Krakowski Kopiec w 185 lat po nazwaniu Góry Kościuszki

Tak, to już 185 lat temu Góra Kościuszki została nazwana przez Pawła Edmunda Strzeleckiego imieniem naszego Bohatera. Strzelecki użył przy tym pamiętnej motywacji zanotowanej w raporcie z września 1840 r. do gubernatora Gippsa.

Współuczestnik wyprawy, James Macarthur z Yass zanotował, iż nazywając Górę w jego obecności Strzelecki z szacunkiem zdjął kapelusz wymawiając nazwisko Kościuszki.

O nazywaniu Góry wiemy od samego Pawła Edmunda Strzeleckiego z jego raportu do Gippsa (wrzesień 1840 r.) oraz z jego słynnej monografii Physical description of New South Wales and Van Diemen’s Land z 1845 r. Dodatkowym źródłem informacji okazały się notatki polowe Jamesa Macarthura, współuczestnika wyprawy. Dotarły one jednak do publicznej wiadomości dopiero 101 lat po nazwaniu Góry, w 1941 r. Zostały opublikowane przez C. Daleya w rok po odsłonięciu tablic pamiątkowych na Górze Kościuszki w 1940 r. w setną rocznicę nazwania Góry i w proteście przeciw burzeniu w Polsce przez Niemców pomników Kościuszki.

Te trzy źródła zawierają jednak informacje zarówno mało precyzyjne, jak i nie całkiem pasujące do rzeczywistości jaką znamy z późniejszych i obecnych czasów. Po badaniach, za najbardziej spolegliwe są w tej chwili uważane notatki Macartura. Jedną z kluczowych nieścisłości w pismach Strzeleckiego jest data nazwania Góry: 15 lutego 1840 r. (okazała się nieprawdopodobna) podczas gdy Macarthur podał datę 12 marca 1840 r. Kolejne wątpliwości wysuwano wobec podobieństwa Góry i Kopca Kościuszki.

Do bałaganu trwającego choćby do dziś przyczynili się i Australijczycy. Geodeci z Wiktorii sporządzili w 1870 r. mapę stanu Wiktoria obejmującą również przyległe Góry Śnieżne, ale leżące już w Nowej Połodniowej Walii. Umieścili nazwę Mt Kosciusko przy górze, która od strony Wiktorii wygląda na najwyższą w paśmie, ale nie jest najwyższą w Górach Śnieżnych – dziś nosi ona nazwę Mt Towsend. Spowodowało to awanturę, ślady której realizowane są do czasów obecnych. Austriacki eksplorer van Lendenfeld, prowadzony w 1885 r. przez lokalnego pasterza Spencera i posługujący się wiktoriańską mapą w zasadzie powtórzyli trasę Macarthura i Strzeleckiego. Podobnie jak Macarthur i Strzelecki w 1840 r. osiągnęli szczyt dziś nazywany Mt Towsend, ale który na ich mapie nazwany był Mt Kosciusko. Van Lendenfeld, podobnie jak Strzelecki 45 lat przed nim, stwierdził przy pomocy przyrządów, iż odległa o ok. 3.5 km na południe góra jest wyższa. Proponował ją nazwać Mt Towsend. Zgłaszał przy tym aspiracje do odkrycia najwyższej góry Australii. Na mapach Nowej Południowej Walii nazwa Mt Kosciusko była jednak już od 1851 r. oficjalnie i w poprawnym miejscu i tam bez zmian figuruje do dziś. Nazwę Mt Towsend nadano przy tej awanturze górze z której i Strzelecki i van Lendenfeld zidentyfikowali najwyżsżą górę w lądowej części Australii.

W obecnych czasach do nazwy Mt Kosciusko dodano literkę 'z’ zmieniając ją na Mt Kosciuszko. Spowodowało to dalsze kłopoty a doszła też sprawa tzw. dual-naming, podwójnego aborygeńsko-europejskiego nazewnictwa w byłych koloniach.

Podczas ostatniego pobytu w Polsce skorzystałem z okazji, aby na Kopcu Kościuszki opowiedzieć dokładniej jak sprawa nazwania Góry wygląda od wewnątrz, z Australii.

Korzystając z zaproszenia Polskiej Fundacji Kosciuszkowskiej w Warszawie powtórzyłem w zasadzie tę prelekcję w Warszawie, w Muzeum Niepodległości.

Było to odrobienie zaległości, gdyż poprzednio, z okazji rocznic raczej unikaliśmy dyskusji o kontrowersjach. Jednak niezbędne było przedstawienie w Polsce tych zawirowań historycznych. Po to by wiedzieć jak rzeczowo i w oparciu o fakty dyskutować z Australijczykami zgłaszającymi takie lub inne zastrzeżenia wobec Pawła Edmunda Strzeleckiego czy też nazwania Góry Kościuszki. Wiedza taka jest również potrzebna i niezbędna Polonii Australijskiej. Wprawdzie jej poszczególne elementy były już w różnych poblikacjach omawiane, jednak będziemy się starać ją ująć całościowo i uporządkować.

Kopiec Kościuszki, oprócz prelekcji o Górze, był również miejscem prelekcji o wszystkich kopcach Krakowa, a jest ich sześć! [Kopiec Piłsudskiego, Kopiec Kościuszki, Kopiec Krakusa (Kraka), Kopiec Wandy, Kopiec Jana Pawła II, Kopiec Esterki (istniejący do połowy XX wieku)].

Kopce krakowskie

Kopiec wzbogacił się ostatnio również i o nową rzeżbę-pomnik Tadeusza Kościuszki autorstwa profesora Czesława Dźwigaja.

Profesor Dźwigaj przy odsłonie swej rzeźby Tadeusza Kościuszki pod Kopcem Kościuszki

Prof. Czesław Dźwigaj, Bractwo Kurkowe i prof. Andrzej Kozek, prezes Kosciuszko Herirage Inc.

W poniedziałek, 28 lipca 2025 r., odbyła się na Kopcu prapremiera polskiego wydania książki Tadeusz Kościuczko. Miejsca pamięci na świecie pióra Feliksa Molskiego, członka Kosciuszko Heritage z Australii.

Przeczytaj relację z wydarzenia na łamach Pulsu Polonii.

O powstawaniu tej benedyktyńskiej książki-albumu Feliks Molski i Ernestyna Skurjat-Kozek informowali wielokrotnie na łamach Pulsu Polonii:

• 2 stycznia 2017, Kosciuszko Monuments Worldwide. Story 1: Fontainebleau (1834) Felix Molski (text & photos)
• 13 lutego 2017 Kosciuszko Monuments Worldwide. Story 2: in the city od Lodz Felix Molski
• 23 lutego 2017 Kosciuszko Plaque on Mt Kosciuszko, Australia Felix Molski, Kosciuszko Monuments Worldwide (3)
• 19 kwietnia 2017 Kosciuszko’s Tunnel Felix Molski
• 29 sierpnia 2022 „Tadeusz Kosciuszko. Memorials Worldwide” new book by Felix Molski with a Foreword by Ernestyna Kozek

Prapremierę na Kopcu uświetniła 5-osobowa reprezentacja „Lajkonik” z prezesem, Abigail Latecką, oraz wiceprezesem Kosciuszko Heritage Inc. i dyrektorem artystycznym zespołu, Urszulą Lang.

27 lipca 2025 r., delegacja „Lajkonika” i Felix Molski, w koszulkach Kosciuszko Heritage Inc. wzięła udział we wręczeniu lokalnej Ochotniczej Straży Pożarnej w Porębie Spytkowskiej 13-metrowego transparentu z podziękowaniem za pomoc po pożarach Kosciuszko National Park w Australii.

We wtorek, 29 lipca 2025 r., ta sama delegacja odwiedziła Racławice z Muzeum Kościuszkowskim i została przyjęta przez Gminę Racławice.

Prezes Racławickiego Towarzystwa Kulturalnego Eugeniusz Skoczeń przy pomniku Bartosza Głowackiego w Racławicach. Spotkanie w 2017 r.

O wydarzeniach, sponsorowanych przez Kosciuszko Heritage Inc, będziemy informować czytelników Pulsu. Radujemy się, iż po 185 latach związki między Górą Kościuszki, Kopcem Kościuszkii ruchem kościuszkowskim – zainicjowane przez śp. Ernestynę Skurjat-Kozek założyciela i Prezesa KHI – rozwijają się i umacniają. Zapraszamy młodzież i Polonię do dołączania się do naszej promocji harmonijnego rozwijania przyjaznych relacji względem wszystkich stron zainteresowanych Górą Kościuszki.

prof. Andrzej Kozek

Literatura:
Report by Count Strzelecki – Strzelecki’s report to governor Gipps dated 28 September 1840

Chas. Daley, B.A., F.L.S. Count Paul Strzelecki’s Ascent of Mount Kosciusko and Journey through Gippsland, The Vict6orian Historical Magazine vol. XIX December 1941 No, 2 pp. 41-53.

Strzelecki, Paul Edmund de, Sir Physical description of New South Wales and Van Diemen’s Land (1845) Adelaide: Libraries Board of South Australia, 1967 (Reprint).

Źródło: https://www.zrobtosam.com/PulsPol/Puls3/index.php?sekcja=1&arty_id=23615
Zdjęcie tytułowe: screen z nagrania wykładu prof. Andrzeja Kozka w Muzeum Niepodległości w Warszawie, 11 lipca 2025 r.