Hormony płciowe to chemiczne przekaźniki, które rozsyłają sygnały po całym organizmie i sprawiają, iż różne procesy zachodzą we adekwatnym czasie i we adekwatny sposób. U osób z żeńskim układem rozrodczym trzy hormony odgrywają kluczową rolę: estrogen, progesteron i – choć często o tym zapominamy – także testosteron. To one wpływają na dojrzewanie, cykl miesiączkowy, zdolność do zajścia w ciążę, nastrój, popęd seksualny, a choćby na wygląd skóry czy gęstość kości.
GDZIE POWSTAJĄ ŻEŃSKIE HORMONY PŁCIOWE?
Estrogen, progesteron i testosteron są produkowane głównie w jajnikach. Mniejsze ilości powstają też w nadnerczach i w tkance tłuszczowej. Ich poziom nieustannie się zmienia – w zależności od fazy cyklu miesiączkowego, wieku, stylu życia, a także takich wydarzeń jak ciąża czy menopauza. To właśnie te wahania sprawiają, iż w różnych momentach życia możesz doświadczać zmian nastroju, energii, potrzeb seksualnych czy samopoczucia fizycznego.
ESTROGEN – HORMON DOJRZEWANIA, CYKLU I… URODY
Estrogen to prawdopodobnie najbardziej znany kobiecy hormon i nie bez powodu. Odgrywa ogromną rolę w dojrzewaniu płciowym, odpowiadając m.in. za rozwój piersi, dojrzewanie macicy i pochwy, a także kształtowanie się bardziej „kobiecej” sylwetki – z szerszymi biodrami czy większą ilością tkanki tłuszczowej. Ale jego rola nie kończy się na okresie dojrzewania.
Estrogen reguluje także cykl miesiączkowy, pomagając w budowie błony śluzowej macicy, czyli endometrium – to dzięki niemu ciało przygotowuje się co miesiąc na potencjalną ciążę. Oprócz tego wpływa na stan skóry, elastyczność naczyń krwionośnych, pracę mózgu i układu kostnego. Wysoki poziom estrogenu często wiąże się z dobrym samopoczuciem, większą energią i lepszym libido.
ZA CO ODPOWIADA ESTROGEN U KOBIET?
• Rozwój żeńskich cech płciowych: Estrogeny są odpowiedzialne za rozwój narządów płciowych, piersi oraz kształtowanie sylwetki kobiecej.
• Regulacja cyklu miesiączkowego: Wpływają na dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych, owulację i przygotowanie błony śluzowej macicy do ewentualnej implantacji zarodka.
• Wpływ na płodność i przebieg ciąży: Estrogeny powiększają macicę, uwrażliwiają jej receptory na oksytocynę, wspierają rozwój płodu i gruczołów mlecznych, a także przeciwdziałają poronieniom.
• Wpływ na metabolizm i kości: Zwiększają mineralizację tkanki kostnej (chronią przed osteoporozą), przyspieszają metabolizm, wspierają prawidłowy profil lipidowy (zwiększają stężenie „dobrego” cholesterolu HDL).
• Wpływ na skórę i tkanki: Zwiększają nawilżenie pochwy, pogrubiają jej ściany, hamują wydzielanie łoju, wpływają na redystrybucję tkanki tłuszczowej.
• Wpływ na układ nerwowy i psychikę: Regulują nastrój, procesy poznawcze, pamięć, koordynację ruchową i odporność na ból; mogą mieć działanie neuroprotekcyjne.
• Wpływ na układ krążenia: Działają ochronnie na naczynia krwionośne, zwiększają krzepliwość krwi.
JAKIE SĄ SKUTKI NIEDOBORU ESTROGENU?
- Zaburzenia miesiączkowania (nieregularne cykle, brak miesiączki).
- Problemy z płodnością (trudności z zajściem w ciążę).
- Spadek libido, suchość pochwy, ból podczas stosunku.
- Wahania nastroju, depresja, problemy ze snem.
- Uderzenia gorąca, nocne poty.
- Przyspieszone starzenie się skóry, utrata jędrności piersi, pogorszenie kondycji włosów.
- Zwiększone ryzyko osteoporozy i złamań.
- Zwiększone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych (niekorzystny profil lipidowy, miażdżyca).
- Częstsze infekcje dróg moczowych i intymnych
CZYM SKUTKUJE NADMIAR ESTROGENU?
• Zaburzenia miesiączkowania (obfite lub skąpe miesiączki).
• Przyrost masy ciała, obrzęki.
• Bolesność i obrzmienie piersi, powstawanie torbieli i mięśniaków.
• Obniżone libido, zaburzenia nastroju, nadmierna płaczliwość.
• Bóle głowy, migreny.
• Zwiększone ryzyko zakrzepów i zatorów (nadmierna krzepliwość krwi).
• Zaburzenia funkcji wątroby, kamica żółciowa.
• Zwiększone ryzyko nowotworów estrogenozależnych (rak piersi, rak endometrium).
• Problemy ze snem, przewlekłe zmęczenie, utrata włosów.
BADANIE ESTROGENU: JAKIE SĄ NORMY?
Estrogeny bada się poprzez pobranie krwi dożylnej. U kobiet badanie wykonuje się w określonej fazie cyklu miesiączkowego (najczęściej 1-3 dzień cyklu),
Normy estrogenów różnią się w zależności od płci, wieku, fazy cyklu miesiączkowego oraz ciąży. U kobiet niebędących w ciąży:
• faza pęcherzykowa: 84–970 pg/ml
• owulacja: 13–330 pg/ml
• faza lutealna: 73–200 pg/ml
• po menopauzie: 20–30 pg/ml
W ciąży: wartości estradiolu są znacznie wyższe i rosną wraz z trymestrem.
PROGESTERON – CICHY SOJUSZNIK CIĄŻY (I PRZYCZYNA PMS)
Progesteron staje się szczególnie aktywny w drugiej połowie cyklu – tuż po owulacji. Jego zadaniem jest przygotowanie macicy na ewentualne zagnieżdżenie zapłodnionej komórki jajowej. jeżeli dojdzie do zapłodnienia, progesteron wspiera rozwój ciąży i zapobiega przedwczesnym skurczom macicy. jeżeli nie – jego poziom spada, co prowadzi do złuszczenia endometrium i rozpoczęcia miesiączki.
Wiele osób odczuwa wpływ progesteronu w postaci zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS) – to wtedy mogą pojawiać się wahania nastroju, tkliwość piersi, zmęczenie czy większa ochota na słodycze. Choć nie każdy doświadcza PMS, dla wielu osób spadek progesteronu przed okresem to czas dużej emocjonalnej huśtawki.
JAKIE SĄ OBJAWY NISKIEGO STĘŻENIA PROGESTERONU?
- Bóle migrenowe
- Nasilony PMS
- Bolesne (i obfite) miesiączki
- Plamienia międzymiesiączkowe
- Problem z zajściem w ciążę
- Obniżony nastrój, drażliwość, lęki
- Problemy ze snem
- Obniżone libido
- Przewlekłe uczucie zmęczenia
- Suchość skóry, zmiany trądzikowe,
- Nadmierne wypadanie włosów i pogorszenie stanu paznokci
- Zwiększenie masy ciała
BADANIE PROGESTERONU
Jak bada się progesteron? Poprzez badania krwi, ale w tym przypadku nie trzeba się specjalnie do tego przygotowywać. U kobiet dzień pobrania krwi powinien być ustalony przez lekarza – zależy to od celu badania i fazy cyklu miesiączkowego.
Przykładowo:
• w celu oceny fazy lutealnej (najczęściej ok. 21. dnia cyklu),
• w celu monitorowania owulacji (ok. 12–14. dnia cyklu),
• w fazie folikularnej (1-3. dzień cyklu)
Pamiętaj, interpretacja wyników powinna być przeprowadzona przez lekarza/lekarkę i zawsze uwzględniać współistniejące objawy oraz wyniki badań dodatkowych.
TESTOSTERON – TAK, KOBIETY TEŻ GO POTRZEBUJĄ
Testosteron najczęściej kojarzy się z męskością, ale kobiety również go produkują – i bardzo go potrzebują. U kobiet testosteron odpowiada przede wszystkim za libido, poziom energii, wytrzymałość fizyczną i gęstość kości. Wpływa też na nastrój i poczucie pewności siebie.
Choć produkowany w mniejszych ilościach niż u mężczyzn, jego obecność jest kluczowa dla równowagi hormonalnej. Zbyt niski poziom testosteronu może objawiać się brakiem ochoty na seks, przewlekłym zmęczeniem i obniżonym nastrojem. Z kolei nadmiar – często związany z zespołem policystycznych jajników (PCOS) – może prowadzić do trądziku, przetłuszczania skóry czy zwiększonego owłosienia na twarzy i ciele.
HORMONY W CZASIE DOJRZEWANIA
Dojrzewanie to moment, w którym ciało zaczyna produkować znacznie więcej hormonów płciowych. U osób z żeńskim układem rozrodczym zwykle zaczyna się ono między 8. a 13. rokiem życia. Wtedy zachodzą duże zmiany – fizyczne i emocjonalne. Zaczynają rosnąć piersi, pojawia się owłosienie łonowe i pod pachami, ciało zmienia proporcje, a miesiączka staje się stałym elementem życia.
Hormony mają też wpływ na nastrój – dlatego w czasie dojrzewania wiele osób doświadcza emocjonalnych wzlotów i upadków. To zupełnie naturalna część rozwoju, choć bywa trudna i wymaga wsparcia – także ze strony dorosłych i edukatorów.
HORMONY A CYKL MIESIĄCZKOWY
Cykl miesiączkowy trwa średnio 28 dni, ale dla wielu osób może być nieco krótszy lub dłuższy. W jego trakcie poziom hormonów nieustannie się zmienia. W pierwszej fazie cyklu rośnie poziom estrogenu, który pomaga dojrzewać komórce jajowej i przygotowuje błonę śluzową macicy. W połowie cyklu następuje owulacja – czyli uwolnienie komórki jajowej z jajnika.
Po owulacji poziom progesteronu wzrasta – organizm czeka, czy dojdzie do zapłodnienia. jeżeli nie – oba hormony gwałtownie spadają, co prowadzi do złuszczenia endometrium i rozpoczęcia miesiączki. To właśnie te zmiany hormonalne sprawiają, iż w różnych momentach cyklu czujemy się zupełnie inaczej – raz pełne energii, innym razem rozdrażnione lub zmęczone.
HORMONY W CIĄŻY
Ciąża to czas gigantycznych zmian hormonalnych. Progesteron i estrogen osiągają bardzo wysokie poziomy, by wspierać rozwój zarodka i później płodu. Pojawia się też hormon hCG, który „informuje” organizm, iż doszło do zapłodnienia, i zatrzymuje kolejne miesiączki.
Hormony ciążowe wpływają nie tylko na ciało, ale też na emocje. Wiele osób w ciąży doświadcza wahań nastroju, uczucia zmęczenia, a choćby nagłych zmian apetytu czy preferencji zapachowych. Po porodzie hormony gwałtownie spadają, co często powoduje tzw. baby blues – stan przygnębienia, który może przerodzić się w depresję poporodową i warto go traktować poważnie.
CO SIĘ DZIEJE Z HORMONAMI W CZASIE MENOPAUZY
Menopauza to moment, w którym jajniki przestają regularnie produkować estrogen i progesteron, a miesiączki ustają. Zwykle ma to miejsce między 45. a 55. rokiem życia. Jednak zanim do niej dojdzie, wiele osób doświadcza kilkuletniego okresu przejściowego – nazywanego perimenopauzą.
W tym czasie cykle stają się nieregularne, mogą pojawić się uderzenia gorąca, problemy ze snem, wahania nastroju, spadek libido czy suchość pochwy. Wszystko to jest efektem zmian hormonalnych, ale też – często – społecznych i psychicznych wyzwań tego okresu życia. Dobrze prowadzona edukacja i dostęp do rzetelnej informacji mogą sprawić, iż menopauza stanie się mniej stresującym doświadczeniem.
Tekst powstał w ramach wspólnej kampanii z Diagnostyka Laboratoria Medyczne. Więcej o naszym wspólnym projekcie przeczytasz tutaj.
