Czy filmy podejmujące temat przemocy, takie jak “Lany poniedziałek”, mogą wpływać na zmianę społecznych postaw, stać się narzędziem do edukowania o przemocy seksualnej i zmienić sposób, w jaki ludzie myślą o tej problematyce? O tym, gdzie szukać pomocy, jak udzielać wsparcia bliskim osobom i jak mówić o różnych formach przemocy rozmawiamy z Miri Palak, edukatorką seksualną, seksuolożką i koordynatorką zespołu pomocowego SEXEDPL.
W filmie “Lany poniedziałek” w reżyserii Justyny Mytnik 15-letnia Klara doświadcza przemocy seksualnej i zwierza się starszej siostrze z traumatycznego doświadczenia. Jak oceniasz reakcję starszej siostry?
Miri: Sytuacje, gdy bliska osoba próbuje nam pomóc, są złożone emocjonalnie. W tym przypadku starsza siostra starała się chronić młodszą, a jednocześnie trudnym było dla niej być wsparciem w tej sytuacji. Reakcja starszej siostry może wynikać z poczucia winy lub chęci szybkiego zamknięcia trudnego rozdziału. Jest to powszechne – czasem osoby bliskie nie są gotowe na przyjęcie całej prawdy i próbują chronić siebie lub innych np.poprzez przerzucanie odpowiedzialności czy chęć wyparcia sytuacji.
Czy w takiej sytuacji zwracanie się po pomoc do osób najbliższych jest dobrym pomysłem?
Miri: To bardzo osobista decyzja. Czasem najbliżsi są świetnym wsparciem, a czasem mogą nie być w stanie zrozumieć tego, co nas spotkało i wesprzeć nas w odpowiedni sposób. To może prowadzić do poczucia osamotnienia. Warto mieć na uwadze, iż profesjonalne wsparcie psychologiczne oferuje bezstronność i zrozumienie. Niezależnie od wybranej drogi, najważniejsze jest, aby osoba poszukująca pomocy czuła się bezpiecznie.
Bohaterki filmu “Lany poniedziałek” Lany poniedziałek Fot.. Karolina GrabowskaW jaki sposób najlepiej reagować na zwierzenie osoby, która przeżyła traumę?
Miri: Najważniejsze to być obecnym, wysłuchać i nie oceniać. Należy unikać narzucania rozwiązań, dawania złotych rad czy podejmowania działań za osobę, która doświadczyła czegoś trudnego. Lepiej jest wspierać ją w jej wyborach i zapewniać, iż nie jest sama. Każda osoba, która doświadczyła różnych trudnych sytuacji, może mieć różne potrzeby. Ważne, aby tego nie oceniać. Możemy również zasugerować kontakt z psychologiem lub podać numery telefonów zaufania, takich jak na przykład nasza Antyprzemocowa Linia Pomocy, która działa od poniedziałku do niedzieli w godzinach 16-24 i wspiera osoby w różnych doświadczeniach.
Czy rozmowa z obcą osobą o doświadczeniu przemocy seksualnej może być łatwiejsza od rozmowy z kimś bliskim?
Miri: Nie mamy pewności, w jaki sposób zareaguje bliska osoba. Może zareagować wspierająco, ale może się zdarzyć, iż opinia kogoś bliskiego nie będzie wsparciowa, ale oceniająca, szczególnie w sytuacji, gdy sprawcą przemocy seksualnej jest osoba, z którą przyjaźni się nasza rodzina, należy do grona znajomych albo mówi nam “dzień dobry” na klatce. To, w jaki sposób bliska nam osoba zareaguje na samym początku, ma ogromne znaczenie. Zauważ, iż gdyby siostry wyjaśniły sobie wszystko na samym początku, mogłyby się okazać, iż trudność i lęk, które się pojawiły u jednej i u drugiej, byłyby mniejsze, a ich późniejsza relacja wyglądałaby inaczej.
Jak można pomóc osobie, która doświadczyła przemocy. Co Twoim zdaniem jest najważniejsze w udzielaniu takiego wsparcia?
Miri Palak: Wspieranie osób, które doświadczyły przemocy, wymaga delikatności i świadomości, iż każda sytuacja jest inna. Ważne jest, aby osoby, które szukają pomocy, wiedziały, gdzie i jak szukać wsparcia – zarówno wśród najbliższych, jak i specjalistów, takich jak psychologowie_żki czy pedagodzy_żki. Jako fundacja dajemy wsparcie osobom, które doświadczyły różnych form przemocy, także seksualnej.
“Lany poniedziałek” Fot. Karolina GrabowskaCo możemy zrobić w sytuacji, gdy wiemy, iż bliska nam osoba doświadczyła przemocy seksualnej, ale nie chce o tym w ogóle rozmawiać?
Miri: Możemy podesłać link do strony internetowej albo do narzędzia, które umożliwia anonimowe i bezpłatne wsparcie ze strony ekspertów. Możemy podsunąć link z numerem naszego telefonu zaufania 720 720 020. Ale możemy po prostu powiedzieć, iż jesteśmy. To jest wystarczający sygnał, który pokazuje, iż mamy gotowość do tego, żeby być przy tej osobie w różnych doświadczeniach.
W filmie jest scena, która toczy się podczas rodzinnego śniadania. Gdy bohaterka filmu mówi o zgwałconej koleżance, członkowie rodziny podchodzą do tematu bardzo stereotypowo, a choćby empatyzują ze sprawcą.
Miri: Niestety, takie reakcje, w których to sprawca bywa “chroniony” przez rodzinę lub znajomych, są powszechne. Często pojawia się argument, iż ujawnienie przemocy może “zniszczyć życie” sprawcy. Często argumentem jest “nierzucanie oskarżeń”, ale to ważne, iż czym innym jest udzielenie wsparcia, a innym przesądzanie o winie.
W przemocy, zwłaszcza seksualnej, mamy bardzo jasno postawione definicje, czym jest gwałt, a czym jest seks. W momencie, w którym nie było zgody drugiej strony na to, by ten stosunek się odbył, mówimy o gwałcie. Dlatego dla osoby, która doświadczyła przemocy, samo usłyszenie i zrozumienie definicji zgwałcenia może być już bardzo ważne. Warto by zawsze osoby z doświadczeniem przemocy wiedziały, iż ich emocje i doświadczenia są ważne, i by szukały wsparcia u profesjonalistów_tek, gdy najbliżsi nie są w stanie im tego zapewnić.
“Lany poniedziałek” Lany poniedziałek Fot. Karolina GrabowskaW ubiegłym roku mieliśmy świetnie przyjętą brytyjską produkcję “How to Have Sex”, wcześniej głośny serial “Euforia”. Czy filmy podejmujące temat przemocy, jak ten, o którym rozmawiamy, mogą wpływać na zmianę społecznych postaw, stać się narzędziem do edukowania o przemocy seksualnej i zmienić sposób, w jaki ludzie myślą o tej problematyce?
Miri: Myślę, iż tak. Współczesna kinematografia, zarówno filmy jak i seriale, podejmuje tematykę przemocy seksualnej w sposób bardziej otwarty i angażujący młode pokolenie. Zastosowanie młodzieżowego języka i przedstawienie realistycznych sytuacji sprzyja dotarciu do młodej widowni, która może identyfikować się z bohaterami i ich emocjami. Filmy takie jak “Lany poniedziałek” czy “How to Have Sex” pokazują realia życia dorastających osób, ukazując, w jaki sposób widoczna jest zgoda lub jej brak na seks.
Myślę, iż filmy i seriale mogą również zmienić sposób, w jaki ludzie myślą o przemocy seksualnej, obalając krzywdzące stereotypy. Często panuje przekonanie, iż przemoc seksualna ma miejsce w ciemnych uliczkach, a sprawcami są obcy ludzie. W rzeczywistości najczęściej dochodzi do niej w gronie bliskich znajomych, osób, którym ufamy. Ważne jest, by podkreślać, iż przemoc seksualna to nie tylko gwałt z użyciem siły, ale również sytuacje, w których osoba nie jest w stanie wyrazić sprzeciwu, np. z powodu szoku lub odcięcia emocjonalnego. Filmy ukazujące reakcje otoczenia na doświadczenie takiej osoby, często bagatelizujące problem, obwiniające ja i chroniące sprawcę, pozwalają widzom zrozumieć, jak ważne jest odpowiednie wsparcie i reakcja na tego typu sytuacje.
Na koniec, co powinniśmy wiedzieć o przemocy i jej konsekwencjach?
Miri: Przemoc seksualna może przybrać różne formy. Nie dochodzi do niej tylko wtedy, kiedy osoba, której jej doświadcza, jest np. nieprzytomna albo znajduje się pod wpływem alkoholu. Do przemocy dochodzi także wtedy, kiedy nie jesteś w stanie powiedzieć nie, albo kiedy nie możesz zareagować, bo twoje ciało dosłownie się “odcina” lub pozostajemy w zależności, która uniemożliwia nam odmowę. Warto znać definicje przemocy i wiedzieć, iż jeżeli nie wyraziłaś_eś zgody na seks, mówimy o przemocy.
„Lany poniedziałek” w reżyserii Justyny Mytnik to utrzymana w klimacie realizmu magicznego, osadzona w polskich realiach uniwersalna opowieść o mierzeniu się z krzywdą, oswajaniu traumy i uzdrawiającej sile empatii.
Data premiery: 6 grudnia 2024 r. Dystrybucja w Polsce: Monolith Films
Miri Palak — edukatorka seksualna, seksuolożka, koordynatorka zespołu pomocowego SEXEDPL. Zajmuje się edukacją seksualną oraz pomocą psychologiczną. Pracuje z młodzieżą, osobami dorosłymi, osobami neuroatypowymi i z osobami z niepełnosprawnościami (w tym intelektualną).
