Przemilczane nierówności. O problemach mężczyzn w Polsce – raport Klubu Jagiellońskiego

Temat dyskryminacji i problemów mężczyzn ,jest rzadko poruszany w mainstreamie. Jednak w ostatnim czasie Klub Jagielloński przygotował w tej sprawie raport: ,“Przemilczane nierówności". O problemach mężczyzn w Polsce”. Opracowanie to jest szeroko komentowane w mediach głównego nurtu. Tak więc autorowi Michałowi Gulczyńskiemu udało się całkiem nieźle przebić z tematem. Dziś również i ja odniosę się pokrótce do tego raportu.

Co jest w raporcie Klubu Jagiellońskiego?

Raport porusza problemy dotykające mężczyzn w następujących dziedzinach: edukacja (szkolna i wyższa), praca i państwo opiekuńcze (praca, system emerytalny, bezdomność), zdrowie, rewolucja płci i rodzina (lokalne proporcje płci, różnice w migracjach).

Edukacja

Tu raport porusza kwestię różnic w wykształceniu kobiet i mężczyzn (na niekorzyść mężczyzn). Analiza tematu przebiega poprzez ocenę całego systemu edukacji od najmłodszych lat. Chłopcy osiągają w większości porównywalne z dziewczynkami wyniki, ale wypadają gorzej w testach sprawdzających umiejętność czytania ze zrozumieniem. Częściej zdarza się, iż powtarzają klasę. Chłopcy są też gorzej oceniani niż dziewczęta przez swoich nauczycieli. Jedną z głównych przyczyn takiego stanu rzeczy jest feminizacja zawodu nauczyciela (kobiety stanowią aż 98% nauczycieli przedszkolnych, 83% nauczycieli w szkołach podstawowych, 69% nauczycieli w szkołach średnich oraz 45% nauczycieli akademickich). Chłopcom brakuje męskich wzorców, a system edukacji nie jest dostatecznie dostosowany do ich potrzeb i oczekiwań.

Praca i państwo opiekuńcze

Jak podaje raport, chociaż przeciętne wynagrodzenie w większości regionów Polski jest wyższe u mężczyzn, już w 6 województwach to kobiety zarabiają więcej, trend ten ciągle się rozwija. A w województwach gdzie mężczyźni zarabiają więcej wynika to z większej liczby przepracowanych godzin. Postępują automatyzacja pracy bardziej zagraża sytuacja zawodowej mężczyzn, zwłaszcza gorzej wykształconych. Większość wypadków w pracy, w tym śmiertelnych i ciężkich również dotyczy mężczyzn.

Raport wskazuje w tym miejscu również na dyskryminację mężczyzn przez system emerytalny. Mężczyźni przechodzą na emeryturę później o 5 lat, pomimo krótszej o 8 lat średniej długości życia. Wpłacają więcej do systemu niż otrzymują, średnio są również zdecydowanie mniej lat na emeryturze niż kobiety.

Kolejny problem jaki został tu poruszony to bezdomność. W Polsce żyje ponad 30 tys. bezdomnych, z czego ponad 80% to mężczyźni.

Zdrowie

W Polsce mamy jedną z największych na świecie różnic w długości życia między kobietami a mężczyznami. Polka żyje średnio 81,8 roku, a Polak – 74,159. Dla porównania oczekiwana długość życia kobiet w UE wynosi 84,0, a mężczyzn – 78,5 roku. Spośród państw UE różnica między płciami jest najmniejsza w Holandii i wynosi 3,1 roku, podczas gdy w Polsce jest to aż 7,7 roku.

Chociaż występowanie i śmiertelność chorób układu krążenia są podobne u kobiet i u mężczyzn, ich skutki nie są równe. Mężczyźni umierają na takie choroby w znacznie młodszym wieku. Podobna sytuacja występuje w chorobach nowotworowych, choć trzeba dodać, iż w ostatnich 30 latach umieralność w grupie wiekowej 45-59 zmniejszyła się bardziej u mężczyzn.

Mężczyzn częściej dotyczy też nadwaga – BMI powyżej 25 ma 62% mężczyzn i 46% kobiet. Wskaźniki te są wyższe niż średnia UE; większa jest także różnica między płciami.

Mężczyźni częściej ulegają też nałogom. Chociaż dość gwałtownie spada liczba osób regularnie palących papierosy, największa różnica między płciami jest wśród najmłodszych dorosłych: ogółem pali 31% mężczyzn i 21% kobiet, a w grupie wiekowej 18-24 – 26% mężczyzn i 13% kobiet. Różnice w spożyciu alkoholu zmniejszyły się w ostatniej dekadzie, ale niestety stało się to głównie za sprawą wzrostu deklarowanej konsumpcji wśród kobiet. Wciąż kobiety znacznie częściej deklarują, iż piją bardzo mało (69% wobec 39% wśród mężczyzn). Według Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (PARPA) ponad 800 tys. osób (2% populacji) jest uzależnionych od alkoholu, a 2-2,5 mln (5-7%) pije szkodliwie. 80% osób pijących szkodliwie to mężczyźni (1,5-2 mln). Młodzi mężczyźni częściej są także narażeni na uzależnienia inne niż alkoholizm, np. częściej uprawiają hazard przez internet oraz spożywają narkotyki. Spędzają także więcej czasu w grach komputerowych. Nastolatkowie mają też kontakt z pornografią ponad dwa razy częściej od nastolatek, znacznie częściej „ryzykownie” korzystają też z seksu internetowego.

Autor raportu zwraca także w tym dziale na to, iż w Polsce odnotowujemy rocznie ponad 5000 zgonów w wyniku samobójstwa. Ponad 85% skutecznych zamachów samobójczych dotyczy mężczyzn.

Rewolucja płci i rodzina

Tu raport zwraca uwagę, iż w tej chwili ludzie później zawierają związki małżeńskie i zostają rodzicami. Tradycyjne wybory, gdzie kobieta wybiera partnera o wyższym statusie społecznym (hipergamia) stają się powoli nie do utrzymania w młodym pokoleniu, jako iż kobiety są coraz częściej lepiej wykształcone niż mężczyźni. Dostosowanie się do tych zmian społecznych (przynajmniej w okresie przejściowym) może być trudne i bywa, iż prowadzi do konfliktów w związku (np. tam gdzie kobieta zarabia więcej) lub powoduje problemy w znalezieniu partnera.

Kolejnym omawianym tematem jest tu dyskryminacja ojców. I tak art. 18 Konstytucji RP gwarantuje ochronę i opiekę „macierzyństwu i rodzicielstwu”, nie wymieniając ojcostwa na równi z macierzyństwem. Co szósty ojciec deklaruje, iż jego umiejętności w sprawowaniu opieki nad dzieckiem są podważane przez matkę. Umiejętności podobnego odsetka ojców są podważane również przez inne osoby z otoczenia.

Dyskryminacja ojców jest zwłaszcza widoczna przy rozwodach i rozstaniach. W 2018 roku w 36,8% przypadków wykonywanie władzy rodzicielskiej powierzono wyłącznie matce, 57,9% – obojgu rodziców, a tylko w 3,5% – wyłącznie ojcu. Warto też zaznaczyć, iż w przypadku powierzenia wykonywania obowiązków rodzicielskich obydwojgu rodzicom, zwykle dziecko zamieszkuje na stałe z matką. Opieka naprzemienna (polegająca na zamieszkiwaniu z każdym z rodziców w powtarzających się okresach) jest przez cały czas w Polsce rzadkością.

Raport zwraca w tym miejscu również uwagę na wciąż nierozwiązany w Polsce problem alienacji rodzicielskiej. Pomimo, iż już w 2015 roku Rzecznik Praw Dziecka określał ten problem jako „niepokojąco duży”. Problemy pieczy naprzemiennej i alienacji rodzicielskiej były już dotychczas bezskutecznie – poruszane w Sejmie i Senacie oraz na spotkaniu z Rzecznikiem Praw Obywatelskich. Na problemy ojców wpływ może mieć również sfeminizowanie sądownictwa, zwłaszcza rodzinnego.

Raport wspomina także o różnicach w migracjach, częściej to kobiety przeprowadzają się ze wsi i małych miast do dużych miast. Przekłada się to na trudności w znalezieniu partnerki mężczyznom ze wsi i małych miejscowości.

Jakie Klub Jagielloński proponuje rozwiązania?

Jak możemy przeczytać w raporcie KJ proponuje podejście wielowymiarowe i intersekcjonalne, zauważenie, jak różnice między płciami kształtują się w poszczególnych grupach społecznych definiowanych przez wykształcenie, zawód, wiek lub miejsce zamieszkania.

W kwestii zmniejszenia różnic w wynikach edukacji szkolnej proponowanym rozwiązaniem jest tu dopasowanie kanonu lektur lub jego rozluźnienie, tak by w większym stopniu odpowiadał on preferencjom czytelniczym chłopców – częściej poszukujących w lekturze faktów, na przykład dotyczących ich hobby. Istotna jest rola ojców w rozwijaniu pasji czytelniczych chłopców. Pomocne jest także działanie męskich autorytetów, na przykład trenerach sportowych, tak jak dzieje się to już w innych krajach. Potrzebne są też zachęty dla mężczyzn do podejmowania zawodu nauczyciela. Uzasadnione wydają się też kampanie promujące czytelnictwo skierowane szczególnie do chłopców. Kolejnym z możliwych rozwiązań jest urozmaicenie metod nauczania i uczenia się. KJ rozważa także opcję upowszechnienie nauczania w szkołach lub klasach jednopłciowych.

W sprawie zmniejszenia różnic w wykształceniu wyższym KL nie popiera rozwiązań z dziedziny “dyskryminacji pozytywnej” a ograniczenie się do kampanii promujących studia wśród nastolatków oraz analizy przyczyn porzucania studiów przez mężczyzn. Jednocześnie, jako iż „nadprodukcja” absolwentów akademickich szkół wyższych również nie jest stanem pożądanym, należy rozbudować ofertę wyższych szkół zawodowych oraz szkół branżowych przy uwzględnieniu prawdopodobnych w następnych dekadach zmian technologicznych.

W kwestii dyskryminacji ojców proponowane są tu dalsze prace nad ustawami o pieczy naprzemiennej i alienacji rodzicielskiej. Symboliczne znaczenie może mieć wpisanie ojcostwa do art. 18 Konstytucji. Zalecana jest tu także edukacja na temat relacji międzyludzkich i wzmacnianie roli ojca w wychowaniu dzieci.

W dziedzinie zdrowia autor raportu proponuje wprowadzenie do szkół poważnie traktowanej nauki o zdrowiu i zachęcanie do profilaktyki i zdrowego trybu życia.

W kwestii pracy i polityki społecznej KJ popiera zrównanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn. W celu zmniejszenia nierównowagi płci w migracjach i związanych z miejscem zamieszkania raport zaleca uwzględnienie perspektywy płci przy opracowywaniu strategii przeciw depopulacji wsi. jeżeli nie poprawią się perspektywy życia na wsi i w małych miastach, kobiety dalej będą wyjeżdżać do miast, a mężczyźni będą pozostawać na wsiach samotnie i na niższym poziomie życia. Interwencje w tej kwestii powinny dotyczyć zarówno szans zawodowych, jak i dostępności usług publicznych.