Nowa definicja przestępstwa zgwałcenia zawarta w art. 197 § 1 kodeksu karnego, oparta na koncepcji braku zgody ofiary, a nie potwierdzenia jej oporu, będzie obowiązywała od 13 lutego 2025 r. Obecny zapis podaje, iż konieczne jest, aby sprawca użył jednego z następujących sposobów, tj. przemocy, groźby bezprawnej lub podstępu. O zmianach w prawie oraz o tym, jak i gdzie zgłosić przestępstwo zgwałcenia pisze dla nas prawniczka Marta Rolirad.
Z tego artykułu dowiesz się o tym:
Jaka jest nowa definicja zgwałcenia?
Czym jest świadoma zgoda?
Na czym polega przestępstwo seksualnego wykorzystania niepoczytalności lub bezradności?
Co zrobić i gdzie się zgłosić, jeżeli doszło do zgwałcenia?
NOWA DEFINICJA ZGWAŁCENIA
Nowy art. 197 § 1 KK rozszerza tę definicję: „kto doprowadza inną osobę do obcowania płciowego przemocą, groźbą bezprawną, podstępem lub w inny sposób mimo braku jej zgody, podlega karze więzienia od lat 2 do 15.”. Poszerzono zakres penalizacji zgwałcenia o przypadki, w których dochodzi do doprowadzenia innej osoby do obcowania płciowego „mimo braku zgody tej osoby”.
CZYM JEST ŚWIADOMA ZGODA
Zgodnie z założeniami zmian, zgoda na seks powinna być entuzjastyczna, czyli taka, która wyznacza standard równego, niedyskryminacyjnego traktowania w relacjach seksualnych. To nieprzymuszona, świadoma, dobrowolna zgoda z poszanowaniem autonomii seksualnej. Sam fakt, iż osoba nie wyraża sprzeciwu, nie oznacza jeszcze, iż wyraża zgodę. Jednak w określonych sytuacjach zgody nie trzeba werbalizować – „Tak” przekazywane jest również w sposób dorozumiany lub milczący.
Autonomia seksualna zakłada natomiast wolność od przemocy, podstępu i przymusu psychicznego, a także prawo do wyrażenia pozytywnej woli. Nie jest tu istotny fakt, iż ktoś się uśmiechał, pił alkohol, jak jest ubrany, czy jak wygląda. Koncepcja autonomii seksualnej zakłada spełnienie 3. elementów tj. możliwości podejmowania odpowiedzialnych, dojrzałych i racjonalnych wyborów, posiadania wolności od zewnętrznych nacisków i ograniczeń oraz zapewnienia fizycznej nietykalności osoby.
Przeczytaj o mitach o gwałcie, w które pora przestać wierzyć
W wyniku nowelizacji dodano także art. 197 § 1a KK, który stanowi, iż „Tej samej karze podlega, kto doprowadza inną osobę do obcowania płciowego, wykorzystując brak możliwości rozpoznania przez nią znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem“. Przestępstwem jest też czyn polegający na wykorzystaniu przez sprawcę sytuacji, w której ofiara nie może w sposób samodzielny i świadomy podejmować decyzji (wyrazić zgody), co do podjęcia aktu seksualnego.
SEKSUALNE WYKORZYSTANIE NIEPOCZYTALNOŚCI LUB BEZRADNOŚCI – NOWA DEFINICJA W PRAWIE
13 lutego 2025 r. wejdą również w życie zmiany w zakresie art. 198 kodeksu karnego, który penalizuje przestępstwo seksualnego wykorzystania niepoczytalności lub bezradności. Zgodnie z nowym zapisem, karze podlega ten kto, wykorzystując bezradność innej osoby np. wynikającą z upośledzenia umysłowego, choroby psychicznej lub innego zakłócenia czynności psychicznych (zdolność do rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem jest ograniczona) doprowadza ją do obcowania płciowego, do poddania się innej czynności seksualnej albo do wykonania takiej czynności.
Przepis będzie penalizował też przypadki, w których bezradność ofiary przestępstwa wyniknie z ograniczonej świadomości tej osoby (np. przez stan upojenia alkoholowego lub odurzenie), która zachowuje w pewnym stopniu zdolność do wyrażenia zgody, jednak jest ona ułomna, a sprawca działa wbrew interesom ofiary, „wykorzystując” jej bezradność.
Jeśli sprawca bez użycia przemocy, groźby bezprawnej czy podstępu doprowadzi drugą stronę do stanu bezbronności i to wykorzysta do obcowania płciowego lub do poddania się innej czynności seksualnej albo do wykonania takiej czynności, jego zachowanie winno być kwalifikowane z art. 198 KK.
Podsumowując, zakres zastosowania przepisu art. 198 KK rozszerzono na sytuacje, w których sprawca wykorzystuje znaczne ograniczenie zdolności do rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem innej osoby i w ten sposób bezprawnie (poprzez nieposzanowanie wolności seksualnej tej osoby) doprowadza ją do czynności seksualnej. Inne zakłócenie czynności psychicznych nie musi mieć genezy chorobowej (patologicznej). Sytuacje całkowitego braku zdolności tej osoby do rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem zostały przesunięte do nowego art. 197 § 1a KK.
ZOSTAŁAŚ_EŚ ZGWAŁCONA_Y? GDZIE I JAK ZGŁOSIĆ PRZESTĘPSTWO?
Dość często w przypadku zgwałcenia występują problemy z udowodnieniem, czy doszło do popełnienia przestępstwa. Do czynu dochodzi najczęściej w warunkach, w których jedynymi środkami dowodowymi są relacje osób w nich uczestniczących. W wielu sprawach trudno uzyskać jednoznaczny, obiektywny dowód zgwałcenia, ponieważ przez cały czas często są to sprawy “słowo przeciwko słowu”. Dlatego bardzo ważne jest, aby jak najszybciej zgłosić się do organów ścigania tj. na policję lub do prokuratury.
Jedną z pierwszych reakcji, wynikającą z szoku po zgwałceniu jest np. wzięcie prysznica, wyrzucenie ubrań, pościeli. Pomimo traumatycznych przeżyć w przypadku zgwałcenia, należy postarać się tego nie robić. Pościel, ręczniki, ubranie, niedopałki papierosów, butelki, szklanki to wszystko może być źródłem istotnych informacji dla postępowania dowodowego. Należy pozostawić wszystko, jak było i zawiadomić policję. Bezpośrednio po przyjęciu zawiadomienia, policja rozpocznie zbieranie dowodów na jego popełnienie. Przede wszystkim, niezwłocznie skieruje osobę pokrzywdzoną na badania lekarskie, aby umożliwić zabezpieczenie próbek materiału genetycznego sprawcy. Badanie lekarskie jest dowodem szczególnie ważnym, stanowi bowiem główny dowód w sprawie. Dzięki niemu ślady zdarzenia np. ślady spermy, obrażenia wewnętrzne zostaną szczegółowo opisane i zabezpieczone.
Istotne, by badania te przeprowadzone zostały jak najszybciej, najlepiej w ciągu doby od zdarzenia. Zdarza się, iż badania są powtarzane w trakcie postępowania karnego przez biegłego lekarza. Zaleca się również w takich sytuacjach pozyskać dowody pośrednie: opinie biegłych, zeznania świadków, dowody cyfrowe, jak rozmowy na Messengerze, WhatsAppie, nagrania, smsy, wiadomości e-mail, dane pozyskane z telefonów, wyszukiwarek internetowych.
Każda ofiara przestępstwa zgwałcenia ma prawo do tego, aby należycie zajęto się jej sprawą i poważnie potraktowano jej uprawnienia. A te muszą być uwzględniane na wszystkich etapach postępowania karnego.
Marta Rolirad – absolwentka prawa i administracji
na Wydziale Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego. Ekspertka w prawnych zawiłościach, prowadzi na Instagramie edukacyjne konto
.
