Zakopane to niewielkie miasto leżące w kotlinie zakopiańskiej pomiędzy Tatrami a Gubałowką. Dzięki swojemu położeniu i bliskości gór miejscowość rok rocznie przyciąga rzesze turytów. Należy pamiętać, iż Zakopane to nie tylko dobra baza wypadowa na tatrzańskie szlaki, to również miasto o bogatej i niezwykłej historii oraz tradycji.
Przebywając tutaj, warto pospacerować ulicami Zakopanego i odbyć wycieczki w najciekawsze zakątki miasta. Zobaczyć starą zabudowę góralską, wspaniałe domy w stylu zakopiańskim, odwiedzić liczne muzea i galerie. Poniżej kilka tras ulicami
Zakopanego, które spacerem można pokonać w kilka godzin.
1 Trasa
ul. Krupówki — ul. Kościeliska — Krzeptówki
Krupówki są najbardziej znanym deptakiem w Polsce, droga łączyła niegdyś Kuźnice z ul. Kościeliską — starówką zakopanego. Wycieczkę można zacząć od kościoła parafialnego pw. św. Rodziny. Jest to pierwszy murowany kościół wzniesiony w latach 1877-1899 r. z inicjatywy pierwszego proboszcza Zakopanego Józefa Stolarczyka. Świątynia jest trójnawowa w stylu neogotyckim, na uwagę zasługuje wnętrze kościoła, gdzie zobaczyć można boczną kaplicę zaprojektowana przez Stanisława Witkiewicza. Poniżej kościoła na rogu stoi duży drewniany budynek, w którym znajdował się pierwszy hotel Pod Giewontem.
Idąc dalej w górę Krupówkami za budkami z pamiątkami, stoją trzy zabytkowe budynki. Pierwszy od lewej budynek z cegły to Dworzec Tatrzański, siedziba PTTK, przy wejściu na ścianie wisi tablica pamiątkowa poświęcona znakomitemu przewodnikowi Klimkowi Bachledzie.
W początkowym drewnianym budynku Dworca Tatrzańskiego przed jego spłonięciem mieściły się pokoje hotelowe, czytelnia i biblioteka oraz sala balowa z fortepianem. Tutaj odbywały się przedstawienia teatralne, odczyty i koncerty. Swoje występy mieli tutaj znakomici goście m.in. Helena Modrzejewska, Ignacy Jan Paderewski, Mieczysław Karłowicz i Henryk Sienkiewicz. W Dworcu Tatrzańskim mieściła się pierwsza siedziba TOPR-u.
Przy Muzeum Tatrzańskim
Nieopodal znajduje się okazały gmach Muzeum Tatrzańskiego im. Tytusa Chałubińskiego. Murowany budynek został wybudowany w stylu zakopiańskim według projektu Stanisława Witkiewicza i Franciszka Mączyńskiego. Mieści się w nim stała ekspozycja etnograficzna, wystawa obrazuje kulturę ludową Podhala oraz geologię i przyrodę Tatr. Po prawej stronie muzeum stoi drewniany gmach szkoły. W zabytkowym budynku niegdyś znajdowała się Szkoła Przemysły Drzewnego, w tej chwili swoje miejsce ma tu Technikum Budowlane zwane potocznie „Budowlanką”.
Ulicą Kościeliską
Idąc obok szkoły, a następnie po przekroczeniu potoku Młyniska trasa prowadzi do ulicy Kościeliskiej, jednej z najstarszych ulic Zakopanego. Znajduje się przy niej wiele obiektów i miejsc wartych zobaczenia. Na szczególną uwagę zasługuje drewniany Stary Kościół pod wezwaniem Matki Boskiej Częstochowskiej. Jest to wybudowany w 1847 r. pierwszy kościół parafialny Zakopanego.
Na terenie obok kościoła stoi pochodząca z ok. 1800 r. kamienna Kaplica Gąsieniców nosząca taką nazwę na cześć fundatorów Pawła i Reginy Gąsieniców. Według podania Paweł Gąsienica wystawił kapliczkę dla odkupienia swych zbójeckich grzechów.
Dalej za kaplicą mieści się Stary Cmentarz na Pęksowym Brzyzku. Niegdyś zwykły cmentarz wiejski a od 1931 roku wpisany do rejestru zabytków. Znajduje się tutaj kilkaset grobów, w których pochowanych jest wiele znakomitych osób zasłużonych dla polskiej kultury, turystyki, Podhala i Zakopanego.
Między innymi spoczywają tutaj: Tytus Chałubiński, Stanisław Witkiewicz, Stanisław Marusarz, Kazimierz Przerwa — Tetmajer, Władysław Orkan, Kornel Makuszyński i wielu innych.
Kontynuując spacer ulicą Kościeliską, po drodze podziwiać można wiele zabytkowych chałup góralskich. Na uwagę zasługuje drewniany dom, w którym mieści się regionalna karczma „U Wnuka”. W zabytkowym budynku dawniej mieściła się pierwsza poczta, pierwsza restauracja i pierwszy sklep. Działało tu również pierwsze kasyno Towarzystwa Tatrzańskiego połączone z czytelnią.
Nieco wyżej w głębi po przekroczeniu mostku swoje miejsce ma Willa Koliba — pierwszy drewniany dom zaprojektowany w stylu zakopiańskim przez Stanisława Witkiewicza. w tej chwili mieści się tu Muzeum Stylu Zakopiańskiego — Oddział Muzeum Tatrzańskiego.
W dalszej części ulicy stoi góralski dom Gąsieniców Sobczaków. W stylowej chałupie znajduje się oddział Muzeum Tatrzańskiego, w którym można zobaczyć wystawę prezentującą wnętrza góralskiej chałupy z końca XIX w.
Dalej droga prowadzi przez Skibówki i doprowadza na Krzeptówki. Po prawej stronie z daleka widoczna bryła Sanktuarium Matki Boskiej na Krzeptówkach. Kościół został wybudowany w latach 1978-1992 r. jako wotum za uratowanie papieża Jana Pawła II. Na tyłach kościoła w ogrodzie różańcowym znajduje się ołtarz z drewnianym zadaszeniem, który został przeniesiony spod Wielkiej Krokwi. Przy tym ołtarzu w czerwcu 1997 r. ojciec św. Jan Paweł II odprawił nabożeństwo.
Na Starych Krzeptówkach kilkaset metrów powyżej Sanktuarium znajduje się zabytkowa „Chata Sabały”. Chałupa należała niegdyś do legendarnego górala Jana Krzeptowskiego Sabały. Dom przedstawia najdawniejszy typ budownictwa góralskiego.
2 Trasa
ul. Józefa Piłsudzkiego — Droga pod Reglami — Droga do Daniela — ul. Strążyska — ul. Kasprusie
Początek trasy przy „Oczku Wodnym” na Krupówkach, stąd w górę ul. Piłsudskiego do skrzyżowania. Nieopodal przy ul. Tetmajera w "Willi Opolanka” mieści się Muzeum Kornela Makuszyńskiego. W tym miejscu po II wojnie pracował i mieszkał znany pisarz. W górnej cześć ulicy Piłsudskiego swoją siedzibę ma Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe. W centrali TOPR zbierają się ratownicy wyruszający na akcje ratownicza.
W stronę Wielkiej Krokwi
Trochę wyżej po tej samej stronie ulicy stoi ładny drewniany dom „Koszysta”. Budynek związany jest z fraszkopisarzem Janem Sztaudyngerem, który w tym miejscu mieszkał i tworzył.
Na końcu ulicy Piłsudskiego na stokach Krokwi usytuowana jest Skocznia Narciarska. Jest to jedna najpiękniejszy naturalnie położonych obiektów tego typu, po lewej stronie kompleks mniejszych skoczni. Wielka Krokiew nosi imię znakomitego zakopiańczyka Stanisława Marusarza, którego muzeum znajduje się na terenie obiektu.
Drogą pod Reglami
Wzdłuż płotu, którym odgrodzony jest obszar skoczni, biegnie ścieżka doprowadzająca do popularnego szlaku noszącego nazwę Drogi Pod Reglami. Jest to jeden z najstarszych traktów Zakopanego, droga zwana Żelazną, łączyła niegdyś huty Kuźnickie z hutami w Dolinie Kościeliskiej. Droga pod Reglami poprowadzona jest malowniczym szlakiem, gdzie z jednej strony spacerowiczą towarzyszą lasy regla dolnego a z drugiej wspaniały widok na Zakopane i Gubałówkę.
Przy drodze stoi szałas pasterki, w którym można skosztować wyrobów z mleka owczego. Za bacówka w prawo odchodzi Droga do Daniela, przy której znajduje się drewniany dom góralski. Niegdyś mieszkał w nim ostatni zbójnik zakopanego Wojtek Mateja wraz ze swoją kochanka Katarzyna z Toporów zwaną „Kacką”.
Droga do Daniela jest niezwykle urokliwą uliczką Zakopanego, gdzie choćby w szczycie sezonu nie odczuwa się tłumów turystów. Pod koniec droga rozwidla się w lewo do ul. Strążyskiej, która dalej przechodzi w ul. Kasprusie.
Przy tej ulicy po prawie stronie zlokalizowana jest okazała drewniana willa „Czerwony Dwór”. Budynek jest typowym przykładem willi utrzymanej w stylu zakopiańskim. Przez pewien czas mieszkał tutaj Stefan Żeromski, częstymi bywalcami byli Karol Szymanowski i Stanisław Ignacy Witkiewicz.
Nazwa willi pochodzi od czerwonej blachy pokrywającej budynek. w tej chwili mieści się tutaj Centrum Kultury Rodzinnej i realizowane są tutaj wystawy twórczości ludowej, wykłady oraz prelekcje.
Za skrzyżowaniem poniżej przy ul. Kasprusie w willi „Atma” znajduje się Muzeum Karola Szymanowskiego. W stylowym drewnianym domu mieszkał i tworzył ten znakomity kompozytor.
3 Trasa
Rondo Jana Pawła II — Koziniec — Jaszczurówka — ul. Mieczysława Karłowicza — Bulwary Słowackiego — Kuźnice — al. Przewodników Tatrzańskich
Obok ronda Jana Pawła II (rondo Kuźnickie) mieści się warte zobaczenia nowoczesne Centrum Edukacji Przyrodniczej i park edukacyjny TPN. Niedaleko od ronda przy ul. Droga na Koziniec w murowanym budynku znajduje się Galeria Sztuki im. Włodzimierza i Jerzego Kulczyckich — jeden z oddziałów Muzeum Tatrzańskiego. W budynku można oglądać kolekcję wschodnich kobierców i ludowych tkanin pochodzących z różnych obszarów z Azji Mniejszej i Środkowej oraz Iranu i Kaukazu.
Willa pod Jedlami
Nieopodal na Kozińcu swoje miejsce ma słynna „Willa Pod Jedlami”, jeden z najcenniejszych przykładów architektury stylu zakopiańskiego. Okazały dom stanowi własność prywatną rodziny Pawlikowskich, można go podziwiać tylko z zewnątrz. „Dom pod Jedlami” jest obiektem prawnie chronionym i stanowi jeden z najcenniejszych budynków architektury drewnianej w Polsce. Na terenie ogrodu znajduje się interesująca studnia w drewnianej obudowie, również projektu Stanisława Witkiewicz.
Z Kozińca warto przespacerować się na Jaszczurówkę, gdzie przy drodze Oswalda Balzera stoi drewniana kaplica pod wezwaniem Najświętszego Serca Jezusa. Ten najpiękniejszy budynek sakralny na Podhalu jest doskonałym przykładem stylu zakopiańskiego zaprojektowanym przez Stanisława Witkiewicza.
Wracając z Jaszczurówki przy drodze Oswalda Balzera nieco w głębi u podnóży Nosala znajduje się klasztor sióstr Urszulanek. Dom był miejscem, które często odwiedzał Karol Wojtyła, stąd wyruszał na wycieczki narciarskie w Tatry.
Po dojściu do ronda w lewo biegnie ul. Mieczysława Karłowicza, przy drodze za mostem znajduje się Lapidarium TPN – czyli geologiczna mapa przestrzenna Tatr. Wracając przez most, droga prowadzi wzdłuż koryta potoku Bystra Bulwarami Słowackiego. Prawie na samym końcu w głębi po lewej stronie stoi zabytkowa góralska chałupa „Tea". Chałupa został zbudowany pod koniec XIX w., jest własnością prywatną.
W Kuźnicach
Powyżej droga asfaltowa przechodzi w drogę bitą i doprowadza do tamy na potoku Bystra. Po dojściu do al. Przewodników Tatrzańskich idąc w górę po prawej stoi oryginalny pomnik wykonana przez artystę Władysława Hasiora — „Prometeusz Rozstrzelany”. Monument upamiętnia 20 Polaków, rozstrzelanych w tym miejscu przez Niemców 30 maja 1944 r.
Powyżej po prawej widoczny pierwszy zbiornik wodociągu w Zakopanem. Nieco wyżej po lewej po przekroczeniu ulicy rozpoczyna się teren dawnego parku dworskiego w Kuźnicach. Na skraju przy głównej alejce stoi metalowy krzyż z 1839 r., który razem z otaczającym żelaznym ogrodzeniem został wykonany z tatrzańskiego żelaza.
Na terenie Kuźnic znajduje się szereg zabytkowych budynków pamiętających działającą tutaj niegdyś hutę. Są to m.in. budynek dawnej dyrekcji huty kuźnickiej w tej chwili siedziba dyrekcji TPN, wozownia, drewniany spichlerz, dawna karczma oraz pozostałości po budynku dworu kuźnickiego w postaci fontanny, schodów i fundamentów. Powyżej miejsca, gdzie dawniej stał piec hutniczy, znajduje się budynek dolnej stacji kolejki na Kasprowy Wierch.
Wracając al. Przewodników Tatrzańskich, przy ulicy stoi spory budynek „Księżówka” (dawniej "Adasiówka") z ok. 1874 roku. Jest to dom Rekolekcyjny Episkopatu Polski, gościli tu wybitni kapłani m.in. kardynałowie: Adam Sapiecha, Stefan Wyszyński, Józef Glemp oraz Karol Wojtyła. W 1997 r. w trakcie pielgrzymki do Zakopanego, mieszkał tutaj Ojciec Święty Jan Paweł II.
4 Trasa
ul. Zamoyskiego — ul. Chałubińskiego — ul. Sienkiewicza — ul. Kościuszki — ul. Chramcówki — ul. Kasprowicza
Wycieczkę można zacząć od obejrzenia willi Oksza stojącej przy ulicy Zamoyskiego. W drewnianym domu wybudowanym w stylu zakopiańskim znajduje się oddział Muzeum Tatrzańskiego, w którym mieści się Galeria Sztuki XX wieku.
W górnej części ulicy rosną piękne drzewa bukowe, jest to prytany las Chałbińskich — prawnie chroniony pomnik przyrody. U zbiegu ulic Zamoyskiego i Chałubińskiego znajduje się pomnik dr. Tytusa Chałubińskiego, obok którego jest figura siedzącego Sabały z nieodłącznymi gęślami w ręku.
W stronę "Place" - Katowni Podhala
Idąc w dół ulicą Chałubińskiego, po prawej stronie w dużym ogrodzie stoi murowany pensjonat „Place”. W czasie okupacji hitlerowskiej miała tu swoją siedzibę placówka Gestapo, swoim zasięgiem obejmująca teren całego Podhala. „Palac” nazywane było Katownią Podhala, w podziemiach budynku mieściło się więzienie. W miejscu kaźni wiele osób było torturowanych, część poniosło śmierć lub została wywieziona do obozów koncentracyjnych.
Poniżej „Palac” stoją wybudowane w tyrolskim stylu dwa zabytkowe budynki — Bezimienna i Pomorze.
Za skrzyżowaniem ul. Sienkiewicza doprowadza do ul. Kościuszki, przy tej ulicy stoi rozległy budynek hotelu „Stamary". Bryła okazałego budynku według koncepcji autora miała stanowić próbę przeniesienia stylu zakopiańskiego do budownictwa murowanego. Idąc dalej za rondem po lewej stronie, biegnie ul. Chramcówki od której poniżej kościoła odchodzi droga prowadząca na teren dawnego Zakładu Wodoleczniczego dr. Andrzeja Chramca.
Stoi tam rozległy murowany budynek, w którym w latach międzywojennych było Sanatorium Czerwonego Krzyża. w tej chwili siedzibę ma tutaj Starostwo Tatrzańskie, a w dawnej sali widowiskowej Sanatorium mieści się teatr im. Stanisława Ignacego Witkiewicza.
Do Kasprowicza na Harendę
Z tego miejsca można dojść do położonej na obrzeżach Zakopanego dzielnicy Harenda. Wartym zobaczenia jest mieszczące się w stylowym drewnianym domu muzeum Jana Kasprowicza. Zajmuje ono pokoje, w których zgromadzone są liczne pamiątki pozostałe po poecie: meble, sprzęt, zdjęcia rekopisy i obrazy. Nieopodal willi znajduje się mauzoleum, spoczywają w nim prochy Jana Kasprowicza i jego żony Marii.
Niedaleko muzeum stoi zabytkowy drewniany kościół pod wezwaniem św. Jana Apostoła i Ewangelisty. Został on przeniesiony w to miejsce z Zakrzowa k. Kalwarii Zebrzydowskiej.
5. Trasa
Plac Niepodległości — ul. Grunwaldzka — ul. Tetmajera — ul. Witkiewicza — Bulwary Słowackiego — ul. Broniewskiego — Droga na Antałówkę — Bachledzki Wierch
Początek zwiedzania na Placu Niepodległości dawny Rynek w czasie drugiej wojny światowej przemianowanego na Adolf Hitler Platz zaś w latach 1945-1990 zwany placem Zwycięstwa, by do pierwotnej nazwy powrócić w 1990 r. W okresie powojennym w centralnym miejscu placu stał do 1990 r. pomnik wdzięczności, powstały w 1945 r. na mogile żołnierzy radzieckich.
Obecnie na skraju placu swoje miejsce ma Pomnik Grunwaldzki postawiony z inicjatywy Związku Górali w 1911 r. w trakcie obchodów 500-lecia Bitwy pod Grunwaldem. Materiał na pomnik podarował hr. Zamoyski, a jego projekt bezinteresownie wykonał góralski artysta Wojciech Brzega.
Na pomnik składa się z brązowego popiersia Władysława Jagiełły oraz postać siedzącego u jego stóp góralczyka. W trakcie II wojny udało się uratować i ukryć rzeźby, po wojnie pomnik miał swoje miejsce w parku miejski, by w 2013 wrócić na Plac Niepodległości.
W parku miejskim
Idąc w górę po prawej stronie placu nad Potokiem Czarnym, wiszą pamiątkowe tablice upamiętniające kurierów tatrzańskich. W północno — wchodnim rogu placu stoi dom rodzinny Bronisława Czecha. W budynku na parterze znajduje się Izba Pamięci sławnego narciarza zamęczonego w Oświęcimiu. Powyżej placu Niepodległości mieści się Park Miejski im. Józefa Piłsudskiego. Przy głównej alejce łączącej ul. Grunwaldzką z Krupówkami stoi wspaniały drewniany budynek w stylu zakopiańskim „Jutrzenka”. w tej chwili w zabytkowej willi mieści się Tatrzańskie Centrum Kultury i Sportu „Jutrzenka”, Galeria ArtPark, Muzeum sztuki młodej i najmłodszej oraz koła zainteresowań dla dzieci” i młodzieży.
Kontynuując spacer w górę ul. Grunwaldzką, po minięciu parku i po przekroczeniu poprzecznie przecinającej ulicy Tetmajera po prawej strony stoi okazały drewniany dom. To zabytkowa willa Ornak, która została wybudowana w stylu zakopiańskim w 1902 r. dla profesora Stanisława Sokołowskiego — zasłużonego dla Polski i tatrzańskiego leśnictwa orędownik ochrony przyrody i idei TPN. Dzięki temu, iż zachowane zostały wystrój i wyposażenie w stylu zakopiańskim, dom często jest wykorzystywany przez ekipy filmowe.
W domu Makuszyńskiego
Z ulicy Grunwaldzkiej skręcamy w ul. Kazimierza Przerwy-Tetmajera, po prawej stronie wnosi się murowana willa Opolanka. Budynek mieści muzeum Kornela Makuszyńskiego, w którym znajdują się pamiątki po pisarzu. W domu tym pisarz wraz żona zatrzymywał się podczas zakopiańskich wakacji, a po II wojnie światowej mieszkał tu do śmierci.
W dalszej części po minięciu skrzyżowania ul. Tetmajera przechodzi w Witkiewicza, pierwszą ulicę poprowadzoną poprzecznie do głównych ciągów komunikacyjnych Zakopanego. Na końcu ulicy Witkiewicza w lewo odchodzi ul. Jagielońska, a w prawo początek mają Bulwary Słowackiego biegnące wzdłuż koryta Bystrej aż po tamę w Kuźnicach.
Na samym początku bulwarów swoje miejsce ma stylowy drewniany kościółek oo.Salwatorianów. Dalej droga biegnie przez osiedle i po chwili doprowadza do ul. Broniewskiego. Nieopodal dużego budynku Bristol stromo pod górę dochodzimy do podnóża Antałówki, z tego miejsca rozpościera się ładny widok na grzbiet Kozińca, za którym w oddali widać otoczenie Hali Gąsienicowej a na prawo zalesiony pagór Krokwi z usytuowaną na jej grzbiecie skocznią narciarską oraz dalej w prawo Sarnią Skałę, Łysanki oraz Hruby Regiel i wznoszącymi się nad nimi Giewont.
Przy Witkiewiczówce
Po dotarciu do skrzyżowania skręcamy w lewo w Drogę na Antałówkę, by po krótkiej chwili dotrzeć do willi „Witkiewiczówka”. Ten piękny dom wybudowany w stylu zakopiańskim, został zaprojektowany przez Jana Koszyca Witkiewicza, w nim pod koniec życia mieszkał i pracował Stanisław Ignacy Witkiewicz.
Nieopodal kilkadziesiąt metrów stoi drewniana willa „Śmigło”, w której znajduje się stacja ochrony przyrody PAN. Za budynkiem wąską uliczką w lewo można wyjść na grzbiet Antałówki, skąd rozpościera się wspaniały widok na tatrzański szczyty i Kotlinę Zakopiańską. Kontynuując spacer Drogą na Antałówkę, dochodzimy do polnej drogi, którą wiedzie żółto znakowany szlak na Harendę. Bachledzki Wierch, przez który wiedzie droga to rozległe niezabudowane tereny, z których rozpościera się fantastyczny widok na Tatry.
