Pińczów to miasto z bogatą historią! Miasto było świadkiem wielu wydarzeń i domem dla wielu wyznań. Synagoga w Pińczowie to jeden z ostatnich śladów po zamieszkującej miasto społeczności żydowskiej. Wiele osób uznaje ją za jedną z najstarszych w Polsce, a dodatkowym wyróżnikiem jest fakt, iż po tylu latach stanowi ona przez cały czas zwartą bryłę przykrytą dachem.
Warto na wstępie dodać, iż synagoga, o której mówimy to adekwatnie Synagoga Stara. Drugą w mieście była Synagoga Nowa zlokalizowana przy ul. Złotej, ale nie przetrwała ona do dzisiejszych czasów.
Lokalizacja i dojazd
Synagoga w Pińczowie zlokalizowana jest przy ul. Klasztornej 8. Jest to centrum miasta i z Rynku (Placu Wolności) czy spod Muzeum Regionalnego bez problemu możecie w kilka minut dojść na piechotę. Samochód możecie zostawić we wspomnianych miejscach lub szukać wolnego miejsca parkingowego przy ul. Klasztornej.
Sam Pińczów leży na Ponidziu. Jest to miasto powiatowe, a najbliższym większym miastem są Kielce, oddalone o około 40 kilometrów. Do Pińczowa możecie dojechać samochodem lub busami i autobusami, które kursują z Kielc. Innym miastem w okolicy jest Busko-Zdrój, oddalone o około 16 kilometrów od Pińczowa.
Synagoga w Pińczowie – godziny otwarcia i bilety
Opiekę na Synagogą w Pińczowie sprawuje Muzeum Regionalne. Jej zwiedzanie możliwe jest po zgłoszeniu telefonicznym bądź przyjściu do Muzeum Regionalnego. Muzeum czynne jest w okresie letnim w poniedziałki od 8.00 do 16.00, od wtorku do piątku w godzinach 8.00 – 18.00 oraz w weekendy od 9.00 do 18.00. Poza sezonem letnim czynne jest ono od wtorku do niedzieli w godzinach 8.00 – 16.00.
Bilet normalny, upoważniający do zwiedzenia synagogi kosztuje 10 zł, a ulgowy 8 zł. Istnieje możliwość zamówienia przewodnika, który opowie o synagodze. Taka usługa kosztuje 30 zł.
Historia synagogi
Stara Synagoga w Pińczowie powstała prawdopodobnie na przełomie XVI i XVII wieku za zgodą marszałka wielkiego koronnego Zygmunta Gonzagi Myszkowskiego (w 1636 roku odbyła się już jej renowacja). Jej projektantem był prawdopodobnie włoski architekt Santi Gucci. Jest to budynek zbudowany z kamieni w tradycji ortodoksyjnej. W 1682 roku powstała w Pińczowie wspomina Synagoga Nowa. Niestety została całkowicie zniszczona podczas II Wojny Światowej.
Podczas II Wojny Światowej Niemcy zniszczyli także wnętrze Synagogi Starej i wywieźli około stu zwojów Tory, które przechowywane były w synagodze. Służyła ona jako garaże i magazyny. Po wojnie renowację rozpoczęto od dachu, który udało się zrekonstruować w 1947 roku. Później synagoga pełniła funkcję magazynu nawozów sztucznych i materiałów budowlanych.
Dopiero w latach siedemdziesiątych XX wieku podjęto decyzję o umieszczeniu w dawnej synagodze Muzeum Ponidzia. W latach 80 przeprowadzono sporo prac renowacyjnych i zabezpieczających. w kolejnych latach prowadzone były przez cały czas prace rekonstrukcyjne. W 2006 roku odbyło się w synagodze pierwsze po latach nabożeństwo szabatowe.
Synagoga w Pińczowie – stan obecny
Synagoga w Pińczowie to obiekt zamykany, do którego możecie wejść po zgłoszeniu do Muzeum Regionalnego. Jego stan oceniam na średni. Z zewnątrz widać braki w tynku, a i środku pozostało dużo do zrobienia. Wchodząc do środka znajdujemy się w głównej sali modlitewnej. Na podłodze mamy kształt z płytek, w miejscu gdzie stała bina. Oryginalna się nie zachowała, ale w internecie możecie zobaczyć jej zdjęcie (np. tutaj). Zachował się Aron ha-kodesz (szafa do przechowywania zwojów Tory), który jest pięknie zdobiony. To właśnie w nim znajdowała się przez lata zamurowana Torą, którą odkryto i przechowywana jest w Muzeum Regionalnym. Postawiony on został w latach 50 XX wieku, a wykonany jest z wapienia pińczowskiego.
W głównej sali modlitewnej oprócz malowideł mamy również na ścianach teksty modlitw w języku hebrajskim. Podobno Synagoga w Pińczowie jest pierwszą w Polsce, w której wszystkie pomieszczenia zbudowano jednocześnie i przykryto wspólnym dachem. Wielu badaczy twierdzi, iż polichromię z sali modlitw mogą być najstarszymi w obecnych granicach Polski. Najmłodsze malowidła znaleźć możemy w przedsionku, ale i te datowane są na połowę XVIII wieku.
Na ścianach synagogi zobaczyć możecie owoce, kwiaty, jednorożce, pawie, orły, gryfy, ale też np. koguta.
Synagoga w Pińczowie już w okresie międzywojennym uznawana była za obiekt zabytkowy. Przechowywany był w niej wtedy krzesło używane do obrzezania i zbiór sreber synagogalnych.
Na lewo od wejścia, widzimy okna babińca, niestety nie ma możliwości wejść do niego. Schody prowadzące na górę znajdowały się kiedyś w okolicach pierwotnego wejścia. Po tej samej stronie możemy przejść do przedsionka i sal, które służyły Gminie. Zdecydowanie warto tam spojrzeć na sufit, którego malowanie jest rewelacyjne. Motywy kwiatowe i zwierzęce tworzą niesamowite wzory.
Pierwotnie wejście do synagogi znajdowało się w innym miejscu, niż dzisiaj do niej wchodzimy. Zlokalizowane było one pod babińcem. Żydzi na modlitwę wchodzili przez przedsionek z niezwykłymi malowidłami.
Synagoga w Pińczowie – ślad po mezuzieŻydzi w Pińczowie
Żydzi w Pińczowie pojawili się prawdopodobnie już w XIV wieku, ale pierwsze wzmianki pisemne pochodzą z końca XVI wieku. Otrzymali oni chwilę później przywilej zakupu ziemi pod synagogę czy domu rabina. Na przestrzeni kolejnych lat, właściciele miasta sprzyjali Żydom i pozwalali na ich rozwój. To właśnie w Pińczowie obradował trzykrotnie Sejm Żydów Korony – jest to oznaka, iż było to liczące się miasto dla społeczności żydowskiej.
W połowie XVIII wieku istniały w Pińczowie dwie synagogi murowane, jedna drewniana i wiele chederów. Wśród domów w mieście, te należące do Żydów stanowiły 44% całości. Sto lat później Żydzi stanowili około 70% mieszkańców Pińczowa. Czy zajmowali się pińczowscy Żydzi na przestrzeni lat? Była to społeczność zróżnicowana. Część z niej stanowili ubodzy, ale były w niej także sklepikarze, rzemieślnicy, lekarze, bankierzy, przedsiębiorcy czy nauczyciele.
Tuż przed wybuchem II Wojny Światowej Pińczów zamieszkiwało około 3700 tysięcy Żydów. W stworzonym na terenie miasta getcie Niemcy zgromadzili ponad trzy tysiące osób, które w 1942 roku zostały przetransportowane do Jędrzejowa, a później Treblinki.
Jednym ze śladów po społecznościach żydowskich w miastach i miasteczkach, oprócz synagog są cmentarze żydowskie. W Pińczowie kilka się zachowało. Po cmentarzu na ul. Grodziskowej nie ma śladu. Była to nekropolia, na której ostatni pochówek miał miejsce w 1942 roku. Drugi cmentarz znajdował się przy ul. Słabskiej, a dzisiaj na jego terenie znajdują się budynki mieszkalne i przemysłowe.
Synagoga w Pińczowie, o której mówi ten artykuł, jest nie tylko śladem po miejscu modlitw. Od 1990 roku, na murze otaczającym obiekt zbierane są fragmenty macew, ukradzionych i zniszczonych przez Niemców i lokalnych mieszkańców. Co jakiś czas znajdują się przez cały czas kolejne, które trafiają do tego oryginalnego lapidarium.
Muzeum Regionalne w Pińczowie
Synagogą w Pińczowie, jak już wiecie zarządza nią Muzeum Regionalne, w którym możemy obejrzeć XIX Torę, którą znaleziono zamurowaną za Aron ha-kodesz w synagodze. Na ekspozycji, osobna sala poświęcona jest Judaikom. Jak już wiecie, Żydzi stanowili sporą część społeczeństwa Pińczowa i odcisnęli ślad w historii miasta.
Na wystawie w muzeum zobaczycie zwoje Tory, ale także akcesoria religijne i te używane w życiu codziennym przez pińczowskich Żydów na przestrzeni lat.
Warto odwiedzić?
Synagoga w Pińczowie nie jest w złym stanie, o ile spojrzymy na inne synagogi świętokrzyskie. Większość z nich nie przetrwała do dzisiejszych czasów. To interesujące miejsce i ostatni ślad po społeczności żydowskiej zamieszkującej Pińczów. Warto się wybrać, by zobaczyć wnętrze – m.in. Oryginalny Aron ha-kodesz czy też niezwykłe malowidła w pomieszczeniach pod babińcem. Będąc w Pińczowie, dopiszcie to miejsce do Waszej listy zwiedzania.
