Paul Cézanne – historia, życie i twórczość francuskiego malarza

plndesign.pl 3 miesięcy temu

Paul Cézanne był jednym z najwybitniejszych postimpresjonistycznych malarzy przełomu XIX i XX wieku. Początkowo nierozumiany i niedoceniany, prawdziwą sławę zyskał dopiero krótko przed śmiercią. Przez całe życie eksperymentował i poszukiwał nowych dróg w malarstwie – od realizmu, przez style modernistyczne, aż do kubizmu, którego był prekursorem.

Spis treści

Toggle

Paul Cezanne – potomek bankiera
Salon Odrzuconych i pierwsze wystawy
Pracownia w Aix
Sukces finansowy i artystyczny
„Ojciec wszystkich malarzy”

Paul Cezanne – potomek bankiera

Paul Cézanne przyszedł na świat 19 stycznia 1839 roku we francuskiej miejscowości Aix-en-Provence. Jego ojciec, Louis-Auguste Cézanne, pracował początkowo w branży odzieżowej, jednak gwałtownie dorobił się majątku i otworzył własny bank. Matką artysty była Anne-Elisabeth-Honorine Aubert. Początkowe lata Cézanne spędził w rodzinnym Aix, w którym uczęszczał do Szkoły Świętego Józefa, a po jej ukończeniu w 1852 roku do Collège Bourbon. Tam poznał przyszłego pisarza, Émila Zolę, z którym przyjaźnił się przez długie lata. Po trwającym kilka lat, beztroskim okresie życia, młody Paul Cézanne, zgodnie z życzeniem swojego ojca, podjął studia prawnicze na Uniwersytecie Aix.

Prawo nie interesowało go jednak zupełnie, w głębi duszy był już artystą piszącym wiersze i podejmującym pierwsze próby malarskie. Zapisał się na wieczorowe zajęcia z rysunku w École de dessin, znajdującej się w Muzeum w Aix i coraz częściej myślał o karierze malarskiej. W 1861 roku za namową swojego przyjaciela, Zoli, porzucił studia prawnicze i przeniósł się do Paryża studiować sztukę. Swoją decyzją rozsierdził ojca, który widział go jako swojego następcę kierującego bankiem. W początkowym okresie Cézanne otrzymywał od niego jedynie skromną pensję, pozwalającą na utrzymanie.

Życie gwałtownie zweryfikowało marzenia przyszłego mistrza. Paul Cézanne próbował dostać się do prestiżowej Szkoły Sztuk Pięknych (École des Beaux-Arts), jednak został odrzucony. Nie tracąc czasu, zapisał się więc do innej szkoły sztuki – Académie Suisse, w której poznał sporo starszego od siebie Camille’a Pissarro. Znajomość z tym impresjonistą zaowocowała w późniejszym okresie wspólnymi plenerami.

W stolicy Francji artysta dzielił czas pomiędzy lekcje malarstwa i studiowanie w Luwrze dzieł wielkich mistrzów. Jeszcze przed wyjazdem z Aix ,Cézanne stworzył swoje pierwsze znaczące dzieła. Jego ojciec kupił okazałą rezydencję Jas de Bouffan, której ściany artysta ozdobił freskami z cyklu Czterech Pór Roku. Przybywając do stolicy Francji, miał więc już pierwsze doświadczenia malarskie. W ciągu kolejnych lat próbował dostać się ponownie do École des Beaux-Arts, niestety bez rezultatu. Cały czas malował, pozostając początkowo pod wpływem Eugène’a Delacroix oraz Gustave’a Courbeta, a tematem jego prac często była martwa natura.

Salon Odrzuconych i pierwsze wystawy

W 1863 nastąpił słynny skandal w środowisku artystów – obrazy Moneta, Pissaro i Maneta nie zostały wystawione na Salonie Paryskim. Powszechne oburzenie zmusiło Napoleona III do zorganizowania drugiej wystawy – tak zwanego Salonu Odrzuconych, na którą zaproszono między innymi impresjonistów. To wydarzenie stało się szansą dla Cézanna, który wystawił tam po raz pierwszy swoje dzieła. W kolejnych latach regularnie zgłaszał na wystawę swoje obrazy, jednak przez kolejne lata były one odrzucane.

Pomiędzy 1861 a 1870 rokiem artysta dzielił swój czas pomiędzy Paryżem i Aix. W tym czasie malował w stylu realistycznym, wzorując się głównie na Delacroix. Jego obrazy miały bardzo ciemną paletę barw, były kontrastowe, z ciemnym tłem, z którego wyłaniały się postacie. Wśród nich znalazła się seria autoportretów, liczne pejzaże z okolic Aix, martwe natury i portrety członków rodziny oraz przyjaciół, w tym Zoli. Artysta po raz pierwszy stworzył również obrazy kąpiących się ludzi, którzy później stanowili bardzo istotną część jego twórczości.

W czasie wojny francusko-pruskiej malarz uniknął poboru do wojska, ukrywając się w wiosce niedaleko Marsylii. Po zakończeniu konfliktu przebywał w podparyskim Auvers-sur-Oise, gdzie poznał Vincenta van Gogha. W 1872 roku na zaproszenie Pissarra udał się do Pontoise, aby malować w plenerze. Za sprawą przyjaciela i mentora, jego styl zaczął ewoluować w kierunku impresjonizmu. Paul Cézanne porzucił ciemne tonacje, używał bardziej żywych kolorów i zrezygnował z konturowania.

W 1874 roku grupa artystów-prekursorów impresjonizmu, zorganizowała swoją pierwszą, wspólną wystawę. Znalazły się na niej obrazy Pissarra, Moneta, Renoira, Sisleya, Degasa i oczywiście Cézanne’a, który pokazał kontrowersyjne dzieło „Nowoczesna Olimpia” i „Pejzaż z okolic Auvers”. Ówczesne społeczeństwo nie było jeszcze gotowe na tak drastyczne zmiany w malarstwie. Przydomek „impresjoniści” początkowo miał wydźwięk pejoratywny i szyderczy, a cała wystawa wywołała oburzenie i niechęć krytyków.

Spowodowało to finansową klęskę, a Paul Cézanne, jako jeden z nielicznych, zdołał sprzedać na niej swój obraz zatytułowany „Dom wisielca” za pokaźną sumę 300 franków. Artysta nie wziął udziału w kolejnej wystawie. Na trzeciej z kolei zaprezentował szesnaście obrazów. Jego styl spotkał się z zajadłą krytyką. Szczególne wzburzenie wywołał „Portret Victora Chocqueta”, który był najważniejszym mecenasem malarza. Po tych wydarzeniach Paul Cézanne przez kilkanaście lat nie uczestniczył w wystawach impresjonistów.

Pracownia w Aix

Kolejne lata życia były bardzo burzliwe i owocne zarazem. Ojciec Cézanne’a zaakceptował narzeczoną syna i przyszłą żonę – Hortense Fiquet – z którą ten miał dziecko i był w długoletnim już związku. Para przeprowadziła się do rodowej posiadłości Cézanne’ów, w której powstała wygodna pracownia malarska. Paul dzielił swój czas pomiędzy rodzinnym Aix a licznymi plenerami w Prowansji i innych częściach Francji, na których malował wraz z Renoirem, Pissaro, Gauguinem. W tym okresie jego styl cechowało użycie jaśniejszych kolorów – żółtego, czerwonego, niebieskiego. Swoje impresjonistyczne pejzaże malował lekkimi pociągnięciami pędzla, rezygnując z ostrych konturów i nadając im przejrzystości.

Tworzył wiele obrazów, obok ulubionych scen plenerowych także portrety (w tym słynny „Portret pani Cézanne w czerwonym fotelu”), sceny rodzajowe i martwe natury. Cały czas pracował też nad serią przedstawiającą kąpiących się ludzi. Pod koniec lat siedemdziesiątych XIX wieku francuski malarz popadł w konflikt i zerwał stosunki ze swoim długoletnim przyjacielem, Émile Zolą. Powodem była jego książka pod tytułem „Dzieło”, w której opisał malarza nieumiejącego poradzić sobie z życiem i popełniającego samobójstwo.

Śmierć ojca Cézanne’a i spadek po nim rozwiązały problemy finansowe artysty. Jednak jego stosunki z żoną nie układały się najlepiej. W latach osiemdziesiątych często mieszkali oddzielnie w Aix i Paryżu. Nie miało to jednak wpływu na sztukę malarza, który cieszył się coraz większym uznaniem. W tym czasie zerwał on z impresjonizmem i zaczął malować w swoim własnym, dojrzałym już stylu. W swoich pracach szczególną uwagę zwracał na kompozycję, naginając reguły perspektywy dla stworzenia idealnego rozmieszczenia elementów na płótnie.

Obiekty tworzył nie dzięki linii konturów, a dzięki sąsiadującym plamom kolorów nadającym dziełu większą głębię. Malował dużo martwych natur, nie rezygnując jednak ze swojego zamiłowania do krajobrazów. Pomimo napiętych stosunków z żoną, wciąż tworzył wiele jej portretów. Uwieczniał na płótnie również swojego syna, Paula, oraz siebie samego. Przebywając w Aix, często malował okolicę, w tym ulubioną górę Sainte-Victoire, która stała się bohaterką długiej serii dzieł („Góra Sainte-Victoire z wielką sosną”). W latach osiemdziesiątych Paula Cézanne’a zafascynował również świat cyrku („Arlekin”, „Tłusty wtorek”), jednak najsłynniejszym obrazem z tego czasu jest „Chłopiec w czerwonej kamizelce”.

Sukces finansowy i artystyczny

W 1891 roku Cézanne pokazał swoje prace na wystawie słynnej grupy belgijskich artystów Les XX (Dwudziestu). Kilka lat później, w 1895 roku, jego obrazy były wystawiane w Galerii Durand-Ruel wraz z pracami Moneta. W tym samym roku malarz wysłał 150 swoich płócien do galerii marszanda Ambroise Vollarda, który nawiązał kontakty z licznymi malarzami tej epoki i skupował ich dzieła. W 1897 roku obraz „Młyn na Couleuvre niedaleko Pontoise” został zakupiony przez niemieckiego kuratora Hugo von Tschudi’ego i trafił na ekspozycję w Berlińskiej Galerii Narodowej.

Rosnąca sława artysty przekładała się na sukcesy finansowe – ceny jego obrazów wzrosły stukrotnie. Po śmierci matki na licytację wystawiony został majątek z rodzinnej posiadłości, wśród przedmiotów znalazły się 32 płótna malarza. Zostały sprzedane po 4-5 tysięcy franków. Warto pamiętać, iż w młodości Paul Cézanne utrzymywał się za 150 franków miesięcznie. Na początku XX wieku Paul Cézanne zbudował nową pracownię na północ od Aix. Pracował w niej nad swoimi słynnymi seriami składającymi się z wielu obrazów. Powstały tam ogromne płótna z kąpiącymi się ludźmi („Wielkie kąpiące się”), kilka scen z mężczyznami przy kartach („Gracze w karty”) oraz wiele pejzaży.

Wśród tych ostatnich ulubionym tematem malarza była wciąż góra Sainte-Victoire. Starzejący się, zmęczony życiem artysta namalował również kilka obrazów związanych ze śmiercią, których motywem przewodnim były czaszki. Wśród nich „Trzy czaszki”, „Młody mężczyzna i czaszka”, „Trzy czaszki na orientalnym dywanie” i najbardziej znana „Piramida czaszek”. Na jego depresyjny nastrój duży wpływ miała cukrzyca, na którą chorował, ale także stosunek miejscowej burżuazji z Aix, która nie potrafiła docenić i ignorowała wielkiego artystę. Zupełnie inaczej było z krytykami sztuki, którzy przez długi czas nie rozumieli dzieł Cézanne’a, ale w końcu docenili go.

Jego obrazy pojawiły się po raz pierwszy na paryskim Salonie Jesiennym w 1903 roku, a rok później przeznaczono tam na nie już całą, oddzielną salę. W 1905 roku otwarto wystawę jego prac w Londynie, inne pokazano w Galerie Vollard i na kolejnym Salonie Jesiennym. Jednym z ostatnich dzieł Cézanne’a jest „Mont Sainte-Victorie” (1905), ulubiona góra, którą malował kilkadziesiąt razy. Podczas pracy w plenerze 15 października 1906 roku artystę złapała gwałtowna burza. W czasie powrotu do domu stracił przytomność. Zziębniętego i przemoczonego malarza znalazł przypadkowy robotnik. Po kilku godzinach odzyskał przytomność, jednak nabawił się silnego zapalenia płuc i 22 października zmarł.

„Ojciec wszystkich malarzy”

Historia życia Paula Cézanne’a różni się znacząco od życiorysów współczesnych mu impresjonistów. Przede wszystkim pochodził z bogatej rodziny i nie musiał martwić się nieustannie o swój byt. Mógł malować i czynił to, zostawiając po sobie ogromną spuściznę. Początkowo wyśmiewany i niedoceniany, sławę zyskał dopiero pod koniec życia. Już rok po jego śmierci na Salonie Jesiennym 1907 odbyła się wielka retrospektywa prezentująca jego twórczość, podczas której pokazano pięćdziesiąt dzieł.

Wtedy stał się też wzorem dla nowego pokolenia modernistów. Pod jego wielkim wpływem był Pablo Picasso, a Henri Matisse nazwał go „ojcem wszystkich malarzy”. Jego prace znajdują się w najlepszych muzeach na całym świecie. Te, które pozostały w rękach prywatnych osiągają na aukcjach zawrotne ceny. Dobrym przykładem jest tu jeden z obrazów z serii „Gracze w karty”, który w 2011 roku został zakupiony przez rodzinę królewską z Kataru za około 250 milionów dolarów i stał się na sześć lat najdroższym sprzedanym dziełem sztuki.

Zobacz również: