Jeszcze niedawno wielu Polaków żyło w przekonaniu, iż najbliższa rodzina zawsze może liczyć na część spadku — choćby jeżeli nie została ujęta w testamencie. Teraz to się zmienia. Najnowsze przepisy dotyczące dziedziczenia mogą sprawić, iż osoby najbardziej związane ze zmarłym nie otrzymają nic.
Zachowek od lat był pewnego rodzaju gwarantem sprawiedliwości. Służył ochronie dzieci, małżonka, a czasem rodziców — choćby wtedy, gdy spadkodawca pominął ich w testamencie. Teraz jednak ustawodawca postanowił radykalnie ograniczyć krąg osób uprawnionych do zachowku, dając testatorowi jeszcze większą swobodę w dysponowaniu majątkiem.
Jak podaje serwis Infor, jeżeli krewny nie zostanie wprost wymieniony w testamencie, może nie mieć żadnych roszczeń. Dotyczy to także zstępnych, małżonka i rodziców — czyli osób, które dotychczas miały zagwarantowane ustawowe minimum.
Nowe przepisy znacznie ułatwiają proces wydziedziczenia, czyli świadomego pozbawienia kogoś prawa do zachowku. Wystarczy, iż spadkodawca wskaże konkretne powody, takie jak np. przemoc, poważne przestępstwo wobec niego lub rażące naruszenie więzi rodzinnych.
To oznacza, iż choćby dzieci czy współmałżonek mogą zostać skutecznie wydziedziczeni, jeżeli relacja zmarłego z nimi była napięta lub zerwana.
Jak przypomina adwokat Paulina Iwanowicz, zachowek wciąż istnieje jako forma ochrony dla najbliższych, ale jego uzyskanie może być trudniejsze niż wcześniej. Wynosi on:
- połowę wartości udziału spadkowego,
- 2/3 udziału — jeżeli uprawniony jest małoletni lub trwale niezdolny do pracy.
Nowością jest także sposób wyliczania masy spadkowej. Wlicza się do niej m.in. fundusz założycielski fundacji rodzinnej, chyba iż został utworzony ponad 10 lat przed śmiercią spadkodawcy.
Osoby, które czują się pominięte lub niesłusznie wydziedziczone, mogą walczyć o swoje prawa. Drogi są dwie:
- Wezwanie do zapłaty zachowku,
- Pozew sądowy.
Ale uwaga: roszczenie o zachowek przedawnia się po 5 latach od otwarcia spadku. Dlatego tak ważne jest szybkie działanie — najlepiej po konsultacji z prawnikiem.
Dla wielu rodzin to może być szok. Zwłaszcza w przypadku skomplikowanych relacji, nieformalnych więzi czy rodzin patchworkowych. Zmiany dają większą wolność w dysponowaniu majątkiem, ale równocześnie mogą prowadzić do konfliktów, niesprawiedliwości i wykluczenia najbliższych.
