Od 1 lutego 2025 roku obowiązuje ustawa uznająca 24 grudnia za dzień ustawowo wolny od pracy. Wigilia Bożego Narodzenia dołączyła do katalogu 14 dni wolnych w ciągu roku. Nie wszyscy jednak mogą skorzystać z tego przywileju. Wyjaśniamy, kto musi pracować w Wigilię i jakie kary grożą pracodawcom za łamanie nowych przepisów.
Fot. Shutterstock
Co się zmienia się w Wigilii w 2025 roku?
Prezydent Andrzej Duda podpisał 24 grudnia 2024 roku ustawę z 6 grudnia 2024 roku o zmianie ustawy o dniach wolnych od pracy oraz niektórych innych ustaw. Przepisy weszły w życie 1 lutego 2025 roku. Wigilia Bożego Narodzenia została oficjalnie wpisana do katalogu dni ustawowo wolnych od pracy zawartego w ustawie z 18 stycznia 1951 roku.
Pracownicy zatrudnieni na podstawie umowy o pracę nie muszą stawiać się w pracy 24 grudnia. Dotyczy to również pracowników handlu, którzy wcześniej często pracowali do godziny 14:00. W niedziele i święta w placówkach handlowych obowiązuje zakaz handlu oraz wykonywania czynności związanych z handlem. Zakaz ten obejmuje nie tylko pracowników na etatach, ale także osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych.
Przedsiębiorca może samodzielnie obsługiwać klientów 24 grudnia. Może też korzystać z nieodpłatnej pomocy małżonka, dzieci czy rodziców, pod warunkiem iż osoby te nie są na co dzień zatrudnione w jego firmie na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej.
To pierwsza wolna Wigilia w Polsce
Parlament uchwalił ustawę w listopadzie i grudniu 2024 roku. Pierwsze czytanie poselskiego projektu odbyło się w Sejmie 8 listopada 2024 roku. Projekt początkowo zakładał wprowadzenie rozwiązania już w grudniu 2024 roku. Posłowie zdecydowali jednak, iż 24 grudnia ma być dniem wolnym od 2025 roku. Ustawę poparła zdecydowana większość Polek i Polaków – według badań SW Research z 2024 roku pomysł popierało 74 procent obywateli.
Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Agnieszka Dziemianowicz-Bąk zabiegała o przyjęcie poprawki gwarantującej pracownikom handlu w grudniu co drugą niedzielę wolną od pracy. Ustawa przewiduje trzy niedziele handlowe poprzedzające Wigilie – wcześniej były dwie. W zamian za dodatkowy dzień wolny 24 grudnia pracownicy handlu otrzymali gwarancję co najmniej dwóch niedziel wolnych w grudniu.
Państwowa Inspekcja Pracy podkreśla, iż Wigilia przez lata funkcjonowała jako dzień bez statusu – nieformalnie skracany, oficjalnie roboczy, praktycznie zawieszony między przyzwyczajeniem a przymusem. W wielu firmach pracodawcy udzielali płatnego dnia wolnego swoim pracownikom, ale nie było to regułą. Trudno było pogodzić liczne obowiązki domowe i spotkania w gronie najbliższych z pełnoetatową pracą w tym dniu.
Wprowadzenie dnia wolnego może zwiększyć bezpieczeństwo na drogach. Do 2025 roku tradycja wigilijnej kolacji w rodzinnym gronie w połączeniu z późnymi powrotami z pracy skutkowała natężonym ruchem na drogach w godzinach popołudniowych 24 grudnia.
Co to oznacza dla ciebie? Kto musi pracować w Wigilię? Jakie przysługują Ci prawa o ile musisz pracować w Wigilię?
Kto musi pracować w Wigilię?
Praca w Wigilię jest dozwolona tylko w przypadkach określonych w artykule 151 Kodeksu pracy. Możesz pracować 24 grudnia, jeżeli jesteś zatrudniony w akcjach ratowniczych chroniących życie lub zdrowie, w ruchu ciągłym, przy pracy zmianowej, podczas niezbędnych remontów, w transporcie i komunikacji, w zakładowych strażach pożarnych i służbach ratowniczych, przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób, w rolnictwie i hodowli.
Pracować możesz także w usługach dla ludności, gastronomii, hotelarstwie, jednostkach gospodarki komunalnej, placówkach służby zdrowia zapewniających całodobową opiekę, domach pomocy społecznej oraz placówkach pieczy zastępczej, instytucjach kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku. Praca jest również możliwa w systemie, w którym pracujesz wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta, oraz przy obsłudze usług wykonywanych dzięki środków komunikacji elektronicznej, jeżeli odbiorcą jest państwo, w którym 24 grudnia nie jest dniem wolnym.
Zakaz pracy w handlu przewiduje liczne wyjątki wymienione w artykule 6 ustawy z 10 stycznia 2018 roku o ograniczeniu handlu w niedziele i święta. W Wigilię mogą działać stacje paliw, kwiaciarnie, apteki i punkty apteczne, lecznice dla zwierząt, sklepy z pamiątkami i dewocjonaliami, kioski z prasą, biletami, wyrobami tytoniowymi i kuponami gier, placówki pocztowe.
Pracować mogą także sklepy w obiektach infrastruktury krytycznej, sklepy w hotelach, sklepy w obiektach kultury, sportu, oświaty, turystyki i wypoczynku, stoiska na festynach, jarmarkach i imprezach okolicznościowych, sklepy w placówkach zdrowotnych świadczących całodobową opiekę, sklepy na dworcach, w portach i przystaniach w zakresie obsługi podróżnych, sprzedaż ryb z gospodarstw rybackich i statków.
Dodatkowo mogą pracować sklepy w portach lotniczych, strefy wolnocłowe, sklepy w środkach transportu oraz na statkach i platformach, sklepy w jednostkach penitencjarnych i wojskowych, sklepy internetowe i platformy internetowe, automaty sprzedające, rolniczy handel detaliczny, hurtownie farmaceutyczne, sklepy z częściami do maszyn rolniczych od 1 czerwca do 30 września, punkty sprzedaży przy cmentarzach, zakłady pogrzebowe, sklepy prowadzone osobiście przez właściciela, piekarnie, cukiernie i lodziarnie, lokale gastronomiczne, rynki rolno-spożywcze oraz powiązane z nimi sklepy, punkty skupu płodów rolnych i runa leśnego.
Co przysługuję Ci o ile pracujesz w Wigilię?
Jeśli pracujesz w Wigilię, pracodawca ma obowiązek oddać ci inny dzień wolny. Najczęściej musi to zrobić do 31 grudnia, o ile okres rozliczeniowy kończy się wraz z rokiem kalendarzowym. To nie jest negocjowalne – prawo gwarantuje ci dzień wolny w zamian.
Jeśli twój pracodawca mimo zakazu nakaże ci stawić się w pracy, popełnia wykroczenie zagrożone grzywną od 1000 złotych do 30 000 złotych. Jeszcze surowsze kary dotyczą handlu. Przedsiębiorca, który zmusi pracownika do pracy w Wigilię mimo braku ustawowego wyjątku, naraża się na grzywnę od 1000 złotych aż do 100 000 złotych. Przestrzegania przepisów w tej sprawie pilnuje Państwowej Inspekcji Pracy, która może przeprowadzić kontrolę w miejscu pracy i nałożyć karę na pracodawcę.
Pierwsza Wigilia wolna dla większości Polaków
Wigilia 2025 jest pierwszą, w której 24 grudnia oficjalnie funkcjonuje jako dzień ustawowo wolny od pracy. Przepisy obejmują wszystkich pracowników zatrudnionych na umowę o pracę. Wyjątki dotyczą służb ratowniczych, transportu, służby zdrowia, gastronomii i handlu. Za nielegalne zmuszenie do pracy grozi grzywna do 30 000 złotych, a za handel do 100 000 złotych. Pracownicy zmuszeni do pracy muszą otrzymać dzień wolny w zamian.
