Testament ustny to szczególna forma rozporządzenia majątkiem na wypadek śmierci, uregulowana w polskim Kodeksie cywilnym (art. 952). Jest to jeden z wyjątkowych przypadków, w których prawo dopuszcza odstępstwo od wymagań pisemnej formy testamentu. Aby testament ustny był ważny, muszą zostać spełnione określone przesłanki wynikające z przepisów. W artykule omawiamy podstawy prawne testamentu ustnego, warunki jego sporządzenia oraz praktyczne aspekty stosowania tej formy w polskim prawie spadkowym.
Więcej aktualnych informacji znajdziesz na stronie głównej GazetaSenior.pl
Testament ustny: przesłanki
Zgodnie z art. 952 Kodeksu cywilnego testament ustny można sporządzić jedynie wtedy, gdy zajdzie jedna z poniższych przesłanek: Obawa rychłej śmierci – sytuacja, w której testator (osoba sporządzająca testament) znajduje się w stanie zagrożenia życia z powodu choroby, urazu, wypadku lub innego niebezpieczeństwa; ALBO: wystąpią szczególne okoliczności – takie, które uniemożliwiają lub znacznie utrudniają zachowanie zwykłych form testamentu, np. wojna, klęska żywiołowa czy katastrofa.
Ważny testament ustny: warunki
Aby testament ustny był ważny, muszą zostać spełnione następujące warunki:
Obecność świadków
Testament ustny wymaga obecności co najmniej trzech świadków. Świadkowie ci muszą być pełnoletni i posiadać pełną zdolność do czynności prawnych i nie mogą być osobami wyłączonymi na podstawie przepisów o niezdolności do dziedziczenia (np. osoby skazane za przestępstwo przeciwko testatorowi). Ponadto świadkiem nie może: być osoba niewidoma, głucha lub niema, ten kto nie może czytać i pisać, kto nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament ani skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania. Świadkiem nie może być również osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść ani małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia – a o ile świadkiem była jedna z tych osób, nieważne jest tylko postanowienie, które przysparza korzyści tej osobie, jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym pierwszego, lub drugiego stopnia albo osobie pozostającej z nią w stosunku przysposobienia. Jednakże, gdy z treści testamentu lub z okoliczności wynika, iż bez nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści, nieważny jest cały testament.
Testator musi w sposób jednoznaczny oświadczyć swoją ostatnią wolę w obecności świadków. Oświadczenie to powinno być jasne i zrozumiałe.
Utrwalenie testamentu ustnego
Dla ważności testamentu ustnego konieczne jest jego utrwalenie w jeden z dwóch możliwych sposobów:
Spisanie przez świadka – treść testamentu może zostać spisana przez jednego ze świadków w terminie przed upływem roku od złożenia oświadczenia przez testatora ze wskazaniem daty i miejsca złożenia oświadczenia (sporządzenia testamentu), jak również daty i miejsca jego utrwalenia; dokument taki musi zostać podpisany przez wszystkich świadków.
Zeznania świadków przed sądem – w razie braku pisemnego utrwalenia treści testamentu w sposób opisany wyżej, świadkowie mogą potwierdzić jego treść w postępowaniu sądowym w terminie sześciu miesięcy od otwarcia spadku (tj. śmierci testatora).
Testament ustny: ryzyka i ograniczenia
Choć testament ustny jest przewidziany w polskim prawie, wiąże się z nim pewne ryzyko i ograniczenia:
Problemy dowodowe – w sytuacji braku pisemnego potwierdzenia, testament ustny musi zostać udowodniony przed sądem na podstawie zgodnych zeznań świadków.
Ograniczenie czasowe – testament ustny traci moc, jeżeli testator przeżyje sytuację, która skłoniła go do sporządzenia tego testamentu, i w ciągu sześciu miesięcy nie sporządzi testamentu w zwykłej formie.
Testament ustny: kiedy warto sięgnąć po to rozwiązanie
Testament ustny odgrywa szczególną rolę w sytuacjach nadzwyczajnych, gdy testator nie ma możliwości sporządzenia testamentu w formie pisemnej. W praktyce może być stosowany np. podczas nagłych wypadków, w stanie wojny lub w innych sytuacjach, gdzie szybkie rozporządzenie majątkiem jest konieczne.
Jednak jego skuteczność zależy w dużej mierze od staranności świadków w utrwaleniu treści testamentu oraz od zgodności ich relacji przed sądem. Z tego powodu testament ustny powinien być traktowany jako rozwiązanie ostateczne, a nie zastępstwo dla form tradycyjnych.
Testament ustny: postępowanie spadkowe wyłącznie przed sądem
Należy pamiętać, iż testament ustny należy do tzw. testamentów szczególnych, a zgodnie z art. 95 a ustawy Prawo o notariacie notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia ustawowego lub testamentowego z wyłączeniem dziedziczenia na podstawie testamentów szczególnych, tzn., iż w takim przypadku przeprowadzenie postępowania spadkowego możliwe jest tylko na drodze sądowej.
Podsumowanie
Testament ustny ma charakter wyjątkowy, zapewnia możliwość rozporządzenia majątkiem w sytuacjach kryzysowych. Jego skuteczność wymaga jednak spełnienia ściśle określonych wymagań formalnych. Ze względu na trudności dowodowe związane z tą formą testamentu, zaleca się, aby po ustąpieniu szczególnych okoliczności testator sporządził testament w formie pisemnej lub notarialnej, co minimalizuje ryzyko sporów spadkowych w przyszłości.
Chcesz być na bieżąco z ważnymi tematami dla seniorów? Zapisz się do Newslettera Gazety Senior Zapisz się do Newslettera
