Ulica Kościeliska to niezwykłe miejsce związane z dawnym Zakopanem. To właśnie na tej starówce jak nigdzie indziej można poczuć ducha i zapoznać się z historią minionych dni, kiedy Zakopane było niedużą wsią leżącą pod Giewontem.
O starówce Zakopanego
Przy ulicy Kościeliskiej znajduje się wiele zabytkowych chałup góralskich liczących od 100 do 150 lat. Na ścianach zabytkowych domów znajdują się tablice informujące o dacie wybudowania i nazwiskiem właścicieli góralskich. Większość oglądanych domów stawiana była zgodnie z ustalonym zwyczajem, czyli frontem na południe na tzw. godzinę 11-stą.
W wyniku zabiegów konserwatorskich istnieją nadal, ciesząc wzrok swoją praktyczną konstrukcją, przystosowaną do trudnej górskiej aury i opierając się atakom deszczów, śnieżycy i porywistych wiatrów halnych.
To między innymi od tych domów i im podobnych wywiódł swój styl zakopiański Stanisław Witkiewicz. Wycieczkę najlepiej zacząć nieopodal podziemnego przejścia łączącego Krupówki z targiem pod Gubałówką.
Stary Kościół
Drewniana świątynia pod wezwaniem Matki Boskiej Częstochowskiej to najstarszy kościół w Zakopanem. Przez mieszkańców nazywany „starym kościółkiem” jest jednym z tych miejsc, które koniecznie trzeba zobaczyć, będąc w mieście pod Tatrami. Wybudowany z drewna, ma jedna prostokątną nawę, do której dobudowano kruchtę i zakrystię. Całość, konstrukcji zrębowej, została zwieńczona słupową wieżą, nakryta pięknym hełmem.
Pierwotna część w tej chwili przednia świątyni pochodząca z roku 1847 została rozbudowana w latach 1850-51 przez pierwszego proboszcza ks. Józefa Stolarczyka o część tylna z wieżą. Budowla jest oszalowana i dachy pokryte są gontem. Przed kościółkiem w roku 1863 postawiono drewnianą dzwonnicę, która została rozebrana podczas II wojny światowej.
Wnętrze kościółka jest skromne, aczkolwiek ołtarze, rzeźby i obrazy współtworzą niepowtarzalny klimat świątyni. Są dziełem podhalańskich artystów, trzy barokowe ołtarze wykonał artysta samouk Wojciech Kułach Wawrzyńcok z Gliczarowa. Obrazki na szkle przedstawiające Drogę Krzyżową malowała artystka zakopiańska Ewelina Pęksowa.
Kaplica Gąsieniców
Najstarszy do dzisiaj zachowany zabytek Zakopanego. Kamienna kapliczka została wybudowana przez Pawła Gąsienicę przed rokiem 1810. Okazyjnie odprawiane tu były msze przez księży z Chochołowa. Obiekt pod wezwaniem św. pustelników Andrzeja i Benedykta jest zakratowany, można oglądać go tylko z zewnątrz.
Stary Cmentarz na Pęksowym Brzyzku
Założony ok. 1850 roku nieopodal pierwszego kościoła z początku był zwykłym cmentarzem miejskim. Wcześniej grzebano mieszkańców Zakopanego na cmentarzach w Poroninie i Chochołowie. Pierwszą znaną osoba pochowaną na tym cmentarzu był Tytus Chałbiński, miało to miejsce w 1889 r. Od tego czasu zaczęto chować nie tylko miejscowych parafian, ale także osoby zasłużone dla Tatr i Zakopanego.
Stary Cmentarz na Peksowym Brzyzku to jedna z najbardziej rozpoznawalnych i wyjątkowych nekropoli w Polsce. Na bramie wejściowej znajduje się tablica o treści: "Ojczyzna to ziemia i groby. Narody tracąc pamięć, tracą życie”, od 1931 roku cmentarz jest obiektem zabytkowym. Na terenie nekropoli znajduje się wiele oryginalnie wykonanych nagrobków wykonanych z drewna oraz granitu pochodzącego z Tatr. Spoczywa tu wiele znakomitych osób związanych z Tatrami, Zakopanem i Podhalem, swoje groby mają tutaj także stare rody góralskie.
Dom Wnuka
ul. Kościeliska nr 8
Pierwszy góralski dom piętrowy, który został wybudowany ok. 1854 roku przez brata Sabały Józefa Krzeptowskiego z Kościeliska. W domu mieścił się pierwszy zakopiański sklep oraz przez pewien okres poczta. Później od 1907 roku znajdowała się ulubiona przez górali karczma prowadzona przez Krzeptowską razem ze swoim mężem Janem Wnukiem. Chętnie jadali tutaj znakomici i znani goście jak: Kasprowicz, Orkan, Tetmajer, stałymi bywalcami byli górale: Bartuś Obrochta, Wojciech Brzega, Stanisław Nędza Kubiniec.
W domu znajdowało się także pierwsze kasyno Towarzystwa Tatrzańskiego. w tej chwili w budynku mieści się klimatyczna gospoda, w której przygrywa kapela góralska. Za restauracją U Wnuka pod nr 10 a była dawniej zagroda Andrzeja i Rozalii Tatarów. Tutaj mieścił się pierwszy Dom Mody Ludowej, w którym ubierały się bogatsze góralki z Zakopanego i okolic.
Dom Gąsieniców-Nawsów
ul. Kościeliska nr 12
Od tego domu zaczyna się ciąg zabytkowych chałup starówki zakopiańskiej. Zbudowany przed rokiem 1850, to dobrze zachowany dom rodziny Gasieniców-Nawsiów. Przydomek „Nawieś” wywodzi się właśnie od faktu mieszkania rodu w najstarszej dzielnicy Zakopanego. Jest to typowa dwuizbowa chałupa wykonana z płazów w środku umiejscowiona sienią i werandą. W latach 80. XIX wieku mieszkali tutaj Tytus Chałubiński, Bronisław Dembowski, Ferdynand Hoesick.
Dom Gąsieniców-Walczaków
ul. Kościeliska nr 23
Po lewej stronie widoczny tył domu wybudowanego w 1 poł. XIX wieku przez rodzinę Gąsieniców Walczaków. Zatrzymywał się w nim między innymi Wincenty Pol oraz wielki badacz folkloru góralskiego Bronisław Dembowski. Obok domu rósł do 1948 roku Jesion Walczaków, przekrój jego pnia znajduje się w Muzeum Tatrzańskim.
Willa Koliba
ul. Kościeliska nr 18
W głębi po przekroczeniu mostu swoje miejsce ma pierwszy dom wybudowany w stylu zakopiańskim. Willa Koliba została wybudowana w latach 1892-1893 według projektu Stanisława Witkiewicza dla bogatego ziemianina Zygmunta Gniatowskiego. Z początku niewielki dom, w roku 1903 został rozbudowany poprzez dodanie zachodniego skrzydła, co znacznie zmieniło jego proporcję. w tej chwili mieści się tutaj Muzeum Stylu Zakopiańskiego filia Muzeum Tatrzańskiego.
Rzeźba „Trójca Święta”
Przydrożna rzeźba pochodzi z roku 1866, została zakupiona na Orawie, gdzie w XVIII i XIX w. w miejscowości Biały Potok działał znany warsztat kamieniarski. Rzeźba przedstawiająca Koronację Najświętszej Marii Panny została ufundowana przez Jędrzeja Pitonia. Niegdyś rzeźba stała w miejscu, gdzie w tej chwili znajduje się niepasujący do okolicy murowany budynek ze sklepami.
Dwie chałupy Gąsieniców-Bednarzów
ul. Kościeliska nr 38 i 40
Leżące obok siebie stylowe domy z 1880 roku należą do rodu Gąsieniców-Bednarzów. W jednej z nich mieszkał niegdyś znany przewodnik tatrzański Kazimierz Gąsienica-Bednarz, który chodził na wycieczki z Tytusem Chałubińskim i Stanisławem Witkiewiczem. Przed jednym z domów stoi postawiony przez Sebastiana Ustupskiego krzyż pochodzący z huty w Kuźnicach.
Dom Janików
Po lewej stronie znajduje się dom wzniesiony ok.1870 roku przez kowala i kościelnego ze Starego Kościółka - Wojciecha Janika. Mieszkał tutaj Maksymilian Nowicki wybitny zoolog i współtwórca pierwszej ustawy o ochronie kozic i świstaków. Z rodziny Janików wywodziła się Zofia Karpiel-Bułecka zwana potocznie Ciotką Bułeckulą.
Willa Cicha
ul. Kościeliska nr 42
Będący jednym z ciekawszych domów przy ulicy Kościeliskiej poszczycić może się pięknym ogrodem. Willa Cicha różniąca się znacznie od innych domów w okolicy, niegdyś była zwykłą góralską chałupa należąca do Gąsieniców-Sobczaków.
Wybudowany przed 1880 rokiem dom z początku znany był jako "Sobczakówka". Do obecnych gabarytów rozbudował dom Karol Kłosowski mąż właścicielki Katarzyny Gąsienicy-Sobczak. Willa wyróżnia się bogactwem zdobień i szczegółów konstrukcyjnych zarówno od zewnątrz, jak i wewnątrz.
Dom Franciszka Marduły
ul. Kościeliska nr 44
Blisko ulicy w ładnym drewnianym domu swoją pracownię miał wybitny lutnik Franciszek Marduła. Jeden z najwybitniejszych polskich lutników poza wyrobem instrumentów zajmował się także pracą pedagogiczną i sportem. Front domu ozdobiony jest witrażykiem w formie skrzypiec.
Dom Sobczaków
Droga do Rojów 6
Piękna chata pochodzącą z roku 1830 niegdyś własność Gąsieniców-Sobczaków. W tym typowym domu góralskim mieści się oddział Muzeum Tatrzańskiego, gdzie można zobaczyć czarną i białą izbę oraz ich wyposażenie.
Dom Macieja Sieczki
Sobczakówka 6
W głębi osiedla Roje znajduje się chałupa znanego przewodnika tatrzańskiego Macieja Sieczki. W domu zbudowanym ok.1860 roku mieszkali: Jan Gwalbert Pawlikowski oraz poeci Seweryn Goszczyński i Adam Asnyk.
Zagroda Gąsieniców-Sieczków
Kościeliska nr 52
Nieznacznie w głębi stoi dom zakopiańskiego wójta Józefa Sieczki. Nazywany również Domkiem Kraszewskiego, w 1866 roku mieszkał tu pisarz Józef Ignacy Kraszewski, a w roku 1874 sławna aktorka Helena Modrzejewska oraz Henryk Sienkiewicz. Ten nieduży dom przez pewien okres był siedzibą urzędu gminnego.
