Wiem tylko, iż odkąd wyszła za Pawła, mój telefon dzwonił już nie jak od córki, tylko jak od banku.
Córka dzwoniła i zaczynała zawsze tak samo.
Córka powiedziała: „Mamo, tylko się nie denerwuj, ale potrzebujemy pomocy”.
„Potrzebujemy” znaczyło: ty zapłacisz.
A potem wchodził Paweł, cały w swoim poczuciu wyższości, i robił ze mnie pomywaczkę. Nie w przenośni. Dosłownie.
Zięć mówił: „Jak już jesteś, to ogarnij w kuchni, bo Aneta jest zmęczona”.
Jak już jesteś. Jakby mój czas był dodatkiem do ich wygody, a moje ręce były częścią wyposażenia mieszkania.
Zaczęło się od drobnych rzeczy. Pamiętam pierwszą prośbę o pieniądze. Świeżo po ślubie.
Córka powiedziała: „Mamo, brakuje nam do pralki. Przecież nie będę prać manualnie”.
Dałam. Bo to córka. Bo start. Bo młodzi.
Potem było „na czynsz”, „na ratę”, „na naprawę auta”, „na przedszkole”, choć dziecka jeszcze nie mieli, ale „już odkładają”.
A ja odkładałam swoje życie.
Za każdym razem obiecywała, iż odda.
Córka mówiła: „Tylko do końca miesiąca”.
Miesiące mijały, a ja miałam coraz mniej oszczędności i coraz więcej wstydu, iż daję się wkręcać.
Najgorsze było to, iż kiedy odmawiałam, ona nie krzyczała. Ona robiła coś gorszego.
Córka wzdychała i mówiła: „No nic. Jakoś sobie poradzimy. Tylko wiesz, Paweł mówi, iż nikomu nie można ufać”.
Czyli ja byłam tą, która zawiodła. Nie oni, którzy proszą bez końca.
Kiedyś pojechałam do nich z zakupami. Sama z siebie. Niosłam ciężkie siatki, bo w głowie miałam obraz matki, która pomaga, kiedy może.
Drzwi otworzył Paweł. choćby nie powiedział „dzień dobry”.
Zięć powiedział: „O, to dobrze, iż jesteś. Zlew pełny”.
Stałam z siatkami i patrzyłam, jakby mówił do kogoś obcego, nie do matki swojej żony.
Ja powiedziałam: „Przyniosłam wam jedzenie”.
Zięć spojrzał na torby i wzruszył ramionami.
Zięć powiedział: „No to rozpakuj i ogarnij, bo Aneta śpi. Ona jest po pracy”.
Po pracy. Jakby ja nie byłam. Jakby moje zmęczenie nie miało znaczenia.
Weszłam do kuchni i zobaczyłam stos talerzy, garnków, kubków, w którym coś już pachniało kwaśno. I wtedy dotarło do mnie, iż oni nie zapraszają mnie dla mnie.
Oni zapraszają mnie, bo jestem użyteczna.
Kiedy zaczęłam zmywać, Paweł usiadł na kanapie i włączył telewizor.
Z salonu rzucił:
Zięć powiedział: „I herbatę zrób, tylko mocną”.
Wtedy w mojej głowie zapaliła się pierwsza czerwona lampka, ale ja ją jeszcze zgasiłam. Jak zawsze.
Bo przecież nie chcę awantury.
Bo przecież to rodzina.
Bo przecież córka.
Dwa tygodnie później córka zadzwoniła wieczorem. Słyszałam w jej głosie pośpiech.
Córka powiedziała: „Mamo, ratuj. Brakuje nam dwóch tysięcy. Musimy zapłacić ratę, bo nam zabiorą…”.
Zapytałam spokojnie:
Ja powiedziałam: „A gdzie są pieniądze z twojej wypłaty?”.
Córka zawahała się.
Córka powiedziała: „No wiesz… życie jest drogie”.
Zapytałam dalej:
Ja powiedziałam: „A Paweł?”.
Córka odpowiedziała ciszej:
Córka powiedziała: „Paweł ma ciężki okres”.
Ciężki okres. Czyli kupił kolejne gadżety, kolejne buty, kolejne „należy mi się”.
Powiedziałam:
Ja powiedziałam: „Nie mam”.
To była prawda. Ale choćby gdybym miała, w tamtej chwili coś mi pękło.
Po drugiej stronie zapadła cisza. Potem usłyszałam to, co zawsze.
Córka powiedziała: „No dobra. To ja już nie przeszkadzam. Tylko wiesz… ja myślałam, iż mogę na mamę liczyć”.
Zacisnęłam palce na telefonie.
Ja powiedziałam: „Aneta, ja na ciebie liczyłam, kiedy cię wychowywałam. Teraz ty liczysz na moje konto”.
Jej głos stwardniał.
Córka powiedziała: „Przesadzasz”.
I wtedy wtrącił się Paweł. Usłyszałam go w tle, jakby specjalnie mówił głośno.
Zięć powiedział: „Powiedz jej, iż jak nie pomoże, to niech potem nie przychodzi na niedzielny obiad”.
Niedzielny obiad. Jakby to była nagroda. Jakby moje miejsce w ich życiu było biletem, który kupuje się przelewem.
Córka powtórzyła, już pewniej, bo miała wsparcie.
Córka powiedziała: „No właśnie. Jak nie pomożesz, to po co mamy udawać, iż jest dobrze?”.
Wtedy poczułam coś dziwnego. Nie smutek. Złość, ale czystą, zimną.
Ja powiedziałam: „Czy ty siebie słyszysz?”.
Odpowiedziała:
Córka powiedziała: „Po prostu jesteśmy rodziną”.
Rodziną. Czyli ja daję, oni biorą.
Rozłączyłam się.
A potem siedziałam w ciemnej kuchni i patrzyłam na swoje dłonie. Te same dłonie, które kiedyś trzymały jej małe palce, kiedy bała się ciemności. Teraz te dłonie były dobre do zmywania i do przelewów.
I wtedy pomyślałam coś, czego wstydziłam się choćby przed sobą.
Ich rozwód to byłby najpiękniejszy prezent od losu.
Bo może wtedy córka zobaczyłaby, w jakim układzie żyje. Może przestałaby udawać, iż jego pogarda to „charakter”. Może przestałaby ciągnąć ze mnie, bo nie byłoby obok niej człowieka, który uczy ją brać.
Ale zaraz po tej myśli przyszła druga, jeszcze boleśniejsza.
A co, jeżeli choćby rozwód jej nie uratuje, bo ona już nauczyła się tego schematu?
Następnego dnia pojechałam do nich. Nie z pieniędzmi. Z prawdą.
Paweł otworzył drzwi i od razu zrobił tę minę, która mówiła: „No nareszcie”.
Zięć powiedział: „To co, udało się?”.
Ja odpowiedziałam spokojnie:
Ja powiedziałam: „Przyszłam porozmawiać”.
W salonie córka siedziała z telefonem. choćby nie wstała.
Córka powiedziała: „Mamo, nie rób sceny, dobra?”.
Zabrałam oddech. W tej rodzinie wszystko, co nie pasowało do ich wygody, nazywano sceną.
Ja powiedziałam: „Nie dam wam więcej pieniędzy”.
Paweł parsknął śmiechem.
Zięć powiedział: „No proszę. Królowa się obraziła”.
Spojrzałam na niego i pierwszy raz od dawna nie poczułam strachu. Poczułam pogardę. Nie do niego, tylko do siebie, iż tak długo na to pozwalałam.
Ja powiedziałam: „Nie jestem waszym bankiem. I nie jestem twoją pomywaczką”.
Córka podniosła głowę. W jej oczach pojawił się błysk, ten sam, który miała jako nastolatka, kiedy chciała postawić na swoim.
Córka powiedziała: „Czyli zostawiasz nas?”.
Odpowiedziałam:
Ja powiedziałam: „Ja was nie zostawiam. Ja przestaję się dawać wykorzystywać”.
Paweł wstał i podszedł bliżej.
Zięć powiedział: „Aneta, widzisz? Mówiłem. Twoja matka jest toksyczna”.
Toksyczna. To słowo miało mnie uciszyć, zrobić ze mnie problem.
Uśmiechnęłam się krótko.
Ja powiedziałam: „Jeśli jestem toksyczna, to tym bardziej powinniście odciąć się ode mnie. I od moich pieniędzy”.
Córka pobladła.
Córka powiedziała: „Mamo, nie możesz tak…”.
Odpowiedziałam twardo:
Ja powiedziałam: „Mogę. I robię to teraz. Od dziś żadnych przelewów. Żadnych rat. Żadnych ‘ratuj’. jeżeli będziesz chciała pogadać jak córka z matką, jestem. jeżeli będziesz chciała tylko pieniądze, nie dzwoń”.
W pokoju zrobiło się cicho.
Paweł patrzył na mnie z wściekłością, ale w tej wściekłości było coś jeszcze. Obawa.
Bo właśnie zobaczył, iż nie ma już darmowej obsługi.
Córka zaczęła płakać.
Córka powiedziała: „Ty mnie nie kochasz”.
To był jej ostatni chwyt. Najcięższy.
Odpowiedziałam spokojnie, choć głos mi drżał:
Ja powiedziałam: „Kocham cię. Dlatego przestaję cię sponsorować w życiu, które cię niszczy”.
Paweł warknął:
Zięć powiedział: „Nie wtrącaj się w nasze małżeństwo”.
Spojrzałam mu w oczy.
Ja powiedziałam: „Wtrąciliście mnie sami. Zrobiliście ze mnie narzędzie. A ja narzędziem nie będę”.
Wzięłam torebkę i wyszłam.
W domu usiadłam na krześle i poczułam, jak drżą mi kolana. Bo granice kosztują. Zawsze kosztują.
Telefon zadzwonił wieczorem.
Tym razem córka nie krzyczała. Mówiła cicho.
Córka powiedziała: „Paweł jest wściekły. Powiedział, iż jak nie będzie pieniędzy, to on nie wie, po co to wszystko”.
Po co to wszystko.
I ja znowu pomyślałam o rozwodzie. O tym „najpiękniejszym prezencie”.
Tylko iż tym razem ta myśl nie była złośliwa. Była desperacka.
Bo może rzeczywiście czas, żeby coś pękło. Żeby skończyła się ta gra, w której ja płacę, a ona udaje, iż to miłość.
Ja powiedziałam: „Aneta, ja cię nie zmuszę do decyzji. Ale jeżeli on stawia pieniądze ponad tobą, to odpowiedz sobie, z kim ty żyjesz”.
Po drugiej stronie była cisza. Długa.
Córka wyszeptała: „Ja się boję”.
I wtedy zrozumiałam, iż najstraszniejsze w tym wszystkim nie są przelewy ani zlew pełen naczyń.
Najstraszniejsze jest to, iż moja córka przyzwyczaiła się do życia w układzie, w którym ona też jest wykorzystywana, tylko inaczej.
Odpowiedziałam:
Ja powiedziałam: „Ja też się boję. Ale ja już wiem, iż strach nie może rządzić moim życiem. I twoim też nie powinien”.
Nie wiem, czy oni się rozwiodą. Nie wiem, czy los da mi ten „prezent”. Może tak, może nie.
Ale wiem jedno.
Ja już nie będę płacić za cudze małżeństwo, w którym moja miłość jest traktowana jak karta płatnicza, a ja jak pomywaczka.
Bo jeżeli mam dawać, to z serca, nie z przymusu.
I jeżeli mam być matką, to nie w roli bankomatu, tylko w roli człowieka, który wreszcie przestał się zgadzać na upokorzenie.
