Jakie wyobrażenia o świecie mogą sobie wyrobić młodzi ludzi mając kontakt z patostreamem – nowym zjawiskiem w mediach cyfrowych? W jaki sposób może to wpływać na kształtowanie przekonań normatywnych i podejmowanie przez nich zachowań ryzykownych?
Patrostream i patotreści – charakterystyka zjawiska
Patostream to transmisja internetowa prowadzona na żywo za pośrednictwem serwisów internetowych udostępniających wideo strumieniowe (np. w serwisie YouTube). W jej trakcie przedstawiane są różne zachowania powszechnie uznawane za niezgodne z przyjętymi normami społecznymi. A pisząc wprost – patologiczne. Obok libacji alkoholowych mogą to być m.in. akty przemocy psychicznej i fizycznej lub wandalizmu. Tego rodzaju streamy realizowane są zwykle od kilkudziesięciu minut do kilku godzin. Czasem jednak mogą trwać choćby kilka dni (Patotreści w Internecie, 2019).
Pojęcie patotreści ma szersze znaczenie. Odnosi się nie tylko do transmisji internetowych (tzw. streamów), ale i fragmentów transmisji (tzw. shotów), filmów, zdjęć i innych form przekazu (np. piosenki), w których nadawca lub grupa nadawców prezentują zachowania sprzeczne z normami społecznymi. Należą do nich: przemoc, w tym przemoc psychiczna i seksualna, upijanie się, poniżanie, zażywanie środków psychoaktywnych, namawianie małoletnich do czynności o charakterze seksualnym (np. rozbierania się). Zapisy patostreamów są publikowane nie tylko w czasie rzeczywistym. W formie fragmentów tzw. shotów mogą być publikowane i multiplikowane przez innych komentujących je użytkowników mediów elektronicznych. To sprawia, iż trafiają do znacznie szerszej grupy odbiorców niż pierwotna grupa, która oglądała przekaz na żywo. Najbardziej spektakularne akcje (np. demolowanie, bójki) nazywane są „dymami”. Streamy mogą przybrać formę tzw. rajdów, czyli ataków streamera lub ich grupy na innych autorów podobnego typu transmisji. Streamerzy mogą do tego również angażować widzów. Wówczas są oni nakłaniani do pisania obraźliwych komentarzy na kanałach przeciwników (Patotreści w Internecie, 2019).
Zjawisko patostremu wzięło swój początek w środowisku graczy tzw. letplejerów (z ang. let’s play – zagrajmy), którzy relacjonowali i komentowali na żywo rozgrywane przez siebie gry komputerowe (Patotreści w Internecie, 2019). Część z graczy (krzywdzące i niesprawiedliwe byłoby pisanie, iż dotyczy to większości czy wszystkich) zaczęła zwiększać swoją oglądalność poprzez wprowadzanie do swoich streamów treści patologicznych, np. picie alkoholu, stosowanie agresji słownej.
Jak to wygląda?
Stream zwykle nagrywany jest z jednej kamery w pomieszczeniu, np. mieszkaniu jego autora. W trakcie transmisji na ekranie pojawiają się różne komunikaty najczęściej w formie tekstu lub – rzadziej – czytane przez syntezator mowy. zwykle służą one zachęcaniu do przekazywania na rzecz nadawcy wpłat pieniężnych – donejtów (z ang. donate – ofiarować, wspomagać). Wpłacający mogą na bieżąco śledzić na ekranie aktualizacje dotyczące uzbieranej kwoty. Celem zbiórki może być np. impreza alkoholowa (Patotreści w Internecie, 2019). Chcąc skłonić do dokonywania wpłat, streamer może zapowiedzieć, iż po osiągnięciu określonej sumy spali coś lub zniszczy. Wpłacając pieniądze, odbiorca zyskuje szanse na to, aby samemu zaistnieć w patoprzekazie. Jego własny komentarz może wówczas zostać opublikowany lub odczytany w trakcie transmisji. W ten sposób można również wchodzić w interakcje ze streamerami: zadawać pytania, obraźliwie czy wręcz wulgarnie komentować ich poczynania i obserwować reakcje. Inną formą nawiązywania kontaktu nadawców z widzami są chat ruletki. To serwisy, które pozwalają na prowadzenie wideoczatu podczas transmisji z losowo wybranymi osobami. Nie zawsze osoby te (mogą to być dzieci w wieku 11-12 lat) zdają sobie sprawę z tego, iż to, co robią i to, o czym rozmawiają ze streamerem jest dostępne online dla wszystkich. Może wówczas dochodzić do nadużyć i przekraczania granic między niczego nieświadomym odbiorcą a nadawcą transmisji.
Prawo
Istnieją podstawy prawne do pociągnięcia do odpowiedzialności prawnej patostremarów. Podlegają oni odpowiedzialności karnej za przestępstwo (m.in. zmuszanie do zachowań o charakterze seksualnym, stosowanie przemocy) i cywilnej za naruszenie dóbr osobistych (m.in. filmowanie osób bez ich zgody) lub tzw. czyn niedozwolony oraz odpowiedzialności porządkowej związanej z naruszeniem regulaminu serwisu internetowego (Patotreści w Internecie, 2019). W Polsce padały już pierwsze wyroki w postępowaniach przeciwko patostreamerom. Autorzy raportu „Patotreści w Internecie. Raport o problemie” zwracają uwagę na znaczenie współodpowiedzialności za dokonywanie czynów karalnych w postaci m.in. podżegania przez widzów do dokonywania na ekranie nadużyć, a tym samym współtworzenia przez nich patotreści. Pytania o kwestię współodpowiedzialności rodzą również sytuacje braku reakcji ze strony serwisów internetowych. Nie podejmując odpowiednich działań przeciwko streamerom, właściciele serwisów wyrażają niepisaną zgodę na rozprzestrzenianie się patologicznych treści w Internecie.
