Na Podhalu, spotkamy się z żywym ciągle folklorem, jest to jeden z nielicznych regionów w Polsce, w którym strój ludowy jest do dnia dzisiejszego noszony. Jest czymś, co wyróżnia górala spośród mieszkańców innych regionów Polski i prawdopodobnie najbardziej rozpoznawalnym elementem związanym z Tatrami i góralszczyzną.
Ubiór góralski to szczególny znak odrębności i tożsamości regionalnej. Zakłada się go z okazji przeróżnych uroczystości rodzinnych, świąt kościelnych, jak również w kapelach i zespołach regionalnych.
Dawniej ubiór górali nie był zbyt barwny, raczej szaro bury, w naturalnych kolorach szarawo — żółtawego sukna góralskich portek, brudnej bieli lnianych koszul i brązowego sukna guń. Nagła popularność Zakopanego i Tatr a co za tym idzie, góralszczyzny zmieniła wygląd górali.
Strój kobiecy
Na przełomie lat najbardziej podatny na modę zmienił się kobiecy strój góralski. Za sprawą Rozalii Tatarowej i prowadzonej przez nią w Zakopanem Domu Mody Góralskiej, na przełomie XIX i XX wiek do stroju kobiecego wprowadzono elementy stroju krakowskiego. Pierwotnie ciemne spódnice, biały rańtuch i ciemna chusta zastąpione zostały imitacją jaskrawego, a więc bogatszego stroju krakowskiego. Wyszywane cekinami gorsety oraz spódnice i chusty z cienkiego tybetu, czyli tkaniny początkowo produkowanej z wełny kóz tybetańskich.
Co pewien czas obserwuje się powrót do tradycyjnego stroju, ale przez cały czas jest on bogatszy niż w pierwotnej wersji.
W skład stroju góralki wchodzą:
Biała, bawełniana bluzka, zwana koszulą, bogato haftowana białymi nićmi. Góralka powinna mieć halkę, zwaną fartuchem, również bogato wyszywaną białym haftem. Wełniana spódnica tybetowa powinna być w kolorowe wzory najczęściej składające się z kwiatów. Na bluzkę zakładany jest gorset, często z wyhaftowanymi motywami roślinnymi, są nimi np. dziewięćsił lub szarotka. Gorset sznurowany jest z przodu długą wstążką, której kolor powinien być dopasowany do reszty stroju.
Jednym z ważniejszych elementów ubioru są korale, które jak dawniej powinny być prawdziwe. Na nogi zakładane są kierpce, czyli rodzaj obuwia zrobionego z jednego kawałka wolej skóry. Tradycyjne kierpce powinny być przewiązane rzemieniami wokół kostki, na nogach noszone są również białe wełniane skarpety.
Kobiety zamężne zakładają na ramiona tybetowe chustki z frędzlami, zimą chustkę nosi się na głowie. W chłodniejsze dni zakładane są serdaki, czyli futrzane bezrękawniki, dopasowane do linii ciała a w zimniejsze dni krótki kożuszek koloru brązowego szyty z owczych skór, dodatkowo obszyty karakułowymi skórkami oraz haftami.
Zimą na nogi góralki zakładają kapce, czyli wysokie botki ze skórzaną podeszwą i cholewka z grubego sukna, gustownie zdobione haftem.
Strój męski
Stroje męskie należą do licznej rodziny pasterskich ubiorów ludów karpackich. Męski strój góralski nie tak podatny na modę, jak kobiecy przeszedł mniejsze zmiany, choć i tutaj one nastąpiły. w tej chwili w stroju górali jest większe bogactwo ozdób, choć utrzymane są jego podstawowe elementy.
Na elementy ubioru górala składają się:
Spodnie, czyli portki góralskie szyte są z białego sukna wąskie u dołu, z charakterystycznym bocznym rozcięciem nogawic, zapinanym w razie mrozów. Portki są ozdabiane w okolicach zapięć kolorowymi parzenicami haftowanymi kolorową włóczką, wzdłuż nogawki sznurkowym lampasem z czerwonym pomponikiem w okolicy kostki. Na wysokości bioder haftowane zdobienia. Najbardziej rzucające się w oczy, wyhaftowane na spodniach parzenice oparte są na motywie serca lub gwiazdy. Portki góralskie nie posiadają rozporka, tylko dwa przypory, zasłonięte specjalnymi klapami.
Górna część ubioru to białe lub szare płócienne koszule, obowiązkowo spięte na piersi spinką, w zależności od zamożności górala wykonaną z mosiądzu, srebra lub złota. Dodatkiem do stroju góralskiego jest tzw. opasek, czyli skórzany pas ozdabiany specjalnymi wytłaczanymi wzorami oraz guzikami i klamrami. Zwany węgierskim lub bacowskim — niegdyś stanowił oznakę godności bacy. Na nogach obuwie podobnie jak u góralek, stanowią kierpce a w zimie krótkie kapce z sukna.
Charakterystyczny element góralskiego stroju stanowi wierzchnie okrycie zwane cuchą. Wykonana z sukna z owczej wełny cucha może być biała lub czarna. Ich krój uległ na przestrzeni lat stosunkowo małym zmianom.
Białe cuchy, dość krótkie do pół uda są bogato haftowane kolorową włóczką z motywem dziewięćsiłu, szarotki lub róży. Noszono je zwykle na hajtac, czyli zarzucone na barki i przytrzymywane jedynie klamerką lub wstążką. Z luźno zwisającymi rękawami.
Czarne cuchy sięgają do kolan, są mniej zdobione od białych czerwonymi obwódkami, zwykle noszone jest jako element stroju bardziej reprezentacyjnego.
Na Podhalu można również zobaczyć obcisłe czarne kurtki o kroju wojskowym. Upowszechniła się w czasie zaboru austriackiego, od tamtych czasów przyjęła się jako element stroju góralskiego. Często spotykane wierzchnie okrycie stanowią uszyte z owczej skóry serdak oraz kożuch, obszywany karakułowymi skórami i bogato haftowany. Podczas deszczu i przy wielkich upałach dawniej odwracany był włosem na wierzch.
Ozdobą i charakterystyczne elementem każdego górala jest nakrycie głowy. Czarny filcowany kapelusz z rondem ozdabianym białymi muszelkami tzw. kostkami naszytymi na czerwonym pasku. Za ten pasek zatykane są różne ozdoby, często gałązki smreczyny. Kawalerowie często ozdabiają go dodatkowo orlim piórem z indyczym puchem.
Nieodzownym elementem tradycyjnego wyposażenia górala jest ciupaga. To rodzaj małej siekierki na długiej drewnianej rękojeści, która łączy funkcje narzędzia z bronią. Ciupaga mogła być używana podczas wspinaczki, ścinania gałęzi na opał oraz do walki wręcz a przede wszystkim do rzucania. Nazwa ciupagi wywodzi się od słowa ciupać, czyli ścinać gałęzie.
