1 stycznia 2026 roku wejdzie w życie jedenaście zmian w polskiej ortografii. To najpoważniejsza korekta reguł pisowni od 90 lat. Wśród nowości m.in. pisownia wielką literą nazw mieszkańców miast i ich dzielnic.
Uczestnicy XVII Dyktanda ŚwidnickiegoZmiany zasad ortografii uchwaliła Rada Języka Polskiego. Reforma składa się z jedenastu punktów, które zaczną obowiązywać na początku 2026 roku. Dotyczą one m.in. pisowni nazw mieszkańców miast wielką literą (np. Świdniczanin zamiast świdniczanin), wprowadzenia rozdzielnej pisowni cząstek -bym, -byś, -by, -byśmy, -byście ze spójnikami (np. Zastanawiam się, czy by nie pojechać w góry), a także ujednolicenia zapisu dużą literą nazw obiektów przestrzeni publicznej (np. Osiedle Młodych, Plac Wolności, Park im. Władysława Sikorskiego, Aleja Niepodległości) z utrzymaniem pisowni wyrazu „ulica” małą literą (np. ulica Wrocławska).
– Język jest tworem społecznym. Zmienia się społeczeństwo, które tym językiem się posługuje, i siłą rzeczy zmienia się też język. Współcześnie mówimy nieco inaczej niż sto lub dwieście lat temu. Posługujemy się innym słownictwem, część wyrazów wyszła z użycia , mamy wyrazy nowe, które pojawiają się w polszczyźnie, używamy nieco innej składni. Gdybyśmy się przyjrzeli pojedynczym wyrazom, czy połączeniom wyrazowym, to część z nich również inaczej zapisujemy. Zachodzące procesy, ale też zachowania językowe Polaków, ich potrzeby, są przez językoznawców obserwowane, analizowane i opisywane. Niekiedy pod wpływem tych analiz i obserwacji podejmowane są działania zmierzające do uporządkowania i uspójnienia obowiązujących przepisów, w tym właśnie przepisów ortograficznych. Celem takich działań jest m.in. uproszczenie systemu, uproszenie obowiązujących reguł, wyeliminowanie niekonsekwencji, czy też doprecyzowanie istniejących reguł – tłumaczy prof. Danuta Krzyżyk, członkini zespołu Rady Języka Polskiego przygotowującego reformę.
– Kiedy mówimy o niekonsekwencjach możemy na przykład wskazać wyrazy lub połączenia wyrazowe jednakowo, czy też podobnie brzmiące, które w w tej chwili obowiązującym słowniku ortograficznym były różnie zapisywane. Na przykład mamy „stuk-puk” zapisywane z łącznikiem, ale „puk, puk” już zapisywane z przecinkiem. Można powiedzieć, iż jest to rodzaj niekonsekwencji, który sprawia piszącym kłopot i tego typu niekonsekwencje postanowiliśmy wyeliminować. Gdybyśmy chcieli uogólnić i powiedzieć, czemu służą wprowadzone zmiany, to przede wszystkim odpowiadają na to, co dzieje się w języku, jakie są dzisiaj przyzwyczajenia pisowniane Polaków, w jaki sposób różne wyrazy i połączenia wyrazowe Polacy zapisują. Uwzględnialiśmy, które reguły są martwe, czyli nie znajdujemy, albo w niewielkim stopniu znajdujemy ich zastosowanie w praktyce. Na przykład pisownia przymiotników od nazw własnych, czy też pisownia nazw mieszkańców. To były obserwacje m.in. czynione w trakcie olimpiad języka polskiego – wyjaśnia Krzyżyk.
– Nowe reguły będzie łatwiej stosować w praktyce, bo jest to uproszczenie reguł, jest to zmniejszenie liczy wyjątków, bo odwołujemy się do zwyczaju językowego Polaków, czyli do tego, jak oni już dzisiaj zapisują pewne wyrazy, nazwy mieszkańców, czy przymiotniki od nazw własnych – wskazuje Krzyżyk. – To, co zmieniamy, to pisownia małą i wielką literą, pisownia łączna, rozdzielna i z łącznikiem. Nie ma to związku z systemem języka. Gdybyśmy na przykład usunęli „ó” to mielibyśmy słowo „krowa” i „kruwka”. Wtedy ta jedność i systemowość języka, łączność morfologiczna, czyli to, iż wyrazy są ze sobą związane gramatycznie i genetycznie, zostałaby zerwana – dodaje prof. Katarzyna Kłosińska, przewodnicząca Rady Języka Polskiego.
Zmiany zasad pisowni polskiej, obowiązujące od 1 stycznia 2026 roku
1. Pisownia wielką literą nazw mieszkańców miast i ich dzielnic, osiedli i wsi, np. Warszawianin, Zgierzanin, Ochocianka, Mokotowianin, Nowohucianin, Chochołowianin.
Dopuszczenie alternatywnego zapisu (małą lub wielką literą) nieoficjalnych nazw etnicznych, takich jak kitajec lub Kitajec, jugol lub Jugol, angol lub Angol, żabojad lub Żabojad, szkop lub Szkop, makaroniarz lub Makaroniarz.
2. Wprowadzenie pisowni wielką literą nie tylko nazw firm, marek i modeli wyrobów przemysłowych, ale także pojedynczych egzemplarzy tych wyrobów (samochód marki Ford i pod oknem zaparkował czerwony Ford).
3. Wprowadzenie rozdzielnej pisowni cząstek –bym, -byś, -by, -byśmy, -byście ze spójnikami, np. Zastanawiam się, czy by nie pojechać w góry.
4. Ustanowienie pisowni łącznej nie- z imiesłowami odmiennymi (bez względu na interpretację znaczeniową: czasownikową lub przymiotnikową), tj. zniesienie wyjątku zezwalającego na „świadomą pisownię rozdzielną”.
5. Ujednolicenie zapisu (małą literą) przymiotników tworzonych od nazw osobowych, bez względu na to, czy ich interpretacja jest dzierżawcza (odpowiadają na pytanie czyj?), czy też jakościowa (odpowiadają na pytanie jaki?), np. dramat szekspirowski, epoka zygmuntowska, koncert chopinowski, koncepcja kartezjańska, filozofia sokratejska, dialogi platońskie, wiersz miłoszowski.
Przymiotniki tworzone od imion (rzadziej od nazwisk) zakończone na -owy, -in(-yn), –ów będą mogły być zapisywane małą lub wielką literą, np. jackowe dzieci lub Jackowe dzieci, poezja miłoszowa lub poezja Miłoszowa, zosina lalka lub Zosina lalka, jacków dom lub Jacków dom.
6. Wprowadzenie łącznej pisowni członu pół– w wyrażeniach:
półzabawa, półnauka;
półżartem, półserio;
półspał, półczuwał
oraz pisowni z łącznikiem w połączeniu typu: pół-Polka, pół-Francuzka (odniesionym do osoby będącej w połowie Polką, w połowie Francuzką).
7. Dopuszczenie w parach wyrazów równorzędnych, podobnie lub identycznie brzmiących, występujących zwykle razem, trzech wersji pisowni:
– z łącznikiem, np. tuż-tuż; trzask-prask; bij-zabij;
– z przecinkiem, np. tuż, tuż; trzask, prask; bij, zabij;
– rozdzielnie, np. tuż tuż; trzask prask; bij zabij.
8. W zakresie użycia wielkich liter w nazwach własnych:
a) w nazwach komet wprowadzenie zapisu wszystkich członów wielką literą, np. Kometa Halleya, Kometa Enckego;
b) (skreślony)
c) w nazwach obiektów przestrzeni publicznej wprowadzenie pisowni wielką literą stojącego na początku wyrazu aleja, brama, bulwar, osiedle, plac, park, kopiec, kościół, klasztor, pałac, willa, zamek, most, molo, pomnik, cmentarz itp. (przy utrzymaniu pisowni małą literą wyrazu ulica), np.
ulica Józefa Piłsudskiego, Aleja Róż, Brama Warszawska, Plac Zbawiciela, Park Kościuszki, Kopiec Wandy, Kościół Mariacki, Pałac Staszica, Zamek Książ, Most Poniatowskiego, Pomnik Ofiar Getta, Cmentarz Rakowicki;
d) wprowadzenie pisowni wielką literą wszystkich członów (oprócz przyimków i spójników) w wielowyrazowych nazwach lokali usługowych i gastronomicznych, np.
Karczma Słupska, Kawiarnia Literacka, Księgarnia Naukowa, Kino Charlie, Apteka pod Orłem, Bar Flisak, Hotel pod Różą, Hotel Campanile, Restauracja pod Żaglami, Winiarnia Bachus, Zajazd u Kmicica, Pierogarnia Krakowiacy, Pizzeria Napoli, Trattoria Santa Lucia, Restauracja Veganic, Teatr Rozmaitości, Teatr Wielki;
e) wprowadzenie pisowni wielką literą wszystkich członów (oprócz przyimków i spójników oraz wyrazów typu imienia) w nazwach orderów, medali, odznaczeń, nagród i tytułów honorowych, np.
Nagroda im. Jana Karskiego i Poli Nireńskiej, Nagroda Nobla, Nagroda Pulitzera, Nagroda Templetona, Nagroda Kioto, Literacka Nagroda Europy Środkowej Angelus, Nagroda Artystyczna Miasta Lublin, Nagroda Literacka Gdynia, Śląska Nagroda Jakości, Nagroda Rektora za Wybitne Osiągnięcia Naukowe, Nagroda Newsweeka im. Teresy Torańskiej, Nagroda Wielkiego Kalibru, Mistrz Mowy Polskiej, Ambasador Polszczyzny, Honorowy Obywatel Miasta Krakowa.
9. W zakresie pisowni prefiksów:
a) uzupełnienie reguły ogólnej: W języku polskim przedrostki – rodzime i obce – pisze się łącznie z wyrazami zapisywanymi małą literą. jeżeli wyraz zaczyna się od wielkiej litery, po przedrostku stawia się łącznik, np. arcy-Europejczyk;
b) dopuszczenie rozdzielnej pisowni z wyrazami zapisywanymi małą literą cząstek takich jak super-, ekstra-, eko-, wege- mini-, maksi, midi-, mega-, makro-, które mogą występować również jako samodzielne wyrazy, np.
miniwieża lub mini wieża, bo jest możliwe: wieża (w rozmiarze) mini;
superpomysł lub super pomysł, bo jest możliwe: pomysł super;
ekstrazarobki lub ekstra zarobki, bo jest możliwe: zarobki ekstra;
ekożywność lub eko żywność, bo jest możliwe: żywność eko.
10. Wprowadzenie jednolitej łącznej pisowni cząstek niby-, quasi- z wyrazami zapisywanymi małą literą, np.
nibyartysta, nibygotyk, nibyludowy, nibyorientalny, nibyromantycznie;
nibybłona, nibyjagoda, nibykłos, nibyliść, nibynóżki, nibytorebka;
quasiopiekun, quasinauka, quasipostępowy, quasiromantycznie,
przy zachowaniu pisowni z łącznikiem przed wyrazami zapisywanymi wielką literą, np. niby-Polak, quasi-Anglia.
11. Wprowadzenie łącznej pisowni nie– z przymiotnikami i przysłówkami odprzymiotnikowymi bez względu na kategorię stopnia, a więc także w stopniu wyższym i najwyższym, np.
nieadekwatny, nieautorski, niebanalny, nieczęsty, nieżyciowy;
niemiły, niemilszy, nienajmilszy;
nieadekwatnie, niebanalnie, nieczęsto, nieżyciowo;
nielepiej, nieprędzej, nienajlepiej, nienajstaranniej.
/Rada Języka Polskiego, opr. mn/
