Zbieżność dowodów
W nauce i historii, konsiliencja (również zbieżność/spójność dowodów lub zgodność dowodów) jest zasadą, iż dowody z niezależnych, niepowiązanych źródeł mogą “zbiegać się” w silne wnioski. Oznacza to, iż gdy wiele źródeł dowodów jest zgodnych, wniosek może być bardzo silny, choćby jeżeli żadne z poszczególnych źródeł dowodów nie jest takie samo w sobie. Większość ugruntowanej wiedzy naukowej jest wspierana przez zbieżność dowodów: jeżeli tak nie jest, dowody są stosunkowo słabe i prawdopodobnie nie będzie silnego konsensusu naukowego.
Zasada ta opiera się na jedności wiedzy; pomiar tego samego wyniku kilkoma różnymi metodami powinien prowadzić do tej samej odpowiedzi. Na przykład, nie powinno mieć znaczenia, czy ktoś mierzy odległości w kompleksie piramid w Gizie dzięki dalmierza laserowego, obrazowania satelitarnego, czy dzięki laski mierniczej – we wszystkich trzech przypadkach odpowiedź powinna być w przybliżeniu taka sama. Z tego samego powodu różne metody datowania w geochronologii powinny być zgodne, wyniki chemii nie powinny być sprzeczne z wynikami geologii itp.
Słowo konsiliencja zostało pierwotnie ukute jako wyrażenie “konsiliencja indukcji” przez Williama Whewella (konsiliencja odnosi się do “skakania razem” wiedzy). Słowo to pochodzi od łacińskiego com- “razem” i -siliens “skakać” (jak w elastyczności, ang. resilience).
Opis
Konsyliencja [spójność dowodów] wymaga użycia niezależnych metod pomiaru, co oznacza, iż metody te mają kilka wspólnych cech. Oznacza to, iż mechanizm, dzięki którego dokonywany jest pomiar, jest inny; każda metoda jest zależna od niepowiązanego zjawiska naturalnego. Na przykład, dokładność pomiarów laserowych opiera się na naukowym zrozumieniu laserów, podczas gdy zdjęcia satelitarne i tyczki pomiarowe opierają się na innych zjawiskach. Ponieważ metody są niezależne, gdy jedna z kilku metod jest błędna, jest bardzo mało prawdopodobne, aby była błędna w taki sam sposób, jak którakolwiek z pozostałych metod, a różnica między pomiarami zostanie zaobserwowana. Gdyby naukowe zrozumienie adekwatności laserów było niedokładne, wówczas pomiar lasera byłby niedokładny, ale inne nie.
W rezultacie, gdy kilka różnych metod jest zgodnych/spójnych, jest to mocny dowód na to, iż żadna z metod nie jest błędna, a wniosek jest prawidłowy. Wynika to ze znacznie zmniejszonego prawdopodobieństwa wystąpienia błędów: aby zgodne oszacowanie z wielu pomiarów było błędne, błędy musiałyby być podobne dla wszystkich próbek i wszystkich metod pomiaru, co jest niezwykle mało prawdopodobne. Błędy losowe będą miały tendencję do niwelowania w miarę wykonywania większej liczby pomiarów, ze względu na regresję do średniej; błędy systematyczne będą wykrywane przez różnice między pomiarami i również będą miały tendencję do niwelowania, ponieważ kierunek błędu będzie przez cały czas losowy. W ten sposób teorie naukowe osiągają wysoki poziom pewności – z biegiem czasu gromadzą dużą ilość dowodów, które zbiegają się do tego samego wniosku.
Gdy wyniki różnych metod wydają się sprzeczne, jest to traktowane jako poważny problem, który należy pogodzić. Na przykład w XIX wieku Słońce wydawało się mieć nie więcej niż 20 milionów lat, ale Ziemia wydawała się mieć nie mniej niż 300 milionów lat (rozwiązane przez odkrycie fuzji jądrowej i radioaktywności oraz teorię mechaniki kwantowej); lub obecne próby rozwiązania teoretycznych różnic między mechaniką kwantową a ogólną teorią względności.
Znaczenie
Ze względu na konsiliencję, siła dowodów dla wszystkich konkretnego wniosku jest związana z tym, ile niezależnych metod wspiera wniosek, a także jak różne są te metody. Techniki o najmniejszej (lub żadnej) wspólnej charakterystyce zapewniają najsilniejszą spójność i skutkują najsilniejszymi wnioskami. Oznacza to również, iż zaufanie jest zwykle największe, gdy rozważa się dowody z różnych dziedzin, ponieważ techniki są zwykle bardzo różne.
Na przykład teoria ewolucji jest wspierana przez zbieżność dowodów z genetyki, biologii molekularnej, paleontologii, geologii, biogeografii, anatomii porównawczej, fizjologii porównawczej i wielu innych dziedzin. W rzeczywistości dowody w każdej z tych dziedzin same w sobie są zbieżne, dostarczając dowodów na poparcie teorii. W rezultacie, aby obalić ewolucję, większość lub wszystkie z tych niezależnych linii dowodowych musiałyby zostać uznane za błędne. Siła dowodów, rozpatrywanych łącznie jako całość, skutkuje silnym konsensusem naukowym, iż teoria jest poprawna. W podobny sposób dowody dotyczące historii wszechświata pochodzą z astronomii, astrofizyki, geologii planetarnej i fizyki.
Znalezienie podobnych wniosków z wielu niezależnych metod jest również dowodem na wiarygodność samych metod, ponieważ zgodność eliminuje możliwość wystąpienia wszystkich potencjalnych błędów, które nie wpływają jednakowo na wszystkie metody. Jest to również wykorzystywane do walidacji nowych technik poprzez porównanie z metodami zgodnymi/spójnymi. jeżeli obserwuje się tylko częściową zgodność/spójność, pozwala to na wykrycie błędów w metodologii; wszelkie słabości jednej techniki mogą być kompensowane przez mocne strony innych. Alternatywnie, jeżeli użycie więcej niż jednej lub dwóch technik dla wszystkich eksperymentu jest niewykonalne, niektóre z korzyści płynących ze zgodności można przez cały czas uzyskać, jeżeli dobrze wiadomo, iż techniki te zwykle dają ten sam wynik.
Spójność/zgosność jest ważna w całej nauce, w tym w naukach społecznych, i jest często wykorzystywana jako argument za realizmem naukowym przez filozofów nauki. Każda gałąź nauki bada podzbiór rzeczywistości, który zależy od czynników badanych w innych gałęziach. Fizyka atomowa leży u podstaw działania chemii, która bada wyłaniające się adekwatności, które z kolei stanowią podstawę biologii. Psychologia nie jest oddzielona od badania adekwatności wyłaniających się z interakcji neuronów i synaps. Socjologia, ekonomia i antropologia są z kolei studiami nad adekwatnościami wyłaniającymi się z interakcji niezliczonych pojedynczych ludzi. Koncepcja, iż wszystkie różne obszary badań badają jeden rzeczywisty, istniejący wszechświat, jest oczywistym wyjaśnieniem, dlaczego wiedza naukowa określona w jednej dziedzinie badań często pomaga w zrozumieniu innych dziedzin.
Odchylenia
Spójność nie zabrania odstępstw: w rzeczywistości, ponieważ nie wszystkie eksperymenty są doskonałe, można spodziewać się pewnych odchyleń od ustalonej wiedzy. o ile jednak zbieżność jest wystarczająco silna, wówczas nowe dowody niezgodne z wcześniejszym wnioskiem zwykle nie wystarczą, aby przeważyć nad tą zbieżnością. Bez równie silnej zbieżności co do nowego wyniku, ciężar dowodów przez cały czas będzie sprzyjał ustalonemu wynikowi. Oznacza to, iż nowe dowody najprawdopodobniej będą błędne.
Testy na HIV – Jak bardzo jesteś dodatni [Inna strona AIDS]
Zaprzeczanie powszechnym twierdzeniom (jak na przykład, iż HIV jest prawdopodobną przyczyną AIDS – zespołu nabytego niedoboru (upośledzenia) odporności) często opiera się na niezrozumieniu tej adekwatności, jaką jest zbieżność dowodów. Osoba zaprzeczająca może promować niewielkie luki, które nie zostały jeszcze uwzględnione w spójnych dowodach, lub niewielkie ilości dowodów sprzecznych z wnioskami, bez uwzględnienia istniejącej wcześniej siły wynikającej ze zgodności. Mówiąc bardziej ogólnie, utrzymywanie, iż wszystkie dowody są zbieżne dokładnie i bez żadnych odchyleń, byłoby naiwnym falsyfikacjonizmem, równoznacznym z uznaniem pojedynczego przeciwnego wyniku za falsyfikujący teorię, podczas gdy inne wyjaśnienie, takie jak awaria sprzętu lub błędna interpretacja wyników, jest znacznie bardziej prawdopodobne.
O tworzeniu pojęć klasowych oraz teoriach adekwatnych, kulawych i skaczących – Leon Petrażycki
W historii
Dowody historyczne również zbiegają się w analogiczny sposób. Na przykład: jeżeli pięciu starożytnych historyków, z których żaden się nie znał, twierdzi, iż Juliusz Cezar przejął władzę w Rzymie w 49 r. p.n.e., jest to mocny dowód przemawiający za tym, iż wydarzenie to miało miejsce, choćby jeżeli każdy z historyków jest tylko częściowo wiarygodny. Dla kontrastu, jeżeli ten sam historyk wygłosiłby to samo twierdzenie pięć razy w pięciu różnych miejscach (i nie byłyby dostępne żadne inne rodzaje dowodów), twierdzenie to jest znacznie słabsze, ponieważ pochodzi z jednego źródła. Dowody pochodzące od starożytnych historyków mogą również zbiegać się z dowodami z innych dziedzin, takich jak archeologia: na przykład dowody na to, iż wielu senatorów uciekło z Rzymu w tym czasie, iż miały miejsce bitwy w ramach wojny domowej Cezara itp.
Konsiliencja została również omówiona w odniesieniu do zaprzeczania Holokaustowi.
“Omówiliśmy teraz osiemnaście dowodów, z których wszystkie zbiegają się w jednym wniosku… Zaprzeczający przenoszą ciężar dowodu na historyków, żądając, aby każdy dowód, niezależnie i bez potwierdzenia między nimi, udowodnił Holokaust. Jednak żaden historyk nigdy nie twierdził, iż jeden dowód dowodzi Holokaustu. Musimy zbadać zbiorową całość”.
Oznacza to, iż poszczególne dowody mogą zaniżać wnioski, ale razem je zawyżają. W podobny sposób można powiedzieć, iż pytanie o jeden konkretny dowód przemawiający za wnioskiem jest błędnym pytaniem.
Poza naukami ścisłymi
Poza naukami ścisłymi, konsiliencja może być ważna dla sztuki, etyki i religii. Zarówno artyści, jak i naukowcy zidentyfikowali znaczenie biologii w procesie innowacji artystycznych.
Definicja Whewella brzmiała następująco:
Konsiliencja indukcji ma miejsce, gdy Indukcja, uzyskana z jednej klasy faktów, pokrywa się z Indukcją uzyskaną z innej. odmiennej [różnej] klasy. Tak więc zgodność jest testem prawdziwości teorii, w której występuje.
Nowsze opisy obejmują:
“Tam, gdzie istnieje zbieżność dowodów, gdzie to samo wyjaśnienie jest implikowane, istnieje zwiększone zaufanie do wyjaśnienia. W przypadku rozbieżności, albo wyjaśnienie jest błędne, albo jedno lub więcej źródeł informacji jest błędne lub wymaga reinterpretacji”.
“Dowód uzyskuje się poprzez zbieżność dowodów z wielu linii dociekań – wielu niezależnych indukcji, z których wszystkie wskazują na jednoznaczny wniosek”.
Edward O. Wilson
Chociaż koncepcja konsiliencji w sensie Whewella była szeroko dyskutowana przez filozofów nauki, termin ten był nieznany szerszej publiczności aż do końca XX wieku, kiedy to został ożywiony w Consilience: The Unity of Knowledge, książce autora i biologa E. O. Wilsona z 1998 roku, jako próba zniwelowania przepaści kulturowej między naukami ścisłymi i humanistycznymi, która była przedmiotem książki C. P. Snowa The Two Cultures and the Scientific Revolution (1959). Wilson wierzył, iż “nauki humanistyczne, począwszy od filozofii i historii po rozumowanie moralne, religię porównawczą i interpretację sztuki, zbliżą się do nauk ścisłych i częściowo się z nimi połączą”, w wyniku czego nauka i metoda naukowa, w ramach tej fuzji, nie tylko wyjaśnią zjawiska fizyczne, ale także zapewnią wskazówki moralne i będą ostatecznym źródłem wszystkich prawd.
O tworzeniu pojęć klasowych oraz teoriach adekwatnych, kulawych i skaczących – Leon Petrażycki
Wilson twierdził, iż wraz z rozwojem nowoczesnych nauk poczucie jedności zostało stopniowo utracone w wyniku rosnącej fragmentacji i specjalizacji wiedzy w ciągu ostatnich dwóch stuleci. Twierdził on, iż nauki ścisłe, humanistyczne i sztuka mają wspólny cel: nadać cel, jakim jest zrozumienie szczegółów, aby dać wszystkim badaczom “przekonanie, znacznie głębsze niż zwykła robocza propozycja, iż świat jest uporządkowany i można go wyjaśnić dzięki niewielkiej liczby praw naturalnych”. Ważną kwestią poruszoną przez Wilsona jest to, iż dziedziczna natura ludzka i sama ewolucja głęboko wpływają na ewolucję kultury, w istocie koncepcję socjobiologiczną. Koncepcja Wilsona jest znacznie szerszym pojęciem zgodności niż koncepcja Whewella, który jedynie wskazywał, iż uogólnienia wymyślone w celu wyjaśnienia jednego zestawu zjawisk często wyjaśniają również inne.
Równoległy pogląd leży w terminie uniwersologia, który dosłownie oznacza “naukę o wszechświecie”. Uniwersologia została po raz pierwszy wypromowana przez Stephena Pearla Andrewsa, XIX-wiecznego utopijnego futurystę i anarchistę, jako nauka o wzajemnych powiązaniach zasad i prawd we wszystkich dziedzinach wiedzy.
Źródło: Convergence of evidence (Consilience)
Zobacz na: Filozofia historii według Marca Blocha
