Prezentujemy pierwszą z prac przesłanych na tegoroczny Regionalny Konkurs Literacki „Ze Śląskiem na ty”. Autorką pracy jest Jadwiga Lizon.
„Dziŏchy ôd Sztefana Bogusławowego”
W łyńskym roku, bez lato, bōłach na festynie dożinkowym w mojym rodzinnym Grodzisku. Grała muzyka, bōło gojśno. Mōj malutki wnuczek sie boł tego larma i poszłach z niym poszpasyrować po drōdze. Minōłach starszŏ Pani, i choć już pōnad 30 lŏt nie miyszkōm w Grodzisku, to jōm poznałach, no i grzecznie pedziałach „dzień dobry”. Kobiyta sie ôbejrzała i zatrzimała. Starszŏ Pani, już słabo widzącŏ, tysz ôdpodziała „dzień dobry”, a potym sie spytała, czy żech je ze Grodziska. Zaczłach jyj tumaczyć skōnd pochodzam, iż ze Ściegyn (to dzielnica Grodziska w południowej części), ôd tego krawca, ôd Glinki. A Pani na to, iż już wiy, iż ôd „Sztefana Bogusławowego”. Że ôd „Sztefana”, to rozumiam, bo mōj tata nazywoł sie Stefan, ale „Bogusławowego”? Ani to druge imie taty, ani piyrsze ołpy, a ôd lŏt gŏdajōm „bogusławowe”. W mojym rodzinnym dōma nigdy nie miyszkŏ żŏdyn Bogusław.
Jadymy do Bogusława – czasym sie słyszało, abo w mojym dōma, abo u ujka. Czyli kaj? Żŏdyn w mojyj rodzinie sie tak tera nie nazywŏ. „Bogusławownią” nazywają dōm rodzinny mojego taty. Stōnd mōj tata to „Sztefan ôd Bogusława”, ujek to „Janek ôd Bogusława”…
Fot.1, Mój tato (Sztefan) przed rodzinnym domem (Bogusławownią) (1958 r.); źródło: ze zbiorów własnych
Ale fto to je tyn Bogusłŏw? Tela, co mi sie udało dowiedzieć, to miyszkaniec dōmu, w którym sie urodziōł mōj tata. Może to jaki mōj pra, pra, pra, pra… ŏpa? Ale w jakich latach miyszkŏ? Wele pokolyń nazŏt? Tego sie już nie dowiymy. Na pewno prandzyj niż 3 pokolynia przed mojym ôjcym. Bo tela informacji mōmy. Jedno je pewne. Z pokolynia na pokolynie gŏdajōm, iż to bezmajś bōł taki „prawdziwy śląski chop”. I to słyszam ôd każdego, co sie spytōm ô „Bogusława”.
Prawdziwy śląski chop. Pytōm sie: czyli jaki? Czy życzliwy do ludzi? Czy zatroskany o rodzina? Czy pilnujący swojego dobytku? Czy może wiara bōła u niego na piyrwszym miejscu? Trudno tera dywagować.
Jak tak ô tym „prawdziwym ślōnskym chopie” rozmyjślōm, to mi sie przipominŏ, jak w roku 1993, kiedy uczōłach sie w Raciborzu, to na zakōńczynie dwuletniyj nauki w Studium Nauczycielskim, razym z koleżankōma z okolic Raciborza, ułożōły my piosynka naszymu ôpiekunowi roku, ftory genau przechodziōł na emerytura. Piyrwszŏ zwrotka jeszcze pamiyntōm:
„Prawdzimy mężczyzna to je taki chop
Kiery mo glaca, krziwy nochol, platfus i brzuch
Mo czorne pazury, w fuzeklach dziury
Jak komu gwizdnie, ôstanie yno flek”
Fot.2, Rozdanie dyplomów ukończenia SN (1993 r.); źródło: ze zbiorów własnych
Bogusławowe dziŏchy. Dziŏchy ôd „Sztefana Bogusławowego”. No, chopcy żŏdyn nie powiy, bo my bōły same dziŏchy. Trzi. Trzi siostry. Jŏ to ta środkowŏ. Mōm jedna starszŏ siostra, i jedna modszŏ. Edyta. Editka. Ta nŏstarszŏ. Ôdy mie ô 1,5 roku pryndzyj prziszła na świat. Piyrwsze dziecko w rodzinie.
Fot.3, Mała Edytka (1971 r.); źródło: ze zbiorów Edyty Czerni
Jak podrosła, to chopcy sie za niōm bardzo ôglōndali. Bōła urodziwŏ. A iż geny mŏ po ôjcu, jak my to gŏdōmy, je „drobnokościstŏ” (tera sie już trocha rozrosła), to zawsze ludzie myjśleli, iż jŏ je starszŏ, bo jŏ to ta blank do mamy podobnŏ.
Fot.4, Edyta w wieku 20 lat (1981 r.); źródło: ze zbiorów Sylwii Kondzieli
„Dostała sie” do Zawady kole Ôpola. W naszym rodzinnym doma sie gŏdało po Ślōnsku, u szwagra tysz, ale tyn ôd niego śląski bōł całkym inny. Ôn „sycoł”. Z „dyczsza” robiōł „desc”, zamiast „tysz”, gŏdŏ „tes”. „Fiśla” to bōła „ślapa”, a na „ćwikel” gŏdŏ „rzepa”. Śmiychu bōło co niemiara! Siostra sie jednak nigdy nie nauczōła „ichniejszego” śląskego.
Edyta to prawdziwŏ gospodyni dōmowŏ. Chociaż zajmuje sie zawodowo krawiectwym, to mŏ czas na chowania kur, kaczek, gansi… Czasym i mie cojś skapnie, żebych wnukowi dobrŏ nudelzupa mōgła uwarzić. Dzisiej to spełniōnŏ żōna, mama i ŏma.
Sylwia (Silwia).Ta nŏmodszŏ. Imie mŏ take, bo nasza mama bōła zafascynowanŏ Królową Szwecji – Sylwią.
Nasza Sylwiczka urodziōła sie 16 października 1978 roku. Po co piszam dokładnŏ data? Bo ta data wszyjscy znōmy. To dziyń wyboru Karola Wojtyły na papieża Jana Pawła II. Moja siostra sie urodziōła z rana. Ale tata pojechŏ do mamy, do szpitala dopiyro pod wieczōr, no bo czekŏ, aż ŏma przijedzie popilnować mie i Editki. Na sala do mamy nie mōg tata wlyjś, to yno pogŏdali przez dwiyrzi. Lata siedymdziesiąte, telefōnōw tyż nie bōło (abo miŏ mało fto stacjōnarny). No i tata ta „wielkŏ” nowina o polskym papiyżu mamie ôpowiedziŏ, bōł bardzo tym uradowany. A mama? Tera po latach ôpowiadŏ, iż wróciōła na sala szpitalnŏ (a kobiyt na sali bōło 7) i ani słowym nie pisła ō jakymś papiyżu. Nie uwierzōła swojymu chopowi! Dopiyro na drugi dziyń, jak już bōło gojśno o Janie Pawle II, to prziznała ôjcu racja.
Siostra, w związku z tōm datōm, miała audjyncja u papiyża w Rzymie w 2000 roku. Szczynściara!
Fot.5, Pamiątka spotkania z papieżem (2000 r.); źródło: ze zbiorów Sylwii Kondzieli
Sylwia mieszkŏ w rodzinnym dōmu, w Grodzisku i prowadzi po ôjcu zakład krawiecki w Strzelcach Opolskich.
Fot.6, Sylwia w zakładzie krawieckim (2023 r.); źródło: ze zbiorów Sylwii Kondzieli
No i jŏ. Jadwiga. Bezmajś moja mama chciała mie nazwać Rozwita. Ale nie wyszło. Została Jadwiga.
W Internecie tak piszōm ō pochodzyniu i znaczyniu mojego imiynia:
„Jadwiga to imię pochodzenia starogermańskiego i wywodzi się od słów hadu (walka) i wig (bój). Oznacza: waleczna kobieta, zwyciężająca w boju.”
„Bardzo przedsiębiorcza i gospodarna. Jadwiga nie przejawia żadnych oznak zmęczenia czy niechęci. To kobieta wicher, którą ciężko powstrzymać! Uważa, iż wszystko najlepiej wykona sama. Jest introwertyczką o syntetycznym umyśle – w mig ogarnia całość zadania, ale często potyka się o przeoczony drobiazg. Porażki są dla niej ciosem. Za to z sukcesów cieszy się jak dziecko. Jest inteligentna, rozsądna, zaradna i oczytana. Do tego świetnie gotuje. Stale też podnosi swoje kwalifikacje i nie spoczywa na laurach. To bardzo interesująca świata osoba, chociaż zdarza jej się niejedno zapomnieć. Rzadko się zwierza przyjaciołom, ale dzięki żywym reakcjom, od razu wiadomo, co czuje i myśli. Nie łatwo ją jednak uspokoić.” (https://www.ksiegaimion.com/jadwiga)
Z nieftorymi zdaniōma bych sie zgodziōła. Jako naucziciel muszam sie dokształcać na ôkrągło! To na pewno je prołda. Ale warzić za dobrze nie umiam, abo inaczyj: nie lubiam tego robić.
Jŏ w tej chwili tysz je żech już babciōm (przeszczynśliwōm!) dwuletniego Antośka i każdŏ wolnŏ chwila mu poświyncōm. A czasu za dużo nie mōm, bo klasowōm mamōm jest żech ôd 27 dzieci. Ôbecnie je to klasa 5 w strzeleckyj szkole.
Fot.7 i 8, Ja z wnuczkiem (2023 r. i 2024 r.); źródło: ze zbiorów Małgorzaty Kampy
Trzi dziŏchy ôd Sztefana. Trzi siostry. A co my robiymy razym? Czy sie spotykōmy? Że na geburstaki jeżdżymy to chyba na Śląsku normalne. Że we świynta bożonarodzyniowe czy wielkanocne sie spotykōmy – to tyż żŏdnŏ nowojść.
Ale mōmy tyż tradycjŏ, iż rŏz do roku robiymy sobie „dziyń siostry”. Zawsze to u ftoryjś z nŏs w dōma. Wszystke trzi, no i nasze dzieci, a tera i wnuki. Bez chopōw! Rozprawiōmy, śmiejymy sie, wspōminōmy…
Lŏt tymu chyba z 20, bōło nasze spotkanie u mie w dōma. Siostry z dziećmi miały nocować. Jak dzieci pokładły my spać (bōły w wieku od 1 do 11 lŏt), to my same tyż umanczōne sie położōły. Ta starszŏ spała w tyj samyj izbie co jŏ, a ta modszŏ, Sylwia, ze swojōm małōm córeczkōm „na dole”, w izbie na kanapie. Jak my z Edytą już prawie zasypiały, narŏz słyszymy straszny huk i Sylwia leży na środku naszyj izby! Chciała po cichutku przijś dō nŏs z nalywkōm (o dziwo!, bo ôna z trunkōw to jedynie kōmpot pije) i zahŏczōła o prōg. A iż narobiōła larma, to jeszcze przed niōm na moje łōżko zleciały sie wszystke dzieci. Te miały ubaw nie z tyj ziymi!
Jak trzeba sobie pōmōc, to my sōm na „zawołanie”. Tak tyż bōło, kedy ôd starszyj siostry cera sie wydŏwała, a potyn moja. Na weselu musiały być swojske ciasteczka – rozmajte pierniczki. No to my sie „skrzikły” i w jedyn dziyń napiykły setki pysznojści…
Fot.9 i 10, Pieczenie ciasteczek (2021 r.); źródło: ze zbiorów własnych
Ôd kilunastu lŏt jeżdżymy rŏz do roku razym na wycieczka. Przeważnie sōm ône cztyrodniowe. Wtedy je czas na wspólne zwiydzanie, biesiadowanie, wspōminanie, a i powygupianie.
Fot.11, Wycieczka – Sczecin, Międzyzdroje, Świnoujście (2014 r.); źródło: ze zbiorów własnych
Ale nie zawsze we trzi razym działōmy. Bo nie wszystke pasje łączymy. Jŏ jajec nie szkrobiam. A moje siostry robiōm cudowne kroszōnki.
Fot.12, Sylwia i Edyta na warsztatach kroszonkarskich (2023 r.); źródło: ze zbiorów własnych
Jŏ za to sie muzycznie udzielōm, bo to moja pasja. Grōm na pianinie, śpiywōm w chórze parafialnym „Canticum Novum” i prowadzam chór dzieciyncy.
Chór dzieciyncy mioł choćby w zeszłym roku 2 razy warsztaty z Adamem Sztabą, który osobiście przzijechoł do naszyj gminy. A we czerwcu 2024 tego roku śpiywali my we samyj Filharmonii Narodowyj we Warszawie. Niezapomnianŏ przigoda!
Fot.13 i 14, Warsztaty chóralne z Adamem Sztabą (2023 r. i 2024 r.); źródło: ze zbiorów własnych
Fot.15 i 16, Nagrody chóru parafialnego (2024 r.); źródło: ze zbiorów własnych
Fot.17, „Strzelec Opolski” (lipiec, 2024 r.)
Nie tak dŏwno, bo w zeszłym miesiącu, razym ze modszōm siostrom Sylwią, miały my prelekcja na tymat „gŏdki po śląsku” w strzeleckyj biblotyce miejskyj. Bōło to spotkanie z emerytōma, w ramach projektu „Z kijkami – historii i tradycji śladami”. Bardzo sie wszytkym nasze wystąpiynie podobało! Nie yno ŏd nŏs sie ludzie czegojś dowiedzieli, bo nōm tysz zaśpiywali pŏra pieśniczek.
Fot.18 i 19, Ja i Sylwia w Miejskiej i Gminnej Bibliotece w Strzelcach Opolskich (2024 r.); źródło: ze zbiorów własnych
Tak to sie przedstawiajōm trzi (jedyne, niepowtarzalne, nierozerwalne) dziŏchy, z dōmu Glinkowe, z pradziada Bogusławowe, a ôbecnie: Edyta Czernia, Jadwiga Lizon i Sylwia Kondziela.
Oby my jak nŏdużyj mōgły razym spyndzać czas i cieszyć sie życiym i naszymi rodzinōma.
