Osada Czorsztyn – opuszczone wille nad Jeziorem Czorsztyńskim

manawpodrozy.pl 5 dni temu

Osada Czorsztyn powstała w wyniku działań mających na celu ocalenie regionalnego dziedzictwa architektonicznego przed skutkami budowy zbiornika wodnego. W latach 90. XX wieku, w związku z powstawaniem Zalewu Czorsztyńskiego, rozpoczęto przenoszenie najcenniejszych drewnianych budynków z terenów zagrożonych zalaniem. To właśnie wtedy, na malowniczym półwyspie Stylchyn, położonym nad północnym brzegiem obecnego Jeziora Czorsztyńskiego, stworzono unikatowy zespół architektury ludowej.

W skład kompleksu wchodzi łącznie 31 obiektów przeniesionych z miejscowości, które znalazły się pod wodą – Czorsztyna, Kluszkowców i starych Maniowych. Znajduje się tu dziewięć zabytkowych willi i pensjonatów, jedenaście tradycyjnych chałup wiejskich z budynkami gospodarczymi oraz tyle samo kamiennych piwniczek. Całość tworzy wyjątkową przestrzeń, w której historia splata się z naturalnym pięknem Pienin. Problem w tym, iż stoją one puste i z roku na rok popadają w coraz większą ruinę…

Jak powstała Osada Czorsztyn?

Idea stworzenia Osady Czorsztyn na półwyspie Stylchyn było utworzenie żywego muzeum – miejsca, które nie tylko ocali tradycyjną architekturę regionu przed zalaniem, ale również stanie się atrakcyjnym celem turystycznym, promującym lokalną kulturę i historię. Na wzgórze Stylchyn przeniesiono drewniane wille, pensjonaty, wiejskie chałupy oraz kamienne piwniczki z XIX i początku XX wieku. Obiekty pochodziły m.in. z dawnych Maniowych, Kluszkowiec i Czorsztyna – miejscowości, które znalazły się na obszarze planowanego zbiornika wodnego.

Dzięki tym działaniom uratowano część materialnego dziedzictwa regionu, a wiele budynków poddano adaptacji z myślą o przyszłym użytkowaniu – miały tętnić życiem, przyciągać odwiedzających i pełnić funkcje kulturalne oraz rekreacyjne.

Piękna lokalizacja osady – z rozległym widokiem na Jezioro Czorsztyńskie, Pieniny i Gorce – dawała nadzieję, iż miejsce to stanie się jedną z głównych atrakcji turystycznych regionu. Jednak z czasem pierwotna wizja zaczęła się rozmywać. Choć Osada początkowo cieszyła się zainteresowaniem turystów, projekt skansenu nigdy nie został w pełni zrealizowany. Zabudowania nie zostały w odpowiedni sposób zagospodarowane, a z biegiem lat zaczęły popadać w zapomnienie, nadając temu miejscu atmosferę opustoszałej wsi.

Początkowo Osada Czorsztyn pozostawała pod zarządem gminy oraz Zespołu Elektrowni Wodnych Niedzica S.A. – spółki należącej do Skarbu Państwa. Z czasem nieruchomość zmieniała właścicieli, aż w 2019 roku trafiła w ręce firmy IMS Budownictwo. Nowy inwestor planował rewitalizację obiektów, jednak ambitne plany napotkały istotne przeszkody – głównie ograniczenia wynikające z opieki konserwatorskiej. W efekcie, mimo olbrzymiego potencjału, Osada Czorsztyn przez cały czas niszczeje, pozostając symbolem niewykorzystanej szansy na ocalenie i twórcze zagospodarowanie lokalnego dziedzictwa.

Osada Czorsztyn – co zobaczymy?

Osada Czorsztyn znajduje się wśród nowoczesnych apartamentowców. Rozciąga się po obu stronach ulicy, którą możemy spacerować lub przejechać rowerem. Najbardziej wyróżniającym się budynkiem w osadzie jest willa Leopolda Szperlinga – dawniej znana jako „Restauracja Pieniny”. Budynek ten pierwotnie stał w centrum Czorsztyna i został wzniesiony w 1847 roku przez rodzinę Drohojowskich jako zajazd i karczma. To najstarszy obiekt w całej osadzie.

Wykonany w stylu zakopiańskim ze świerkowego drewna, z tradycyjną konstrukcją zrębową i podpiwniczeniem, był ogrzewany kaflowymi piecami. W 1909 roku nabył go Leopold Szperling, żydowski osadnik, który w latach 1928–1930 przeprowadził rozbudowę, nadając willi nowy, reprezentacyjny charakter. W okresie międzywojennym miejsce to tętniło życiem jako kompleks hotelowo-restauracyjny, z wnętrzami urządzonymi w stylu góralskim. Niestety, jego historia ma również dramatyczny finał – w 1942 roku Niemcy zamordowali rodzinę Szperlingów, a budynek przejęli na potrzeby lokalnej administracji okupacyjnej.

Tuż obok znajduje się Willa Teofila Sanoka, wzniesiona w latach 1924–1925 na działce zakupionej kilka lat wcześniej od Drohojowskich. Jej właściciel – pszczelarz, nauczyciel i muzyk z Kluszkowiec – nadał obiektowi charakter domu uzdrowiskowego, z dekoracyjną elewacją, balustradami i reprezentacyjnym gankiem. Sanokowie mieszkali tu do 1967 roku, a po ich śmierci willa została zaadaptowana na sklep.

Równie ciekawym obiektem jest willa „Bank” – dawny dworski zajazd Marcela Drohojowskiego z 1880 roku, znana też jako „Dwór Drohojowskich”. Po II wojnie światowej mieścił się w niej bank spółdzielczy i sklep, a w tej chwili funkcjonuje tu centrum konferencyjno-szkoleniowe z kawiarnią.

Po drugiej stronie alejki znajdują się kolejne architektoniczne perełki – wille „Basia II” i „Basia III”. Pierwsza z nich to dawny pensjonat doktora Kulczyckiego z lat 30. XX wieku, druga zaś – willa „Pieniny”, zbudowana przez lekarza Bolesława Okuljara, który w 1932 roku otworzył tu hotel z rozległą przeszkloną werandą i widokiem na jezioro oraz Tatry. Oba budynki zostały upaństwowione w 1953 roku i przekształcone w ośrodki wypoczynkowe. Willa „Basia II” przez cały czas oczekuje na nowe zagospodarowanie.

Wśród odtworzonych obiektów znalazły się także kamienne piwniczki z Maniowych – uratowane spośród 37 podobnych budowli, które istniały tam przed budową zbiornika. Powstały z łupanego kamienia, a na ich szczycie wzniesiono drewniane nadbudowy w formie szop na siano. Niewielkie, ale pełne uroku, są dziś jednym z najbardziej rozpoznawalnych elementów osady.

Warto wspomnieć także o innych przeniesionych budynkach, takich jak willa „Zbyszek” z Kluszkowiec, utrzymana w stylu zakopiańskim, czy willa nr 333 z Maniów, reprezentująca nurt szwajcarski. Obie, jak i reszta zabudowy, zostały rozebrane w 1994 roku i zrekonstruowane w obecnej lokalizacji w latach 1997–1998.

Osada Czorsztyn – jak dojechać?

Osada Czorsztyn znajduje się na półwyspie Stylchyn, tuż nad Jeziorem Czorsztyńskim. Dojazd jest prosty – jadąc drogą 969 z Nowego Targu w kierunku Krościenka, w Kluszkowcach należy skręcić w prawo w stronę jeziora, kierując się na os. Stylchyn. Samochód możemy zostawić bezpośrednio wzdłuż drogi, przy której znajdują się zabytkowe budynki.

Jeśli znalazłeś na naszym blogu poszukiwane przez Ciebie informacje, kolejną inspirację na wycieczkę, czy odpowiedź na nurtujące Ciebie pytanie, to będziemy niezwykle wdzięczni, gdy wrzucisz nam napiwek do naszej blogowej świnki skarbonki (kliknij w poniższy obrazek). Dziękujemy!!!

Idź do oryginalnego materiału