To naprawdę zaczęło się tak banalnie, iż przez pierwsze dni czułam się, jakbym żyła w kiepskim dowcipie.
– Zaraz wracam – rzucił, wkładając buty w przedpokoju. – Tylko śmieci wyrzucę.
Miał na sobie tę szarą bluzę z czerwonym suwakiem, którą zawsze zakładał po pracy. W ręce trzymał czarny worek, lekko nadmuchany powietrzem. Drzwi zamknęły się za nim z tym zwyczajnym kliknięciem, którego dźwięk później śnił mi się po nocach.
Minęło pięć minut. Dziesięć. Pół godziny.
Najpierw się zirytowałam.
„Może spotkał sąsiada spod trójki, zagadali się przy windzie” – mruknęłam sama do siebie, włączając czajnik. Kiedy po godzinie herbata wystygła nietknięta, a klamka przez cały czas była niewzruszenie cicha, irytację zaczęło zastępować coś, co pachniało niepokojem. Takim gęstym, który siada w gardle i nie pozwala przełknąć śliny.
Zadzwoniłam.
Raz, drugi, piąty.
Za każdym razem ta sama melodia, którą kiedyś razem wybieraliśmy, śmiejąc się przy tym głupio jak nastolatki. Teraz dźwięk jego dzwonka brzmiał jak kpina. W końcu przeszło na pocztę głosową.
– Michał, odbierz. To już nie jest śmieszne. – Starałam się brzmieć spokojnie, choć głos mi drżał. – Martwię się.
Nie oddzwonił.
Tamtą noc spędziłam przy drzwiach, co chwilę wyglądając przez wizjer, jakbym mogła go w ten sposób przywołać. O pierwszej w nocy zjechałam windą na dół i obeszłam cały blok. Śmietnik stał jak zawsze, metalowy, obojętny. Przez cienką szczelinę zobaczyłam zwinięty czarny worek. Może to był ten nasz, może nie. Wtedy już nie liczyły się śmieci.
Zapukałam do sąsiadki.
– Nie widziała pani Michała? Wyszedł jakieś trzy godziny temu, miał tylko śmieci wynieść.
Kobieta spojrzała na mnie, mrużąc oczy.
– Nie, kochana. Ja serial oglądałam. Nikt nie dzwonił, nikt nie pukał. Może poszedł do kumpla na piwo? – wzruszyła ramionami. – Mężczyźni…
„Mój nie jest taki” – chciałam powiedzieć. „Mój zawsze wraca”. Ale w gardle miałam już zbyt dużą gulę.
Zgłoszenie na policję. Pytania, które cię przecinają na kawałki:
– Czy ma wrogów? Czy brał leki? Czy pił? Czy się kłóciliście?
„Wrogów? Leki? Pił?” – te słowa brzmiały przy nim absurdalnie. Michał był z tych cichych, spokojnych, przewidywalnych. Pamiętał o rachunkach, o urodzinach mojej matki, o rocznicy naszego ślubu, którą ja raz prawie przeoczyłam. Ten, który w kalendarzu wieszał karteczki z przypomnieniem „wyrzuć śmieci”, żeby wieczorem się nie zapomnieć.
Opowiadałam im o nim, jakby byli psychologami, a nie funkcjonariuszami: iż lubił szachy, iż śmiał się cicho, iż nigdy nie wychodził z domu bez pożegnania. Wypytywali o głupstwa – co miał wtedy na sobie, czy zabrał dokumenty, czy zostawił coś dziwnego, jakieś listy.
Nie zostawił nic.
A jednak zostawił wszystko.
Mieszkanie nagle zrobiło się za duże. Dwie poduszki w łóżku, dwa kubki na suszarce, dwa ręczniki na wieszaku. W każdym przedmiocie kryło się pytanie. W każdej ciszy – echo tego, jak trzaskają drzwi, kiedy ktoś „zaraz wróci”.
Pierwsze dni to był bieg: posterunek, szpital, telefony do znajomych, posty na portalach „zaginieni”. Twarz Michała wśród innych zaginionych, w tym samym przygaszonym, bezradnym kadrze.
Potem nadszedł czas, którego najbardziej się bałam: czas, w którym nic się nie działo.
Żadnych tropów. Żadnych świadków. Żadnych „ktoś go widział”. Tylko bezdenne „nie wiemy”. Policjant wzruszający ramionami: – Zdarza się, iż ktoś po prostu… odchodzi.
– Po prostu? – powtórzyłam wtedy, jakby połykając żarówkę. – Po prostu się znika?
Popatrzył na mnie tak, jak patrzy się na dzieci, którym trzeba wytłumaczyć, iż świat bywa okrutny bez powodu.
Lata są podstępne. Nie biegną. Pełzną.
Najpierw mijają tygodnie, w których jeszcze śpisz w jego T-shircie i nie wyrzucasz jego żelu do włosów z łazienki, bo może wróci, może mu będzie potrzebny.
Potem miesiące, w których uczysz się mówić w czasie przeszłym: „Mój mąż lubił, mój mąż robił, mój mąż miał zwyczaj”. Czujesz przy tym winę, jakby samo to słowo było zdradą.
Później – lata. W kalendarzu zmieniają się cyfry, a ty w końcu kupujesz nową pościel. Zmieniasz mieszkanie, bo tamto było zbyt pełne jego nieobecności. Przestajesz sprawdzać każdy męski profil z tyłu głowy na ulicy. Przestajesz się rozglądać na dźwięk szarej bluzy w tłumie.
Znajomi po jakimś czasie przestają pytać. Ktoś delikatnie doradza terapię, ktoś inny sugeruje, iż „on pewnie chciał nowego życia” i iż „dla twojego dobra powinnaś to zaakceptować”.
Nie robisz ani jednego, ani drugiego. Po prostu trwasz. Idziesz do pracy, płacisz rachunki, starasz się nie myśleć o tym, iż nikt cię nie całuje w czoło przed snem. Jest w tym jakaś osobliwa rutyna samotności.
Czasem tylko, gdy wyrzucasz śmieci, zatrzymujesz się na sekundę dłużej przy kontenerze. Jakby wszystko mogło się odwrócić, jakbyś mogła wejść do windy i cofnąć się o piętnaście lat, do tej jednej, banalnej chwili.
Zobaczyłam go w sobotę, w lipcu.
Gorący dzień, taki, w którym asfalt faluje, a ludzie przyklejają się do ubrań. Szłam przez park z siatką warzyw, myśląc o zupełnie przyziemnych rzeczach – iż trzeba kupić płyn do naczyń, iż kwiaty na balkonie znowu schną, iż powinnam w końcu wymienić lodówkę, bo warczy jak stary traktor.
I wtedy usłyszałam ten śmiech.
Nie jego. Dziecięcy. Wysoki, piskliwy, uparty. Odwróciłam się bardziej z odruchu niż z ciekawości. Na trawniku biegał chłopiec w czerwonej czapce, goniąc za piłką. Za nim dziewczynka, może o dwa lata młodsza, z włosami spiętymi w dwie kitki.
– Uważaj, Hania! – odezwał się ktoś, kogo głos uderzył we mnie jak fala.
Czasem wystarczy ułamek sekundy, pojedyncze słowo, żeby całe twoje ciało zrozumiało szybciej niż umysł. Zanim jeszcze się odwróciłam, poczułam, jak robi mi się zimno w środku, mimo lipcowego słońca.
Stał tam.
Starszy. Z drobnymi zmarszczkami w kącikach oczu, których kiedyś nie było. W innych ubraniach, innym uczesaniu. Ale to był on. Ta sama linia szczęki, ten sam sposób, w jaki trzymał dłonie w kieszeniach. Ten sam uśmiech, tylko… nie do mnie.
Obok niego stała kobieta. Wysoka, z jasnymi włosami upiętymi w niedbały kok. Trzymała wózek z niemowlakiem, którego mała rączka wystawała spod kocyka.
Rodzina.
Przez moment świat zwęził mi się do wąskiego tunelu. Słyszałam tylko własne serce, bijące jak szalone. Siatka z warzywami pociążyła, palce mi zdrętwiały. Pomyślałam absurdalnie, iż zaraz się obudzę. Że to kolejny z tych snów, w których go widzę w autobusie, na przejściu dla pieszych, w sklepie – i zawsze, zawsze znika.
Tylko iż on się nie rozmył. Stał. Żywy. Realny. W zasięgu kilku kroków.
– Michał… – wyszeptałam.
Odwrócił głowę. Na początku spojrzał na mnie jak na obcą. Taki pusty, przelotny wzrok, jakim obdarza się przypadkowych ludzi w przestrzeni publicznej. Miałam sekundę, może dwie, w których mogłam jeszcze udawać, iż to wszystko pomyłka.
Potem zobaczyłam, jak coś w nim drgnęło. Znałam ten ruch – drobne rozszerzenie źrenic, ledwie zauważalne napięcie w żuchwie. Zobaczył mnie.
Nasze spojrzenia się spotkały. Przez krótką chwilę byliśmy znowu tylko my dwoje, jak na początku – w kuchni przy niedojedzonym makaronie, przy segregowaniu prania, przy wspólnym wybieraniu kafelków do łazienki. Wszystko wróciło jednym gwałtownym uderzeniem wspomnień.
On pierwszy odwrócił wzrok.
– Tatooo! – krzyknął chłopiec w czerwonej czapce. – Patrz!
„Tato”. To jedno słowo przeorało mnie bardziej niż wszystko inne.
Kobieta obok niego spojrzała na mnie z lekkim zaciekawieniem.
– Znasz panią? – zapytała go swobodnie.
Zobaczyłam, jak zaciska usta. I wtedy, po piętnastu latach, po wszystkich nocach z pytaniem „czy żyjesz?” w głowie, usłyszałam jego głos skierowany do mnie.
– Dzień dobry – powiedział cicho, oficjalnie. – Dawno się nie widzieliśmy.
„Dawno”. Jakby to była koleżanka ze szkoły, a nie żona, którą zostawił z kubkiem herbaty na stole.
– Dawno? – powtórzyłam, czując, jak coś we mnie pęka. – Michał, ty wyszedłeś wyrzucić śmieci i nie wróciłeś.
Kobieta uniosła brwi. Dzieci przestały biegać, wyczuwając napięcie. Chłopiec podbiegł bliżej, schował się trochę za nogą ojca.
– Chodźcie, idziemy na lody – powiedziała szybko. – Zostawię was na chwilę. – Skinęła mi głową, jakby chciała dać nam przestrzeń. Może myślała, iż byłam jakąś dawną znajomą, byłą dziewczyną. Nie wiedziała, iż stoję tam z piętnastoletnią dziurą w sercu, którą on mi wydrążył.
Odeszła z dziećmi kilka kroków dalej, wciąż w zasięgu wzroku. Zostawiła nas samych.
Przez chwilę żadne z nas się nie odezwało. Wiatr poruszał liśćmi, ktoś w oddali głośno zadzwonił rowerem. Czułam się, jakbym stała na scenie w teatrze, zapomniała tekstu, a widownia milczała.
– Żyjesz – wydusiłam w końcu. – Tyle… Tyle razy wyobrażałam sobie ten moment. Jak cię znajdą w szpitalu, bez pamięci. Jak wrócisz, przeprosz… – Urwałam. – A ty po prostu… – machnęłam ręką. Słowa były zbyt małe.
Podniósł wzrok. Już bez udawania, bez tej maski z „dzień dobry”.
– Przepraszam – powiedział. – Naprawdę… przepraszam.
Zaśmiałam się krótko, sucho.
– Przepraszasz? Po piętnastu latach? Po policji, po plakatach, po mojej matce, która umarła, nie wiedząc, co się z tobą stało? – czułam, jak ciągnie mnie do krzyku, ale głos przez cały czas miałam dziwnie spokojny. – Co się stało, Michał? Zabrali cię kosmici? Porwała sekta? Straciłeś pamięć na piętnaście lat, a potem ją oddali, ale już miałeś nową żonę i troje dzieci?
Drgnął, jakby każde zdanie było ciosem.
– Nie wiem, od czego zacząć – zaczął cicho. – To nie jest… to nie jest proste.
– Zacznij od „tamtej nocy wyszedłem wyrzucić śmieci” – syknęłam. – Co było dalej?
Przełknął ślinę.
– Wyszedłem. – Spojrzał na kontury parku, jakby szukał tam odpowiedzi. – Śmieci wyrzuciłem. Stałem przed blokiem… i nagle… poczułem, iż nie mogę wrócić.
Zamrugałam.
– Nie możesz czy nie chcesz? – poprawiłam.
– Nie mogłem – powtórzył uparcie. – Jakbym miał duszność. Jakby… wszystko, czym byłem, nagle okazało się nie moje. Małżeństwo, praca, mieszkanie. Jakbym żył czyimś życiem. Wiesz, to uczucie, kiedy budzisz się i przez moment nie wiesz, gdzie jesteś?
– Michał, to nazywa się kryzys. Ludzie idą na terapię. Albo na spacer. A nie znikają za śmietnikiem.
Widziałam, jak mocno ściska dłonie.
– Bałem się. – W końcu spojrzał mi prosto w oczy. – Bałem się, iż jak wrócę, to już się nie uwolnię. Że będę tym samym człowiekiem do końca życia. Miałem wrażenie, iż się duszę. I… poszedłem. Najpierw do kolegi, potem do innego miasta. Nie miałem odwagi zadzwonić. Napisać. Nie potrafiłem ci powiedzieć: „odchodzę”. Więc… odszedłem, nie mówiąc nic.
To było tak bezczelnie proste, iż aż absurdalne.
– Czy wiesz, iż przez dwa lata codziennie jeździłam na komisariat, pytać, czy coś wiadomo? – zapytałam spokojnie. – Czy wiesz, iż każdy nieznany numer na telefonie był dla mnie jak defibrylator? A ty po prostu „nie miałeś odwagi”?
– Wiem, iż to brzmi… – zaczął.
– Nie, Michał. To w ogóle nie brzmi. To się nie mieści. – Wzięłam głęboki oddech. – Czy ty kiedykolwiek… przez te wszystkie lata… pomyślałeś, co ja robię? Czy żyję? Czy czekam?
Zamilkł. I w tej jego ciszy znalazłam odpowiedź, której się bałam.
– Myślałem – szepnął po chwili. – Ale zawsze… zawsze było „potem”. Zadzwonię potem. Wyjaśnię potem. A potem… potem było pięć lat, dziesięć, ślub, dzieci. Każdy kolejny dzień bez kontaktu czynił ten pierwszy coraz trudniejszym do wytłumaczenia. – Spojrzał na mnie błagalnie. – Nie szukam usprawiedliwienia. Nie mam go. Jestem tchórzem. Byłem nim wtedy. Jestem nim teraz.
Przez ułamek sekundy zobaczyłam go tak, jak kiedyś – chłopaka, który bał się powiedzieć rodzicom, iż nie pójdzie na medycynę, tylko na informatykę. Człowieka, który zawsze wybierał milczenie zamiast kłótni.
Tylko iż wtedy stawką były studia. Teraz – moje życie.
– Chciałabym ci powiedzieć, iż cię nienawidzę – powiedziałam. – Że życzyłam ci najgorszego. Że wyobrażałam sobie, jak cierpisz. Ale prawda jest gorsza. – Wzięłam oddech, który przypominał szloch. – Najpierw za tobą płakałam. Potem się o ciebie bałam. Potem za tobą tęskniłam. Potem… próbowałam ułożyć sobie świat bez ciebie. A na końcu zostało tylko zmęczenie. Takie głębokie, jakbyś wypalił we mnie dziurę i zapomniał wrócić z cementem.
Na jego twarzy pojawił się grymas. Może to była wina. Może rozpacz. Może tylko dyskomfort.
– Masz prawo… – zaczął.
– Nie będziesz mi tłumaczył, do czego mam prawo – ucięłam ostrzej, niż planowałam. – Zabrałeś mi to piętnaście lat temu.
W oddali jego nowa rodzina kończyła lody. Dziewczynka śmiała się głośno, niemowlak popiskiwał w wózku. Świat szedł dalej, nieświadomy, iż dla mnie właśnie rozrywa się stara rana.
– Są szczęśliwi? – zapytałam, wskazując brodą w ich stronę.
Odstawił wzrok.
– Tak – odpowiedział. – Staram się… być lepszym człowiekiem.
Zaśmiałam się przez łzy.
– Lepszym niż jaki? Niż ten, który mnie zostawił przy zlewie z pełnym workiem śmieci? To nie jest wysoka poprzeczka, Michał.
Przez chwilę staliśmy w milczeniu. Czułam, iż mam wybór. Mogę krzyczeć, rzucać w niego siatką z ziemniakami, kazać mu tłumaczyć się po raz setny. Mogę zadzwonić na policję, powiedzieć: „Znalazłam zaginionego”. Mogę żądać odpowiedzi, których i tak mi nie da.
Ale nagle zrozumiałam coś prostego: żadna jego historia nie wypełni tego piętnastoletniego braku. Żadne „przepraszam” nie odwinie czasu. On już wybrał. Tam, między śmietnikiem a klatką schodową, wybrał siebie. Teraz ja wreszcie mogłam wybrać siebie.
– Wiesz – powiedziałam powoli – przez wiele lat bałam się, iż żyję w zawieszeniu. Że nie będę mogła ruszyć dalej, dopóki nie będę wiedziała, co się z tobą stało. Myślałam, iż potrzebuję odpowiedzi.
Spojrzał na mnie uważnie.
– I…?
– I widzę cię teraz. Słyszę, co mówisz. – Wzruszyłam ramionami. – I nagle rozumiem, iż twoje „dlaczego” jest nieważne. Bo nie ma takiego powodu, który byłby wystarczający. choćby gdybyś opowiadał o traumach, chorobach, demony z dzieciństwa – to wszystko i tak byłoby mniejsze od tego, co zrobiłeś. – Wyprostowałam się. – Ja nie przyszłam tu po twoje wyjaśnienia. Przyszłam… przypadkiem. Ale wychodzę stąd z czymś, czego nie miałam przez piętnaście lat.
– Z czym? – spytał cicho.
– Z końcem. – Uśmiechnęłam się krzywo. – Wiesz, co jest najgorsze w zostawieniu kogoś bez słowa? To, iż ta osoba tkwi w nieustannym „może”. Może żyjesz, może nie. Może wrócisz, może nie. Dzisiaj mogę wreszcie powiedzieć „nie”. Nie wróciłeś. Wybrałeś tak. I to już nie jest mój problem. To jest twój krzyż.
Odwróciłam się, żeby odejść, bo czułam, iż jeżeli zostanę choć chwilę dłużej, zacznę błagać – o coś, czego już nie chciałam.
– Anka! – zawołał za mną.
Zatrzymałam się, ale nie obejrzałam.
– Co?
– Naprawdę żałuję.
Zamknęłam oczy. Przez moment poczułam falę dawnych uczuć – nocy, w których zasypiałam wtulona w niego, wspólnych planów o domu z ogrodem, dzieciach, wakacjach nad morzem.
– Ja żałuję bardziej – odpowiedziałam. – Że wtedy, gdy powiedziałeś „zaraz wracam”, uwierzyłam ci bez zastrzeżeń.
Poszłam. Siatka ciążyła, ale każdy krok był też dziwnie lżejszy. Za plecami słyszałam znów dziecięcy śmiech, rozmowy, trzask wózka na żwirze. Nie odwróciłam się.
Tego wieczoru, kiedy wyrzucałam śmieci w swoim bloku, zatrzymałam się na chwilę przy kontenerze. Nie po to, by wracać do przeszłości, ale po to, by w końcu ją zostawić tam, gdzie jej miejsce.
Wrzuciłam worek, usłyszałam głuchy huk. Był w nim kurz z domu, resztki obiadu, stare paragony. I trochę czegoś jeszcze – piętnastoletniej iluzji.
Zamknęłam klapę. I po raz pierwszy od bardzo dawna wróciłam do mieszkania, wiedząc, iż nikt za mną nie idzie.
I iż to jest w porządku.
