Pierwsi przewodnicy tatrzańscy wywodzili się z dawnych myśliwych „polowacy”, którzy polując na zwierzynę, przemierzali Tatry, tak po polskiej, jak i węgierskiej stronie. Zakopane oraz Tatry stają się pod koniec XIX wieku modne i zwiększa się zapotrzebowanie na przewodników. Poniżej jedni z najsłynniejszych przewodników, którzy niegdyś „wodzili panów” po Tatrach.
Klemens (Klimek) Bachleda (1849-1910)
Góral, jeden z najsłynniejszych przewodników tatrzańskich (od 1886 przewodnik I klasy), uczestniczył w zdobywaniu wielu szczytów tatrzańskich. Karierę przewodnicką zaczynał jako tragarz na wyprawach Chałubińskiego, a potem terminował u przewodników: Macieja Sieczki, Szymona Tatra i Walów. Odznaczał się wyjątkowym zmysłem orientacyjnym w górskim terenie, był ceniony nie tylko za swoją zręczność, ale również za kulturę osobistą, opiekuńczość, ofiarność i pracowitość.
Nazywany był Orłem Tatrzańskim i "królem przewodników tatrzańskich". Bachleda towarzyszył w Tatrach wielu znakomitym taternikom przełomu XIX i XX wieku. Miał na swoim koncie wiele pierwszych wejść m.in. na Staroleśny Szczyt, Ganek, Rumanowy Szczyt, Kaczy Szczyt, Zadniego Mnicha, Kozie Czuby. Uczestniczył w pierwszym zimowym wyjściu na Gierlach. Zaliczał się do pierwszych członków
Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego.
Zginął
śmiercią ratownika
w trakcie akcji ratunkowej po rannego Stanisława Szulakiewicza, który utknął w północnej ścianie Małego Jaworowego. Grób Klemensa Bachledy znajduje się na Nowym Cmentarzu przy ul. Nowotarskiej w Zakopanem. Na cześć Bachledy w Tatrach słowackich przełęcz między Durnym Szczytem a Łomnicą nosi nazwę Klimkowa Przełęcz. Ulica w Zakopanem oraz dwa koła zrzeszające
przewodników tatrzańskich
noszą imię tego znakomitego przewodnika.
Bartłomiej (Bartuś) Obrochta (1850-1926)
Góral zakopiański, muzyk, przewodnik tatrzański. Jeden z pierwszych i jednocześnie najsłynniejszych muzykantów góralskich grających na skrzypcach, jego muzyką interesowali się Ignacy Paderewski i Karol Szymanowski. Na upłazie Białe, w Dolinie Białego, przygrywał ostatniemu zbójnikowi tatrzańskiemu Wojciechowi Matei. Obrochta był postacią znana i popularną w Zakopanem.
Uczestniczył ze swoja rodzinną kapelą w słynnych wyprawach organizowanych przez dr. Tytusa Chałubińskiego. Dużo chodził po górach razem z synem doktora – Ludwikiem Chałubińskiego. W 1894 roku Bartuś, jako główny przewodnik, brał udział w istotnym wydarzeniu turystycznym, jakim stało się pierwsze zimowe przejście Zawratu. Był przewodnikiem I klasy, a w latach 1914-22 prowadził schronisko w Starej Roztoce. Przez pewien okres był strażnikiem Towarzystwa Tatrzańskiego, pracował przy budowie tatrzańskich szlaków, m.in. zakładał klamry na Zawracie i Wysokiej.
Dokonał kilku pierwszych przejść w Tatrach. Ten znakomity przewodnik i legendarny muzyk zmarł 1 maja 1926 roku na Drodze pod Reglami, w pobliżu wylotu Doliny za Bramką. Został pochowany na Nowym Cmentarzu w Zakopanem. W Tatrach spotkamy dwie nazwy upamiętniające Bartusia Obrochtę, są to: Bartkowa Turnia i Bartkowa Przełączka w zachodniej grani Małego Ganku.
Wojciech Roj (starszy) (1840-1924)
Góral zakopiański, przewodnik tatrzański, budarz. Zanim został przewodnikiem, imał się różnych zajęć: był rolnikiem, kowalem, ślusarzem, górnikiem. Z turystami chodził początkowo jako tragarz. Przewodnictwa uczył się u starszych mistrzów, Szymona Tatara starszego i Macieja Sieczki.
Był nieodłączny towarzyszem wycieczek Tytusa Chałubińskiego i jednym z najlepszych przewodników swej epoki. Uczestniczył w wielu ważnych wyprawach turystycznych i taternickich, odkrył kilka nowych dróg w Tatrach. W latach 80 XIX wieku Roj zaczął współpracować ze Stanisławem Witkiewiczem, nadzorował budowę "Domu pod Jedlami".Był znakomitym rzemieślnikiem-cieślą i jednym z najlepszych budarzy. Jego własnością była "Chata"-dom, w którym mieszkali Maria i Bronisław Dembowscy, a także Henryk Sienkiewicz.
Maciej Sieczka (1824-1897)
Góral zakopiański, przewodnik. Jeden z najsławniejszych przewodników i znawców Tatr, najpierw zawzięty kłusownik a w późniejszym okresie zagorzały strażnik kozic i świstaków. Funkcje tą gorliwie pełnił razem z Jędrzejem Walą starszym. Turystów oprowadzał jeszcze przed powstaniem Towarzystwa Tatrzańskiego. Jako przewodnik prowadził w góry wiele wybitnych osób z okresu odkrywania Tatr.
Ze znanych osób z Maciejem Sieczką po górach chodzili m.in. ks. Józef Stolarczyk, ks. Eugeniusz Janota, Adam Asnyk, Leopold Świerz, rodzina Pawlikowskich. Uczestniczył w wielu pierwszych wejściach na szczyty tatrzańskie m.in. Świnicę, Mięguszowiecki Szczyt, Mnicha, Jastrzębią Turnię, Szatana, brał udział w wyprawach do jaskiń.
Był zatrudniany przez Towarzystwo Tatrzańskie do umieszczania tablic pamiątkowych na skałach. Sieczka wmurował m.in. tablice Józefa Ignacego Kraszewskiego i Kazimierza Kantaka w Dolinie Kościeliskiej oraz Adama Mickiewicza w Dolinie Roztoki. Wkuwał również klamry na Wysokiej, Rysach i po niżej Mięguszowieckiej Przełęczy pod Chłopkiem. U Sieczki terminował Klimek Bachleda, który uważał go za swojego mistrza.
Ceniony był za sprawność i świetną znajomość gór, jak również kulturę osobistą i prawość charakteru. W domu Sieczki na Sobczakówce mieszkali m.in. Adam Asnyk i Seweryn Goszczyński. Pod koniec życia Sieczka był stróżem na budowie Willi pod Jedlami, budowanej przez rodzinę Pawlikowskich. W Tatrach znajdziemy pomiędzy Granatami – trzy Sieczkowe Przełączki. Jego grób znajduje się na Pęksowym Brzyzku.
Szymon Tatar starszy (1826-1913)
Myśliwy, przewodnik zakopiański. Nazywany był często Szymkiem Czarnym, jego szwagrem był Maciej Sieczka. Obok przewodników Wali i Sieczki uważany za jednego z najlepszych przewodników. Podobnie jak pozostała dwójka przewodników, Tatry poznał, polując na kozice i świstaki. Tatar towarzyszył w charakterze przewodnika czołowym taternikom tamtych czasów.
Uczestniczył i był głównym przewodnikiem na pierwszych wyprawach Tytusa Chałubińskiego, oprowadzał również Ks. Józefa Stolarczyka. Z nim to w 1867 roku dokonał pierwszego wejścia na Baranie Rogi. Oprowadzał wielu naukowców prowadzących badania w Tatrach. Do schyłku lat osiemdziesiątych Tatar był jednym z najbardziej doświadczonych i popularnych przewodników tatrzańskich. Po 1890 roku zaprzestał oprowadzania i chodzenia po Tatrach, zajmował się rzeźbieniem łyżników i wyrobem spinek. Po śmierci został pochowany na Nowym Cmentarzu w Zakopanem.
Jędrzej Wala starszy (1820-1896)
Przewodnik, góral z Zakopanego. Jeden z najlepszych znawców Tatr, które świetnie poznał w trakcie polowania na kozice. Obok Macieja Sieczki jeden z pierwszych i najpopularniejszych przewodników tatrzańskich. Był słynnym kłusownikiem (polowacem), ale porzucił ten proceder m.in. po wpływem namów swych klientów, z którymi chodził po Tatrach.
Po zaprzestaniu kłusownictwa wraz ze swoim przyjacielem Sieczką został strażnikiem leśnym. Z Walą wędrowali po górach m.in. Walery Eljasz, Adama Asnyk, Leopold Świerz, ks. Eugeniusz Janota i ks. Józef Stolarczyk. Pomagał Maksymilianowi Nowickiemu w badaniach i poszukiwaniach entomologicznych. Jeszcze przed powstaniem Towarzystwa Tatrzańskiego, Wala wraz z Sieczką budowali pierwsze ścieżki turystyczne. Jędrzej Wala starszy dokonał pierwszych wejść na kilka szczytów tatrzańskich.
Jego pamięć uczczono, nadając fragmentowi Grani Hrubego Wierchu nazwę Walowych Turni. Został pochowany na Starym Cmentarzu. Jego syn Jędrzej Wala młodszy był jednym z najlepszych przewodników epoki Tytusa Chałubińskiego.
Stanisław Gąsienica Byrcyn (1887-1967)
Sławny przewodnik, ratownik i narciarz. Jeden z pierwszych ratowników Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia ratunkowego. Wspaniały gawędziarz i bohater wielu anegdot przewodnickich. Pierwszy przewodnik jeżdżący na nartach. Przez wiele lat jeden z najlepszych przewodników zwłaszcza na wysokogórskie wycieczki narciarskie w Tatry. W zimie był na nartach na Sławkowskim szczycie w 1910, a w 1911 bez nart na Kościelcu i na nartach na Krywaniu, w 1914 przechodził w zimie na nartach przez Wrota Chałubińskiego. Jako ratownik w akcjach uczestniczył jeszcze przed założeniem TOPR, w 1909 w wyprawie zimowej po Mieczysława Karłowicza. Po założeniu TOPR był przez ponad 40 lat jednym z najbardziej czynnych ratowników tatrzańskich. W czerwcu 1914 Stanisław Gąsienica-Byrcym z towarzyszami pomógł Leninowi i Romanowi Malinowskiemu, którzy utknęli pod Zawratem w szczelinie śnieżnej i nie byli, w stanie sami się wydostać. Występował również w filmach m.in. w filmie „Błękitny Krzyż”, który obrazuje słynną akcję ratowniczą po partyzantów radzieckich.
Jakub Gąsienica Wawrytko starszy (1862-1950)
Wybitny przewodnik tatrzański i ratownik. Przeszedł pierwszy kurs narciarski dla przewodników tatrzańskich, oprowadzał również zima co przed I wojna światowa nie było częste. Zdobywca wielu nowych dróg jak: pierwsze wejście na Mięguszowiecki Szczyt pn. ścianą, pierwsze wejście zimowe na Kozi Wierch od pn. i na Rysy od Morskiego Oka. Budowniczy Orlej Perci i jej częściowy odkrywca, np. odcinka Przełęczy na Kozie Czuby i Kozi Wierch. Pomagał przy budowie słynnej Orlej Perci, udostępnił w 1903-06 niektóre jej trudne odcinki poprzez wykucie stopni w skałach oraz zamontowanie klamer, drabinek żelaznych i lin drucianych.
Był jednym z pierwszych ratowników tatrzańskich, w lutym 1909 brał udział w wyprawie ratunkowej po Mieczysława Karłowicza zasypanego lawiną śnieżną pod Małym Kościelcem. Był pierwszym przewodnikiem tatrzańskim, który za ofiarność ratowniczą został odznaczony.
Jędrzej Marusarz Jarząbek (1871-1961)
Przewodnik tatrzański i wszechstronny znawca Tatr. Współzałożyciel Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego i jego długoletni członek. Do TOPRU należał od chwili jego powstania w 1909. Był przez lata zastępca kierownika TOPR i wiceprezesem zarządu. Uczestniczył w wielu trudnych wyprawach ratunkowych, po zasypanego lawina Mieczysława Karłowicza, po Stanisława Szulakiewicza i potem po Klimka Bachledę Świetny wspinacz, zdobywca wielu szczytów tatrzańskich, jak: Żabi Wyżni, pierwsze przejście grani Wideł, Kościółek.
Jeden z pierwszych przewodników narciarzy, jazdy na nartach nauczył się na pierwszym kursie dla przewodników tatrzańskich zorganizowanym przez Mariusza Zaruskiego. W Tatrach znajdują się Marusarzowa Przełączka i Marusarzowa Turnia nazwane na cześć tego znakomitego górala.
Źródło:
„Wielka Encyklopedia Tatrzańska” Zofia i Witold H. Paryscy
