W oczekiwaniu na zaćmienie. Czeka nas interesujące zjawisko

Spójrz w niebo

Niewtajemniczonym warto wyjaśnić, iż do zaćmienia Słońca dochodzi wówczas, gdy Księżyc w fazie nowiu zakrywa swoją tarczą bardziej odległe Słońce. Czasem zaćmienie bywa całkowite, kiedy to cała tarcza słoneczna skrywa się za Księżycem i za dnia robi się na chwilę ciemno. Jednak w tym roku tak się nie stanie, gdyż nasz naturalny satelita nie przejdzie przez środek, ale bliżej górnej krawędzi Słońca, zakrywając nie więcej niż ćwierć średnicy jego tarczy.

W centralnej Polsce (w okolicach Łodzi) częściowe zaćmienie Słońca rozpocznie się w sobotę 29 marca około godziny 11.47 czasu zimowego. Od tej chwili będzie można zobaczyć powiększające się z minuty na minutę wgłębienie w prawym górnym brzegu tarczy słonecznej. Ten ubytek tarczy to nic innego jak Księżyc, który będzie zakrywał fragment Słońca, a sam pozostanie niewidoczny, gdyż zwróci do nas swoją nieoświetloną stronę. Natomiast o godzinie 12.26 zjawisko osiągnie fazę maksymalną, kiedy to Srebrny Glob zakryje około 17 proc. średnicy tarczy słonecznej (rys. 1). Po osiągnięciu maksimum Księżyc zacznie stopniowo odsłaniać Słońce, które około godziny 13.05 przyjmie już typowy (okrągły) kształt, kończąc tym samym zaćmienie.

Musimy jednak pamiętać, iż przebieg tego zjawiska, zarówno w kwestii momentów poszczególnych faz, jak i wielkości zakrytej tarczy słonecznej, nie będzie identyczny w całym kraju. Najwcześniej, bo około godz. 11.35, rozpocznie się ono w okolicach Szczecina i tam też o godz. 12.22 Księżyc zakryje największą część średnicy Słońca (aż 26 proc.), a koniec zjawiska nastąpi o 13.09. w tym miejscu jego przebieg będzie najdłuższy. Natomiast na przeciwległym krańcu Polski, to jest w okolicach Przemyśla, zjawisko nastąpi najpóźniej, bo około godz. 11.59, i tam o godz. 12.28 maksymalna faza zaćmienia będzie najmniejsza (zaledwie 8 proc.). Koniec zaćmienia nastąpi w tej okolicy o godz. 12.57 i cały przebieg zjawiska będzie tu najkrótszy. W pozostałych rejonach kraju momenty początku i końca oraz wielkości maksymalnej fazy będą pośrednie w stosunku do podanych wyżej skrajnych wartości.

Aby zaobserwować to zjawisko, wystarczy popatrzeć na Słońce przez dostatecznie ciemne szkiełko, np. od maski spawalniczej lub mocno okopconą szybkę. Można też do obserwacji użyć lornetki lub teleskopu, ale wtedy trzeba koniecznie przed obiektywami sprzętu umieścić specjalne filtry słoneczne, które są dostępne w sklepach ze sprzętem astronomicznym. Bez odpowiednich filtrów nie wolno obserwować Słońca przez jakikolwiek sprzęt optyczny, gdyż grozi to trwałą utratą wzroku!

Tylko w jednym przypadku można oglądać zaćmienie przez teleskop bez użycia ciemnych filtrów, a mianowicie, jeżeli obraz Słońca będziemy rzutować na biały ekran, który należy ustawić w odległości rzędu 20 – 30 cm za okularem naszego sprzętu. Wtedy nastąpi projekcja obrazu tarczy słonecznej na ekran (jak z rzutnika) i tam możemy go z daleka bezpiecznie obserwować.

Czas trwania tegorocznego zaćmienia w Polsce, zależnie od miejscowości, będzie się wahał od jednej do półtorej godziny, a to wystarczająco dużo czasu, żeby można było zobaczyć chociaż niektóre jego fragmenty. Kolejne zaćmienie Słońca będziemy mogli podziwiać w naszym kraju dopiero 12 sierpnia 2026 roku, ale trzeba wiedzieć, iż będzie ono bardziej atrakcyjne niż obecne.

Zbliżenia Księżyca z Jowiszem i Marsem

Gdy przeminą już emocje związane z zaćmieniem Słońca, to w środę 2 kwietnia pojawi się nowa atrakcja, tym razem na wieczornym niebie. Oto Księżyc w fazie sierpa zbliży się na odległość kilku stopni do bardzo jasnej planety Jowisz, poniżej której będzie jeszcze widoczna dość jasna gwiazda Aldebaran z konstelacji Byka (rys. 2). Ten trójkąt z trzech jasnych obiektów będzie się prezentował bardzo atrakcyjnie i z pewnością zwróci uwagę niejednego obserwatora.

Trzy dni później – w sobotę 5 kwietnia – Srebrny Glob w fazie około pierwszej kwadry znajdzie się w odległości zaledwie 1,5 stopnia nad jasnym Marsem (rys. 3). Uroku temu zjawisku dodadzą jeszcze dwie jasne gwiazdy Polluks i Kastor z konstelacji Bliźniąt, widoczne po drugiej stronie naszego satelity. Ponieważ Księżyc będzie przebywał wyjątkowo blisko Marsa i jasnych gwiazd, to z godziny na godzinę będzie wyraźnie zmieniał swoje położenie względem tych obiektów.

Jak widać, w najbliższym czasie atrakcji na niebie nam nie zabraknie, a warto zauważyć, iż dwa z wymienionych zjawisk wydarzą się w soboty. Może dzięki temu więcej osób będzie miało okazję je zobaczyć.

Pamiętajmy też, iż w nocy z soboty na niedzielę (29/30 marca) przechodzimy z czasu zimowego na letni, przesuwając wskazówki zegarów o jedną godzinę do przodu. Godziny podane na rysunkach uwzględniają już tę zmianę.