Podczas zwiedzania Zakopanego, można natrafić na wiele kościołów zlokalizowanych w różnym częściach miasta. Część z nich to stare drewniane świątynie wkomponowane w otaczający krajobraz górski, niejako wtopione w przyrodę.
Kościoły zakopiańskie
Piękno i wyjątkowy styl ukazany jest w ich ciesielskim detalu, a wszystko jest jednocześnie funkcjonalne. Smukłe dachy znakomicie komponują się z surową granią Tatr, ale i śnieg, który zalega tu długo, łatwiej się z nich osuwa. Wszystkie te elementy budowlane tradycji regionu zostały wykorzystane przez Stanisława Witkiewicza, twórcy oryginalnego zakopiańskiego stylu.
Wspaniała drewniana kapliczka w Jaszczurówce jest tego najwspanialszym przykładem. Do stylu Witkiewicza w różnym stopniu nawiązują obecni budowniczowie podhalańskich kościołów. Poniżej zaprezentowane są zabytkowe oraz stosunkowo nowe kościoły, nie tylko drewniane, również te murowane. Oczywiście zdjęcia nie wystarczą, aby odczuć ich piękno, by tak się stało, trzeba te kościoły odwiedzić i zobaczyć naocznie.
Kościół Matki Bożej Częstochowskiej przy ulicy Kościeliskiej
Nieopodal wybudowanej przez Pawła Gąsienicę pierwszej zakopiańskiej kapliczki stoi zabytkowy drewniany kościół. Pierwotnie pod wezwaniem św. Klemensa a w tej chwili matki Boskiej Częstochowskiej, to pierwszy zakopiański kościół parafialny. Powstał z inicjatywy ówczesnych właścicieli dóbr zakopiańskich Klementyny i Edwarda Homolacsów. Pierwotna część (obecnie przednia) kościoła z jednym ołtarzem została wybudowana w 1847 r., w latach kolejnych 1850-1851 r. została rozbudowana przez ks. Stolarczyka południowa część oraz wieżyczka.
Budowniczym był lokalny cieśla, Sebastian Gąsienica Sobczak. W 1863 roku przed kościółkiem staneła drewniana dzwonnica, która została rozebrana przed I wojna światową. Świątynia wewnątrz jest skromna, ołtarze — główny i dwa boczne zostały wykonane przez znanego rzeźbiarza ludowego Wojciecha Kułacha Wawrzyńcoka z Gliczarowa. Kościół przy ulicy Kościeliskiej jest przez zakopiańczyków z symaptią nazywany „Starym kościółkiem”. Nieopodal na Pęksowym Brzyzku, znajduje się zabytkowy stary cmentarz, założony w latach 50-tych XIX w.
Kościół Świętej Rodziny przy Krupówkach
Budowę nowego kościoła z kamienia górskiego przy popularnym w tej chwili zakopiańskim deptaku rozpoczął w 1877 r. pierwszy proboszcz Zakopanego ks. Józef Stolarczyk. Ukończył ją po 19 latach prac w 1896 r. sukcesor Stolarczyka ks. Kazimierz Kaszelewski.
Jest to budowla w stylu neoromańskim zaprojektowana przez znanego warszawskiego architekta Józefa Piusa Dziekońskiego. Do realizacji projektu użyto kamienia górskiego oraz częściowo materiałów z rozbiórki obiektów hutniczych w Kuźnicach, a wielkopiecowy żużel został wykorzystany w zaprawie murarskiej. Dnia16 września 1899 r. ks. biskup Jan Puzyna dokonał konsekracji kościoła, który przejął od Starego Kościółka przy Kościeliskiej funkcję parafialną. Dzwony do kościoła zostały ufundowane przez Kasę Zaliczkową. Znaczną część prac stolarskich wykonano w Szkole Przemysłu Drzewnego w Zakopanem.
Twórcą ołtarza głównego postawionego w 1903 r. jest krakowski rzeźbiarz Kazimierz Wakulski. W stylu zakopiańskim utrzymana została znajdująca się na lewo od prezbiterium wykonana 1899 kaplica boczna św. Jana Chrzciciela. Ufundowana przez rodzinę Gnatowskich, została wykonana w stylu zakopiańskim według projektu Stanisława Witkiewicza. Zaliczana jest w tej chwili do najcenniejszych zabytków Zakopanego. Witkiewicz namalował do niej obraz olejny przedstawiający św. Jana Chrzciciela na tle Czarnego Stawu Gąsienicowego. W rysach św. Jana nie trudno doszukać się podobieństwa do autora obrazu, co swego czasu wywołało w Zakopanem skandal. Witkiewicz zaprojektował również wszystkie drzwi wejściowe do świątyni, kraty oddzielające kaplice, ławki, konfesjonały oraz niemal wszystkie ołtarze, także ołtarza w kaplicy Matki Bożej Różańcowej.
W latach 20-tych XIX w. proboszczem został ks. Jan Tobolak. W tym okresie wykończono wnętrze kościoła, powstała wtedy polichromia, na której można odnaleźć wizerunki znanych postaci Zakopanego: Władysława Zamoyskiego, brata Alberta, jak również ks. Józefa Stolarczyka. Kolorową polichromię wykonano w latach 1932-34 według projektu Janusza Kotarbińskiego.
Kaplica Najświętszego Serca Jezusa w Jaszczurówce
Na Terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego, nieopodal wejścia do Doliny Olczyskiej przy drodze Oswalda Balzera stoi drewniana kaplica. Obiekt został wybudowany w całości w stylu zakopiańskim w latach 1904-1908 według projektu Stanisława Witkiewicza. Fundatorem byli synowie Adama Uznańskiego, właściciela „Państwa Szaflary” obejmujących oprócz Jaszczurówki - Szaflary, Biały Dunajec, Poronin, Murzasichle oraz część Tatr polskich.
Nazwa Jaszczurówka pochodzi od żyjących tutaj płazów salamander plamistych nazywanych przez górali jaszczurami.
Zachwycająca proporcjami i wykonaniem kaplica pokryta jest gontowym dachem z sygnaturką. Świątynia zbudowana jest z ciosanych belek tzw. płazów, bryła budynku w kształcie prostokąta osadzona jest na wysokiej kamiennej podmurówce.
Nad wejściem figurka Chrystusa Frasobliwego wykonana przez artystę ludowego Józefa Janosa z Dębna. Dwuspadowy dach kaplicy o szczytach zdobionych góralskimi słoneckami, wieńczy czworoboczna wieżyczka z dzwonem odlanym w 1907 r., charakterystyczna czworoboczna sygnaturka zwieńczona metalowym krzyżem. Wnętrze pełne prostoty zdobi snycerka wzorowana na motywach roślinnych. Ołtarz główny zaprojektowany przez Stanisława Witkiewicza przypomina góralską chałupę z typową podhalańską snycerką. Obok ołtarza barwne witraże przedstawiające Matkę Bożą Częstochowska i herb Polski oraz Matkę Bożą Ostrobramską i herb Litwy również projektu Witkiewicza.
Od 1954 roku kaplicę wzbogaca wymalowane na szkle Stacje Drogi Krzyżowej autorstwa Józefa Jana Jachymiaka oraz dwa ołtarzyki wykonane przez Józefa Janosa. Piękny dębowy kandelabr pochodzący z okresu okupacji jest autorstwa Stanisława Zdyba, znanego bardziej jako taternik i narciarz.
Początkowo opiekę nad kaplicą sprawowała parafia w Poroninie, ale posługę duszpasterską sprawowali przeważnie księża odpoczywający pod Tatrami. Od 1984 r. po utworzeniu samodzielnej parafii na Cyrhli opiekę nad kaplicą sprawują księża Marianie.
Kościół Parafialny Św. Antoniego oo. Bernardynów przy górnych Bulwarach Słowackiego
W Zakopanem na Bystrem stoi ładny drewniany kościół oo. Bernardynów, wyglądem nawiązujący do budownictwa regionalnego i stylu zakopiańskiego. Jest to rozbudowana w 1950 r. przyklasztorna kaplica. Bernardyni osiedlili się w Zakopanem 1892 roku, początkowo mieszkając w wynajętych domkach. Po zakupie domu w 1902 roku otworzyli dom zakonny Bernardynów z niedużą kapliczką.
Wnętrze wykonane przez góralskich cieśli jest pełne prostoty góralskiej snycerki. Główny ołtarz św. Antoniego z modrzewia został zaprojektowany przez zakopiańskiego rzeźbiarza Pawła Szczerbę. Płaskorzeźby stacji Drogi Krzyżowej wyrzeźbił znany artysta ludowy Józef Janos z Dębna. Ciekawie i oryginalnie wygląda chór, będący jakoby lożą w górnej części kościoła. W roku 2001 budynek został powiększony o nowe prezbiterium.
Pomimo, iż kościół oficjalnie znajduje się pod adresem Bulwary Słowackiego, jego główne wejście znajduje się od strony ulicy Mieczysława Karłowicza. Samodzielna parafia pod wezwaniem św. Antoniego z Padwy obejmująca Bystre, Koziniec i Antałówkę została utworzona w 1984 r.
Kaplica Świętego Krzyża na Kalatówkach
Przy drodze biegnącej z Kuźnic na Kalatówki na terenie ofiarowanym przez hr. Władysława Zamoyskiego znajduje się klasztor sióstr Albertynek. Na jego terenie stoi wybudowana 1898 r. drewniana kaplica pod wezwaniem Świętego Krzyża. Według projektu Stanisława Witkiewicza budynek został wybudowany przez sześciu zakonników z pomocą górali pod kierunkiem Brata Alberta. Kaplica w stylu zakopiańskim prezentuje nadzwyczaj skromne, wyróżnia się od innych projektów witkiewiczowskich brakiem wszelkich zdobień.
Wnętrze zostało urządzone z franiszkowską prostotą, gdzie oprócz zwykłego drewnianego ołtarza znajdują się jedynie obraz Matki Boskiej Częstochowskiej i Brata Alberta. W ołtarzu kaplicy umieszczono drewniany krzyż — nieznanego autora. Krucyfiks to dar przeora paulinów z Krakowskiej Skałki, odnowiony w szkole Przemysłu Drzewnego i pomalowany na prośbę brata Alberta przez swojego przyjaciela Stanisława Witkiewicza.
W 1901 r. w ogrodzie klasztornym nieopodal kaplica została postawiona Chatka Pustelnika, gdzie w skromnych warunkach mieszkał brat Albert podczas swoich pobytów w Zakopanem. w tej chwili w domku mieści się niewielkie muzeum pamiątek po Adamie Chmielowskmi, częstym gościem bywał w tym miejscu Karol Wojtyła. W 1902 r. albertyni przekazali klasztor i kaplice ss. Albertynką, bracia wybudowali sobie drugą pustelnię na tzw. Śpiącej Górce na zboczach Krokwi.
Kościół św. Jana Apostoła i Ewangelisty na Harendzie
Nieopodal Muzeum i Mauzoleum Jana Kasprowicz stoi drewniana świątynia pochodząca z Zakrzowa koło Kalwarii Zebrzydowskiej. Zaniedbany i opuszczony kościół z incjatywy malarza i architekta Władysława Jarockiego, zięcia Jana Kasprowicza oraz proboszcza Jana Tobolaka w roku 1947 został przeniesiony na Harendę. W trakcie montażu świątyni w nowym miejscu wymieniono spróchniałe i przegniłe elementy, zachowując jednak oryginalny kształt. Oszalowano ponownie soboty, dobudowano przedsionki (główny i boczny) dach pokryto nowymi gontami.
W środku znajduje się i interesująca polichromia odnowiona przez Jarockiego. Uwagę zwracają XVII-wieczne barokowe ołtarze, w bocznych umieszczono obrazy olejne malowane również przez Władysława Jarockiego. Na uwagę wewnątrz zasługuje malowany na desce obraz Chrystusa Króla anonimowego autora oraz dwie ludowego pochodzenia kapliczki.
Kościół Rektoralny Matki Bożej Nieustającej Pomocy na „Górce”
Na południowym stoku Gubałówki, na Górce stoi widoczny z daleka kościół. Należy on do jezuitów, którzy działali na Podhalu już od końca lat 50-tych XVII. Osiedlili się dopiero w roku 1898 r. Dostali wówczas zgodę przez ówczesnego proboszcza Kazimierza Kaszalewskiego na wybudowanie w Zakopanem domu zakonnego Towarzystwa Jezusowego. Jezuici zakupili parcelę na stokach Gubałówki i na gruncie odkupionym od Wojciecha Gąsienicy Kubiorka postawili niedokończony dom przeniesiony z niższej parceli. W budynku zorganizowali niewielki klasztor. Następnie rozpoczęto budowę przyklasztornego kościoła, którego ukończenie i uroczyste poświęcenie nastąpiło w 1908 roku.
Drewnianą a z czasem otynkowana i pokrytą blachą świątynię zaprojektował jezuita brat Stanisław Dydek. Według jego szkiców został zbudowany ołtarz główny, w którym prace rzeźbiarskie wykonał rzeźbiarz Józef Turko z Przemyśla. Umieszczony tu obraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy jest kopią obrazu z rzymskiego kościoła. Po bokach ołtarza stoją rzeźbione w lipie figury św. Ignacego Loyoli i św. Franciszka Ksawerego autorstwa zakopiańskiego artysty Józefa Skotnicy. Kościół posiada dwie kaplice, po prawej Św. Andrzeja Boboli, a po lewej Św. Ignacego Loyoli, której głównym projektodawcą był zakopiański artysta Wojciech Brzega. Artysta rzeźbił również zabytkowe konfesjonały w kościele.
Dwanaście gipsowych medalionów na ścianach bocznych projektu Jana Nalborczyka przedstawia wyniesionych na ołtarze jezuitów. W czasie okupacji niemieckiej jezuici zostali wysiedleni z klasztoru, a w kościele Niemcy próbowali urządzić kino, potem magazyn. Po zakończeniu wojny kościół pełni z powrotem swoją funkcję.
Kościół parafialny Świętego Krzyża
W 1982 r. rozpoczęto budowę kościoła na dużej działce miedzy ul. Chałubińskiego i Zamoyskiego. Starania o zezwolenie na budowę kościoła rozpoczęto w 1958 r., otrzymano je dopiero na początku lat 80 ubiegłego wieku. Kościół został zbudowany w latach 1982-91, projekt strzelistej świątyni oraz jej wnętrza wykonał architekt Witold Cienkiewicz.
W 1984 roku kardynał Franciszek Macharski dokonał wmurowania kamienia węgielnego, wcześniej poświęconego w Watykanie przez papieża. Prace metaloplastyczne są autorstwa zakopiańskiego kowala-artysty Władysława Gąsienicy Makowskiego. Stojącą wewnątrz kościoła figurę przedstawiająca Brata Alberta wykonał zakopiański rzeźbiarz Antoni Grabowski.
Rozległe wnętrze kościoła ma przeszło tysiąc miejsc, dzięki temu organizowane są w nim koncerty także symfoniczne. Podczas pielgrzymki do Zakopanego 6 czerwca 1997 roku Jan Paweł II wstąpił do tego kościoła na modlitwę. Spotkanie z papieżem połączone z adoracją Najświętszego Sakramentu było kameralne, uczestniczyło w nim ok. 150 osób.
Z Parafii Tatrzańskiej pw. Świętego Krzyża co roku wyrusza pielgrzymka do krzyża na Giewoncie, uczestniczą w niej osoby z całej Polski.
Kościół Salwatorianów przy Bulwarach Słowackiego
U podnóża Antałówki znajduje się parafia pod wezwaniem Matki Zbawiciela, prowadzona przez księży salwatorianów. Drewniany nieduży kościół powstawał w latach 1956-68 r.
Ciekawa bryła budynku wraz z przyległą do niego strzelistą wieżą jest przykładem nowoczesnego regionalizmu. Dach i wieże pokrywają drewniane gonty, duże okna zdobią witraże autorstwa Andrzeja Gałka. Wyposażenie kościoła jest skromne, jest tam modrzewiowy stół Pański, ustawiony w środku półokrągłego prezbiterium.
Od 1976 r. księża Salwatorianie prowadzą tu ośrodek Duszpasterski, dla wschodniej części Zakopanego położonej pod Antałówką. Od 1985 roku jest tu siedziba parafii.
Sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej
Na Krzeptówkach swoją siedzibę mają ks. Palotyni, którzy przybyli na to miejsce w 1950 r. a w latach 1957-1959 wybudowali dom z kaplicą Niepokalanego Serca Maryi. Nieopodal kaplicy w latach 1987-1992 r. został wybudowany kościół, jako wotum za uratowanie życia papieża Jana Pawła II. W dniu zamachu na Papieża 13 V 1981 r. powstał wśród parafian pomysł wzniesienia kościoła Matki Bożej Fatimskiej. Jest to pierwsza świątynią w Polsce pod takim wezwaniem. Kościół został wzniesiony w ciągu pięciu lat, kładąc cudowny medalik pod każdą cegłę fundamentu. Wmurowane zostały również różaniec od Jana Pawła II, jego zdjęcie i wiązanka róż.
Budynek zaprojektował zakopiański architekt Stanisław Tylka, budowniczymi byli miejscowi górale. W ołtarzu głównym można podziwiać tabernakulum i tron z statuą Matki Bożej Fatimskiej. Ołtarze boczne poświęcone są portugalskim dzieciom, którym w 1917 r. objawiła się w Fatimie Maryja. w tej chwili kościół na Krzeptówkach to Sanktuarium Narodowe Matki Bożej Fatimskiej.
Kościół na Olczy
Widoczny z daleka kościół pod wezwaniem Matki Bożej Objawiającej Cudowny Medalik na Olczy powstał w latach 1981-1988 r. Składa się z charakterystycznych pięciu segmentów swoim kształtem nawiązujących do wzniosłych szczytów tatrzańskich. Budynek jest dwupoziomowy i zbudowany jest w konstrukcji żelbetonowej.
Wystój wnętrza oraz ołtarze zaprojektowała architekt Teresa Lisowska-Gawłowska. Drzwi głównego wejścia wykonane z drewna dębowego wykonał miejscowy stolarz Stanisław Walkosz-Jambor, wzorując się na "dźwierzach" domów góralskich. W części górnej kościoła może pomieścić się 1500 osób, w części dolnej znajduje się wielofunkcyjna sala parafialna, sześć sal katechetycznych oraz inne pomieszczenia.
Kościół na Chramcówkach
Pochodzący 1994 roku nowy kościół pod wezwaniem Miłosierdzia Bożego, autorem projektu jest Janusz Ingarden.
Kościół księży Marianów na Cyrhli
W 16 września 2000 r. ks. Kard. Macharski dokonał konsekracji kościoła pod wezwaniem Miłosierdzia Bożego na Cyrhli.
Źródło:
"Zakopane Przewodnik historyczny" Lidia Długołęcka, Maciej Pinkwart, wyd II.Warszawa 1994
