Kuźnice to jedna z najstarszych dzielnic Zakopanego, dawny ośrodek hutniczy węgierskiej rodziny Homolacsów, centrum życia turystycznego i kulturalnego w okresie „przed zakopiańskim” w pierwszej połowie XIX w. Od lat 30. do 70. XIX w. siedziba zarządu zakładów metalowych, od 1892 r. do 1951 r. Szkoły Domowej Pracy Kobiet generałowej Jadwigi Zamoyskiej (po wojnie pod zmienioną nazwą). Przebywając w Zakopanem, warto odbyć nietrudną wycieczkę do Kuźnic, czas spokojnego przejścia tempem spacerowym to ok. 2 h.
„Księżówka”
Wycieczkę rozpoczniemy od Ronda Jana Pawła II (tzw. Rondo Kuźnickie) wybudowanym w 1938 r. na potrzeby narciarskich mistrzostw świata FIS, skąd należy kierować się w górę Aleją Przewodników Tatrzańskich. Pierwszym ważnym zabytkowym obiektem po drodze jest „Księżówka”, czyli Ośrodek Wypoczynkowy i Rekolekcyjny Episkopatu Polski. W tym miejscu warto zapoznać się z bogatą historią obiektu, którego najstarsza część przy drodze pochodzi z 1874 r. nazywana pierwotnie była „Adasiówką”. Nazwa od imienia syna hr. Róży Krasińskiej, która to nabyła ten budynek 1877 r.
W tym miejscu znajdowała się pierwsza zakopiańska siedziba Szkoły Pracy Domowej Kobiet jenerałowej Zamoyskiej. Później mieścił się tutaj zakład dla nerwowo chorych prowadzony przez dr. Bronisława Chwistka. Po zakupie budynku przez Dom Polskiego Towarzystwa Kapłanów Katolicki zostaje tutaj uruchomiony pensjonat dla księży pod nazwą „Księżówka".
Od tej pory gościło tutaj wiele znakomitych osobistości, polskich kapłanów, kardynałów i prymasów m.in. Adam Sapieha, Stefan Wyszyński, Józef Glemp oraz Karol Wojtyła, który przebywał tutaj również jako Papież Jan Paweł II w czerwcu 1997 roku . Obok Księżowski znajduje się piękny ogród, w którym stoi postument przedstawiający postać Jana Pawła II.
„Murowanica”
Powyżej „Murowanica”, miejsce po zabudowaniach kuźnickiej walcowni. Piętrowy dom został wybudowany w 1842 r., znajdowała się tutaj administracja walcowni, magazyn oraz część mieszkalna. W 1885 r. budynek został przebudowany, a w latach międzywojennych znajdowała się tutaj dyr. Kamieniołomów Tatrzańskich.
Powyżej dobrze widoczny regiel dolny oraz granica Tatrzańskiego Parku Narodowego. Można tutaj zobaczyć wyraźną granicę między Kotliną Zakopiańską i Tatrami. Wzdłuż drogi prowadzącej w stronę Kuźnic rosną stare jawory, jesiony i modrzewia (pomniki przyrody).
Wypas owiec
Na polanie Kuźnickiej po lewej stronie u stóp Nosala widoczne szałasy pasterskie. W tym miejscu w okresie letnim odbywa się kulturowy wypas owiec. Z bacówki unosi się dym, można tutaj kupić tradycyjne wyroby z mleka owczego m.in. oscypki.
„Prometeusz Rozstrzelany”
Po prawie oryginalny pomnik „Prometeusz Rozstrzelany” zaprojektowany przez znanego zakopiańskiego rzeźbiarza Władysława Hasiora z 1964 r. Monument został poświęcony pamięci 20 Polaków rozstrzelanych przez Niemców w tym miejscu w 1944 r.
Pierwszy wodociąg Zakopanego
Powyżej pomnika budynek pierwszego wodociągu zakopiańskiego, wzniesionego w 1906, o czym świadczy data na drzwiach. To właśnie w tym miejscu było pierwsze ujęcie wody dla Zakopanego, sieć wodociągowa została poprowadzona najważniejszymi ulicami Zakopanego: Zamoyskiego, Krupówkami, Witkiewicza, Jagiellońską, Chramcówkami, Nowotarską i Kościeliską. Naprzeciwko zbiornika wody po przekroczeniu ulicy zaczyna się teren dawnego ośrodka hutniczego.
Dawny Park Dworski w Kuźnicach
Kuźnice są jednym z najciekawszych miejsc Zakopanego, to jedno z najczęściej odwiedzanych miejsc pod Tatrami. Zimą spotkamy tutaj narciarzy zjeżających z Kasprowego Wierchu oraz narciarzy skiturowych pokonujących tatrzańskie szlaki na nartach. Latem jest to świetny punk wypadowy na tatrzańskie szlaki. To właśnie stąd swoje wędrówki rozpoczyna wielu miłośników pieszych wycieczek górskich.
Najstarsze wzmianki o Kuźnicach pochodzą z XVII w., pierwsza wiadomość o hamrach z 1766 r. Od 1807 do 1869 r. właścicielami Kuźnic była rodzina Homolacsów. To właśnie to miejsce gościło wielu pierwszych badaczy popularyzatorów Tatr. Także tutaj w zakładzie wodoleczniczym pierwsi kuracjusze leczyli się żętycą i brali kąpiele żużlowe.
Krzyż w Kuźnicach
W parku dworskim zobaczyć można odnowiony zabytkowy krzyż z napisem „Oycze! w ręce twe polecam ducha mojego". 1839. Wykuty z kuźnickiego żelaza krzyż to jeden z najciekawszych i najstarszych zabytków Zakopanego. Z tyłu widoczny wielki budynek dawnego spichlerza.
Dawny budynek Zarządu Huty
Jednym z ważniejszych obiektów w Kuźnicach jest odnowiony gmach, gdzie niegdyś mieścił się zarząd huty. Po zakupie w 1889 r. dóbr zakopiańskich (w tym Kuźnice) przez hr. Władysław Zamoyski w tym z budynku swoją siedzibę miała Szkoła Prac Domowej Kobiet „Cepculki” biorące swoją nazwę od nakryć głowy uczennic — białych czepków. w tej chwili znajduj się tutaj siedziba dyrekcji Tatrzańskiego Parku Narodowego.
Pozostałości dworu w Kuźnicach
Powyżej widoczna oryginalna fontanna z pałacowego ogrodu a za nią schody oraz zachowane pozostałości dawnego dworu Homolacsów. Na terenie Kuźnic można także zobaczyć odrestaurowane budynki dawnej wozowni, karczmy, spichlerz, domów oficjalistów.
Wozownia
Budynek powstał prawdopodobnie w tym samym czasie co dwór Homolacsów, a więc w latach 30. XIX w. Był wykorzystywany jako magazyn wozów należących do właścicieli Kuźnic. Wzniesiony na rzucie prostokąta, częściowo murowany z kamienia i tynkowany (elewacja zachodnia), a częściowo drewniany (od zaplecza) o konstrukcji sumikowej. Całość przykryta dachem czterospadowym pobitym gontem, posiadającym od strony zachodniej dwa dymniki. Na osi potężne półokrągło zwieńczone wrota. Obiekt dotrwał do naszych czasów praktycznie z zachowaniem pierwotnej bryły architektonicznej.
Kuźnia
Jej historia związana jest w początkowym okresie z zakładami metalowymi oraz z dworem Homolacsów. Obiekt figuruje prawdopodobnie na mapie katastralnej z 1846 r., co pozwala datować go na I połowę wieku XIX. Swoją pierwotną funkcję pełnił prawdopodobnie do ok. 1885 r., gdy osada przemysłowa zaczęła podupadać. Budynek musiał przypominać inne dworskie obiekty tego typu. Po zakupieniu dóbr zakopiańskich przez Władysława hr. Zamoyskiego został być może zaadaptowany na warsztat naprawczy.
W okresie międzywojennym obiekt należał do Fundacji Kórnickiej i można przypuszczać, iż jego forma w tym czasie w dużym stopniu przypominała pierwotny, historyczny wygląd. Po wojnie obiekt został dostosowany do potrzeb warsztatu ślusarskiego.
Budynek wzniesiony został z kamienia łamanego na płytkim fundamencie, przykryty niesymetrycznym gontowym dachem czterospadowym.
Ściany grubości ok. 50 cm otynkowano i pobielono, prawdopodobnie z wyjątkiem elewacji wschodniej (od strony potoku). Pierwotnie od frontu posiadał podcień, przy czym mieścił się on nie — jak zwykle w ścianie szczytowej, ale szerokofrontowej. Drzwi musiały być spągowe z grubych desek na zawiasach pasowych, a jedyne okno krosnowe typu polskiego.
Charakter architektoniczny obiektu zachowany był jeszcze w okresie międzywojennym, ale podcień zabudowany był już deskami o układzie pionowym. W latach powojennych doszło do znaczniejszego zniekształcenia formy architektonicznej spowodowanej modernizacją i rozbudową obiektu.
Spichlerz
Budynek został wzniesiony za czasów hr. Władysława Zamoyskiego, ok. 1895 r. Spichlerz, zgodnie ze swoim przeznaczeniem, służył do przechowywania zboża na paszę dla zwierząt gospodarskich, zarówno dworskich, jak i szkoły generałowej Zamoyskiej.
O powstaniu zabudowy folwarcznej za czasów Zamoyskiego kilka wiadomo, bowiem nie zachowały się żadne przekazy na piśmie. Można jednak prześledzić rozwój zabudowy Kuźnic w tym czasie na podstawie zdjęć wykonanych z Nosala, a także ubogich materiałów planistycznych. I tak na fotografii z ok. 1890 r. brak jeszcze spichlerza, natomiast stoją ruiny pieca. Na fotografii z ok. 1900 r. spichlerz stoi tuż obok wspomnianych resztek pieca. Zachowała się również fotografia obu obiektów z 1897 r., co pozwala datować powstanie spichlerza na 1895 r. W tym czasie był to niewielki budynek parterowy z dachem przyczółkowo-naczółkowym, obcy podhalańskiej tradycji, ale o niezwykle pięknych proporcjach.
Rozbudowa obiektu musiała nastąpić już po I wojnie światowej, co potwierdzają również fotografie archiwalne. Przebudowa ta zmieniła w sposób zasadniczy proporcje i bryłę obiektu, a dach od strony wschodniej został pozbawiony charakterystycznego naczółka. Budynek przetrwał do obecnych czasów bez zmian.
Dolna stacja kolejki na Kasprowy Wierch
Kuźnice to także miejsce, gdzie znajduje się dolna stacja kolejki linowej wywożąca turystów na Kasprowy Wierch. Poniżej schodów prowadzących do budynku znajdował się niegdyś wielki piec hutniczy, o czym przypomina wisząca na murze tablica. Kuźnice w tej chwili to ważne centrum turystyczne i miejsce skąd można wyruszyć w Tatry. Stąd rozpoczynają się szlaki prowadzące m.in. na Giewont, Kasprowy Wierch, Halę Gąsienicową, Czerwone Wierchy.
Dawna elektrownia
Powyżej placu w Kuźnicach nieopodal szlaku prowadzącego na Kasprowy Wierch stoi duży murowany budynek przykryty gontem. Mieściła się tutaj wybudowana w 1914 r. elektrownia, która w okresie międzywojennym dostarczała energię elektryczną do oświetlenia Zakopanego. Wcześniej w tym miejscu była papiernia, zniszczona w trakcie pożaru wywołanego przez uderzenie pioruna.
Tama w Kuźnicach
Wracając z Kuźnic, poniżej Polany Kuźnickiej warto skręcić w ścieżkę, która prowadzi wzdłuż muru tamy, powstałej na potoku Bystra. Poniżej spływający potok biegnie uregulowanym korytem, do którego nie należy wchodzić, ponieważ grozi to porwaniem przez gwałtownie płynąca wodę. Niżej sztucznie utworzony foluszowy Potok, płynący przez centrum Zakopanego obok popularnych Krupówek. Nazwa potoku wywodzi się od folusza, który dawniej mieścił się właśnie nad tym potokiem.
Chata Tea
Wzdłuż potoku biegnie asfaltowa droga — Bulwary Słowackiego. Z prawej stronie schowana zabytkowa chata Tea. Drewniany dom pod Nosalem jest uważany za jedną z najstarszych chat góralskich na terenie Zakopanego. Niegdyś oddział Muzeum Tatrzańskiego, od 1993 r. w rękach prywatnych.
Lapidarium tatrzańskie
Po przekroczeniu mostu przy ulicy Karłowicza znajduje się tatrzańskie lapidarium, czyli miejsce z poukładanych skał i roślin pokazujących geologiczną mapę Tatr. Można tutaj w niedużej skali zobaczyć najbardziej znane szczyty tatrzańskie jak: Rysy, Giewont, Gerlach.
Idąc, dalej wzdłuż koryta Potoku Bystra, z prawej strony stoi Kościół Bernardynów. Piękny drewniany budynek ma bardzo ciekawie wyposażone wnętrze. Twórcą głównego ołtarza i zdobiących go figur jest zakopiański rzeźbiarz Paweł Szczerba.
