z celów naszej wystawy było wskazanie, iż utworzenie nowego województwa [leszczyńskiego – red.] nie przyniosło wyłącznie np. pojawienia się nowych „wojewódzkich” miejsc pracy, ale oznaczało także powołanie podmiotu, któremu trzeba było zapewnić – używając dzisiejszego języka – odpowiednią promocję.
MG: Rozwija się także budownictwo. W mieście i na obszarze województwa pojawiło się wiele nowych obiektów. Czy któryś z budynków przez cały czas przywołuje na myśl „czasy województwa”?
TK: W Lesznie w latach 1975–1998 liczba mieszkańców wzrosła o ponad 20 tysięcy. Żadne okoliczne miasto nie doświadczyło takiego przyrostu.
Niedziela czynu partyjnego pracowników Urzędu Wojewódzkiego – z prawej wicewojewoda Joanna Krumrey, z lewej wicewojewoda Ewa Szałańska, 1975 r.
Występowało zjawisko powiększania się liczby mieszkańców miast kosztem wsi, ale w przypadku Leszna pewną rolę odegrało też to, iż powiększyło ono swój obszar o jedną trzecią.
Dla wielu osób Pałac Sułkowskich na placu Kościuszki kojarzy się z miejscem pracy wojewody leszczyńskiego. Warto powiedzieć, iż nie było to jedyne miejsce, gdzie mieściły się struktury urzędu wojewódzkiego. Wojewódzkie instytucje były umieszczone zresztą nie tylko w Lesznie, ale także w innych okolicznych miastach.
MG: Stosunkowo gwałtownie przed miastem (i województwem) pojawił się wielki sprawdzian: organizacja Centralnych Dożynek.
TK: Był to i sprawdzian, i wielka szansa. Centralne Dożynki 1977 to szczególne wydarzenie polityczno-propagandowe. Sprawdzian dlatego, iż do Leszna przyjechali najważniejsi politycy, a wydarzenia, które temu towarzyszyły, były transmitowane i relacjonowane na całą Polskę.
Otwarcie sklepu spożywczego na Oś. Przyjaźni w Lesznie, fot. B. Ludowicz, 1981
Szansa z kolei z tego powodu, iż z myślą o tych dożynkach poczyniono w Lesznie i okolicy sporo odważnych inwestycji.
Pojawiły się np. nowe pawilony handlowe, lokale gastronomiczne, ale szczególnie ważna była przebudowa stadionu im. Alfreda Smoczyka, głównej areny wydarzeń dożynkowych.
MG: Z kolei jednym z ważniejszych wydarzeń z ostatniego okresu istnienia województwa były obchody 450-lecia nadania praw miejskich Lesznu w 1997 roku. Przy tej okazji zorganizowano mnóstwo wydarzeń dla mieszkańców. Istotne były również publikacje, które pojawiły się na rynku wydawniczym, choćby „Historia Leszna” pod redakcją Jerzego Topolskiego oraz reprinty: „Kronika miasta Leszna” Stanisława Karwowskiego z 1877 roku i „Ilustrowany opis Leszna i ziemi leszczyńskiej” Bronisława Świderskiego z roku 1928.
TK: To interesujące spostrzeżenie. Oznacza to, iż dwa lata po utworzeniu województwa leszczyńskiego odbyły się w Lesznie Centralne Dożynki, bardzo ważna impreza, natomiast rok przed likwidacją województwa miasto Leszno obchodziło wspaniały jubileusz 450-lecia. Oba te wydarzenia były bardzo ważne dla mieszkańców miasta i okolicy, z tą różnicą, iż świętowanie w 1997 roku miało charakter lokalny, tzn. leszczyński, natomiast dożynki miały status ogólnopolski.
MG: Zaprezentowane na wystawie zdjęcia i dokumenty pochodzą ze zbiorów Archiwum Państwowego w Lesznie?
TK: Zdecydowana większość pochodzi z zasobu archiwum. Skorzystaliśmy z takich zespołów akt jak np. Urząd Wojewódzki w Lesznie, Komitet Wojewódzki PZPR w Lesznie, Krajowa Agencja Wydawnicza czy Wojewódzki Dom Kultury w Lesznie. Wykorzystaliśmy też zbiory biblioteczne, np. motywy z okładek „Roczników Leszczyńskich” z lat 70. i 80.
MG: W jakich godzinach i do kiedy wystawa jest dostępna dla zwiedzających?
TK: Z wystawą można się w budynku archiwum przy ulicy Ludwika Solskiego 71 w Lesznie w godzinach naszej pracy. Będzie dostępna do końca września.
MG: To jednocześnie ostatnia wystawa przed planowaną termomodernizacją. Czy będą wystawy online?
TK: Budynek Archiwum Państwowego nie będzie dostępny dla celów ekspozycyjnych przez jakiś czas. Planujemy promować zasób archiwalny dzięki internetu i wystaw plenerowych.
MG: W otwarciu wystawy nie uczestniczyła Alicja Bodylska, współautorka. Co było tego powodem?
TK: Pani Alicja w dzień wernisażu odbierała w Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych w Warszawie Medal Stulecia Odzyskanej Niepodległości za zasługi dla Niepodległej, przyznany przez Prezydenta RP.
Wręczenie medalu przez Andrzeja Derę, Sekretarza Stanu w Kancelarii Prezydenta RP, fot Michał Gmitru
To wspaniałe wyróżnienie jest docenieniem jej wieloletniej pracy w archiwum, m.in. koordynacji programu Archiwa Rodzinne Niepodległej, który przyniósł dwie wystawy z katalogami, a przede wszystkim pozwolił wielu osobom docenić posiadane przez siebie dokumenty przodków.
MG: Serdeczne gratulacje i dziękuję za rozmowę!
