Komunistyczne Wyznanie Wiary – Frederick Engels [1847]

Komunistyczne Wyznanie Wiary – Frederick Engels

Zarys Komunistycznego Wyznania Wiary

Źródło: Birth of the Communist Manifesto, International Publishers, 1971;
Autor: Fryderyk Engels, 9 czerwca 1847 r.

Pytanie 1: Czy jesteś komunistą?
Odpowiedź: Tak.

Pytanie 2: Jaki jest cel komunistów?
Odpowiedź: Zorganizowanie społeczeństwa w taki sposób, aby każdy jego członek mógł rozwijać i wykorzystywać wszystkie swoje zdolności i siły w pełnej wolności, nie naruszając przy tym podstawowych warunków istnienia tego społeczeństwa.

Pytanie 3: Jak zamierzacie osiągnąć ten cel?
Odpowiedź: Przez zniesienie własności prywatnej i zastąpienie jej wspólnotą własności.

Pytanie 4: Na czym opieracie wspólnotę własności?
Odpowiedź: Po pierwsze, na masie sił wytwórczych i środków utrzymania wynikających z rozwoju przemysłu, rolnictwa, handlu i kolonizacji oraz na możliwości nieograniczonego rozwoju tych zasobów, jakie dają maszyny, chemia i inne środki techniczne.

Po drugie, na fakcie, iż w świadomości lub uczuciach każdego człowieka istnieją pewne niepodważalne zasady podstawowe, które – jako wynik całego historycznego rozwoju – nie wymagają dowodu.

Pytanie 5: Jakie to zasady?
Odpowiedź: Na przykład: każdy człowiek dąży do szczęścia. Szczęście jednostki jest nierozłączne ze szczęściem ogółu itd.

Pytanie 6: Jak zamierzacie przygotować grunt pod wspólnotę własności?
Odpowiedź: Przez oświecanie i jednoczenie proletariatu.

Pytanie 7: Czym jest proletariat?
Odpowiedź: Proletariat to ta klasa społeczeństwa, która żyje wyłącznie ze swojej pracy, a nie z zysków jakiegokolwiek kapitału; klasa, której pomyślność i nędza, życie i śmierć zależą więc od zmienności okresów dobrej i złej koniunktury – słowem, od wahań konkurencji.

Pytanie 8: Czy zatem proletariusze istnieli zawsze?
Odpowiedź: Nie. Zawsze istniały klasy ubogie i pracujące; ci, którzy pracowali, byli niemal zawsze biedni. Ale proletariusze nie istnieli zawsze, podobnie jak konkurencja nie była zawsze wolna.

Pytanie 9: Jak powstał proletariat?
Odpowiedź: Proletariat powstał w wyniku wprowadzenia maszyn wynalezionych od połowy zeszłego stulecia, z których najważniejsze to maszyna parowa, przędzarka i krosno mechaniczne. Maszyny te, będąc bardzo kosztowne i możliwe do nabycia jedynie przez ludzi bogatych, wyparły ówczesnych rzemieślników, ponieważ dzięki ich użyciu można było produkować towary szybciej i taniej niż przy pomocy niedoskonałych kołowrotków i ręcznych krosien.

Maszyny całkowicie oddały przemysł w ręce wielkich kapitalistów, a skromny majątek robotników – głównie ich narzędzia, krosna itp. – stał się bezwartościowy, tak iż kapitalista pozostał z wszystkim, a robotnik z niczym. W ten sposób wprowadzono system fabryczny. Gdy kapitaliści zauważyli, jak bardzo im się to opłaca, zaczęli rozszerzać ten system na coraz więcej dziedzin pracy.

Podzielili pracę między robotników do tego stopnia, iż ci, którzy dawniej wytwarzali całe przedmioty, teraz produkowali tylko ich części. Uproszczona w ten sposób praca pozwalała wytwarzać dobra szybciej i taniej, i dopiero teraz odkryto, iż niemal w każdej dziedzinie pracy można zastosować maszyny.

Gdy tylko dana gałąź pracy przeszła na produkcję fabryczną, trafiała – podobnie jak przędzenie i tkanie – w ręce wielkich kapitalistów, a robotnicy tracili ostatnie resztki niezależności. Stopniowo doszliśmy do sytuacji, w której niemal wszystkie dziedziny pracy funkcjonują na zasadzie produkcji fabrycznej.

Doprowadziło to do coraz większego upadku wcześniej istniejącej klasy średniej, zwłaszcza drobnych rzemieślników, całkowicie odmieniło pozycję robotników i doprowadziło do powstania dwóch nowych klas, które stopniowo pochłaniają wszystkie pozostałe, mianowicie:
I. Klasy wielkich kapitalistów, którzy we wszystkich krajach rozwiniętych niemal wyłącznie posiadają środki utrzymania oraz środki (maszyny, fabryki, warsztaty itd.), dzięki którym te środki są produkowane. To klasa burżuazyjna, czyli burżuazja.
II. Klasy całkowicie pozbawionej własności, która zmuszona jest sprzedawać swoją pracę^[70] pierwszej klasie, burżuazji, aby w zamian otrzymać środki utrzymania. Ponieważ strony tej wymiany pracy nie są równe, a burżuazja ma przewagę, pozbawieni własności muszą podporządkować się złym warunkom dyktowanym przez burżuazję. Ta klasa, zależna od burżuazji, to klasa proletariuszy, czyli proletariat.

Pytanie 10: Czym różni się proletariusz od niewolnika?
Odpowiedź: Niewolnik jest sprzedawany raz na zawsze, proletariusz musi sprzedawać się codziennie i co godzinę. Niewolnik jest własnością jednego pana i dlatego właśnie ma zagwarantowane środki do życia, jakkolwiek nędzne by one nie były. Proletariusz jest niejako niewolnikiem całej klasy burżuazyjnej, a nie jednego pana, i dlatego nie ma żadnych gwarantowanych środków do życia, ponieważ nikt nie kupuje jego pracy, jeżeli jej nie potrzebuje. Niewolnik jest uważany za rzecz, a nie członka społeczeństwa obywatelskiego. Proletariusz jest uznawany za osobę, za członka społeczeństwa obywatelskiego. Niewolnik może zatem mieć lepsze warunki egzystencji niż proletariusz, ale ten ostatni znajduje się na wyższym szczeblu rozwoju. Niewolnik wyzwala się, stając się proletariuszem, a więc znosi jedynie jeden z wielu stosunków własności – niewolnictwo. Proletariusz może się wyzwolić jedynie przez zniesienie własności jako takiej.

Pytanie 11: Czym różni się proletariusz od chłopa pańszczyźnianego?
Odpowiedź: Chłop pańszczyźniany ma do dyspozycji kawałek ziemi, a więc narzędzie produkcji, w zamian za oddawanie większej lub mniejszej części plonów. Proletariusz pracuje przy pomocy narzędzi produkcji należących do kogoś innego, kto w zamian za jego pracę przekazuje mu część produktów, określoną przez konkurencję. W przypadku chłopa pańszczyźnianego udział pracującego jest określony przez jego własną pracę, a więc przez niego samego. W przypadku proletariusza jest on określony przez konkurencję, a zatem w pierwszym rzędzie przez burżuazję. Chłop pańszczyźniany ma zagwarantowane środki do życia, proletariusz – nie. Chłop wyzwala się przez wypędzenie swojego pana feudalnego i staje się właścicielem, wchodząc tym samym w konkurencję i dołączając tymczasowo do klasy posiadającej, uprzywilejowanej. Proletariusz wyzwala się przez zniesienie własności, konkurencji i wszystkich różnic klasowych.

Pytanie 12: Czym różni się proletariusz od rzemieślnika?
Odpowiedź: W przeciwieństwie do proletariusza, tak zwany rzemieślnik, który istniał jeszcze niemal wszędzie w ubiegłym stuleciu i w niektórych miejscach istnieje nadal, jest co najwyżej proletariuszem tymczasowym. Jego celem jest zdobycie kapitału i wykorzystywanie pracy innych. Często może ten cel osiągnąć tam, gdzie jeszcze istnieją cechy rzemieślnicze lub gdzie wolność wykonywania zawodu nie doprowadziła jeszcze do przekształcenia pracy manualnej w produkcję fabryczną oraz do ostrej konkurencji. Ale z chwilą, gdy w rzemiośle zostaje wprowadzony system fabryczny i konkurencja działa w pełni, taka perspektywa znika i rzemieślnik staje się coraz bardziej proletariuszem. Rzemieślnik zatem wyzwala się albo przez to, iż staje się burżujem, czyli przechodzi do klasy średniej, albo – jak dzieje się to dziś najczęściej – przez to, iż zostaje proletariuszem w wyniku konkurencji i dołącza do ruchu proletariackiego, tj. mniej lub bardziej świadomego ruchu komunistycznego.

Pytanie 13: Czy zatem nie uważasz, iż wspólnota własności była kiedykolwiek możliwa?
Odpowiedź: Nie. Komunizm powstał dopiero wtedy, gdy maszyny i inne wynalazki uczyniły możliwym postulat wszechstronnego rozwoju i szczęśliwego bytu dla wszystkich członków społeczeństwa. Komunizm jest teorią wyzwolenia, które nie było możliwe ani dla niewolników, ani dla chłopów, ani dla rzemieślników – a tylko dla proletariuszy, i dlatego należy on z konieczności do XIX wieku i nie mógł istnieć wcześniej.

Pytanie 14: Wróćmy do pytania szóstego. Skoro chcesz przygotować wspólnotę własności przez uświadamianie i jednoczenie proletariatu, to czy odrzucasz rewolucję?
Odpowiedź: Jesteśmy przekonani nie tylko o bezużyteczności, ale choćby o szkodliwości wszelkich spisków. Wiemy również, iż rewolucje nie są przeprowadzane celowo i dowolnie, ale iż wszędzie i zawsze są one koniecznym skutkiem okoliczności, które w żaden sposób nie zależą ani od woli, ani od przywództwa jednostek czy całych klas. Widzimy jednak także, iż rozwój proletariatu jest niemal we wszystkich krajach świata brutalnie tłumiony przez klasy posiadające i iż w ten sposób to właśnie przeciwnicy komunizmu zmuszają do rewolucji. o ile więc w końcu uciskany proletariat zostanie doprowadzony do rewolucji, to będziemy bronić sprawy proletariatu tak samo czynem, jak w tej chwili bronimy jej słowem.

Pytanie 15: Czy zamierzacie zastąpić istniejący porządek społeczny wspólnotą własności z dnia na dzień?
Odpowiedź: Nie mamy takiego zamiaru. Rozwoju mas nie da się nakazać dekretem. Jest on określony przez rozwój warunków, w jakich żyją te masy, i dlatego przebiega stopniowo.

Pytanie 16: Jak wyobrażacie sobie przejście od obecnego stanu do wspólnoty własności?
Odpowiedź: Pierwszym, podstawowym warunkiem wprowadzenia wspólnoty własności jest polityczne wyzwolenie proletariatu poprzez demokratyczną konstytucję.

Pytanie 17: Jakie będzie wasze pierwsze działanie po ustanowieniu demokracji?
Odpowiedź: Zagwarantowanie środków do życia proletariatowi.

Pytanie 18: Jak zamierzacie to osiągnąć?
Odpowiedź:
I. Przez ograniczenie własności prywatnej w taki sposób, aby stopniowo przygotować jej przekształcenie we własność społeczną, np. poprzez progresywne opodatkowanie, ograniczenie prawa dziedziczenia na rzecz państwa itd., itd.
II. Przez zatrudnianie robotników w warsztatach i fabrykach państwowych oraz w gospodarstwach państwowych.
III. Przez wychowanie wszystkich dzieci na koszt państwa.

Pytanie 19: Jak będziecie organizować tego rodzaju wychowanie w okresie przejściowym?
Odpowiedź: Wszystkie dzieci będą wychowywane w instytucjach państwowych od momentu, gdy będą mogły obyć się bez opieki matki.

Pytanie 20: Czy wprowadzenie wspólnoty własności będzie się wiązać z ogłoszeniem wspólnoty kobiet?
Odpowiedź: W żadnym wypadku. Będziemy ingerować w stosunki osobiste między kobietą a mężczyzną oraz w rodzinę tylko w takim zakresie, w jakim utrzymanie dotychczasowych instytucji zakłócałoby nowy porządek społeczny. Poza tym wiemy dobrze, iż stosunki rodzinne zmieniały się w ciągu dziejów wraz ze stosunkami własności i z fazami rozwoju, a więc iż zniesienie własności prywatnej wywrze również istotny wpływ na rodzinę.

Pytanie 21: Czy narodowości będą istnieć w komunizmie?
Odpowiedź: Narodowości ludów, które zjednoczą się na zasadzie wspólnoty, będą przez ten związek zmuszone do wzajemnego przenikania się i tym samym do zastąpienia samych siebie [samowykluczenia się], tak jak znikają różnice stanowe i klasowe wskutek zniesienia ich podstawy, własności prywatnej.

Pytanie 22: Czy komuniści odrzucają istniejące religie?
Odpowiedź: Wszystkie dotychczasowe religie były wyrazem historycznych faz rozwoju poszczególnych ludów lub ich grup. Komunizm natomiast jest tą fazą rozwoju historycznego, która czyni wszystkie istniejące religie zbędnymi i znosi je.

W imieniu i na polecenie Kongresu
Sekretarz: Heide (pseudonim Wilhelma Wolffa w Lidze Sprawiedliwych)
Prezes: Karl Schill (pseudonim Karla Schappera w Lidze Sprawiedliwych)

Londyn, 9 czerwca 1847 r.

Źródło: Draft of a Communist Confession of Faith

Zobacz na: Dlaczego komunizm jest tak zabójczy – James Lindsay
Komuniści są dobrzy w podbojach i kiepscy w zarządzaniu – James Lindsay

Norman Dodd o Fundacjach zwolnionych z opodatkowania
14 zasad w prywatnych elitarnych szkołach – John Taylor Gatto
Dlaczego szkoły nie edukują – John Taylor Gatto, 1990

Komunistyczne Wyznanie Wiary. Nieznana historia marksistowskiego katechizmu

Manifest Komunistyczny, a adekwatnie „Manifest Partii Komunistycznej”, jak należałoby prawidłowo napisać, to klasyka marksistowskiej literatury. Można powiedzieć, iż stanowi główny dokument programowy ugrupowania politycznego, które wyłożyło w nim explicite swoje cele, jak również narzędzia ich realizacji. Kto jednak słyszał o tym, iż omawiany tekst pojawił się uprzednio w dwóch wersjach, i to o znamiennych tytułach?

Chrześcijaństwo, gnoza i zbawienie na ziemi

W poprzednim opracowaniu zdążyłem już pokrótce zarysować historię powstania w 1847 roku Związku Komunistów, czyli rewolucyjnego ugrupowania, w którym prym wiedli przede wszystkim Karol Marks oraz Fryderyk Engels. Co warte odnotowania, opisywana organizacja wielokrotnie ulegała przemianom, powoli tracąc pierwotny charakter:

W 1836 roku w Paryżu powstał Związek Sprawiedliwych – organizacja niemieckich emigrantów, którą założył Theodore Schuster na bazie wcześniej powołanego przez siebie Związku Banitów (1834). W 1837 roku do grupy dołączył Wilhelm Weitling, a niedługo później wyrósł na lidera ruchu. Związek Sprawiedliwych zrzeszał zwolenników chrześcijańskiego komunizmu wierzących w rewolucję, która przyniesie zmartwychwstanie ludzkości i ustanowi Królestwo Boże na ziemi – Nowe Jeruzalem. Dążyli oni do realizacji idei miłości bliźniego, równości, sprawiedliwości oraz powszechnego braterstwa wszystkich ludzi. Uważali własność prywatną i pieniądze za źródło chciwości i wyzysku.

We wnioskach postarałem się odpowiedzieć na pytanie, czym w rzeczywistości jest marksizm, o ile chodzi o sferę religijną. Innymi słowy, pokusiłem się o krótką analizę „rewolucyjnej wiary” komunistów:

Podsumowując, można stwierdzić, iż ideologia marksistowska powstała na bazie protestanckich i judaistycznych nurtów religijnych o charakterze apokaliptycznym i mesjańskim. Jest formą zeświecczonej gnozy, w której nadzieja na zbawienie została przeniesiona do świata doczesnego, a której narzędziem stała się emancypacyjna rewolucja.

Wszystkie wątki zostały szerzej opisane we wspomnianym opracowaniu, dlatego też w tym miejscu chciałbym przejść do świeższych rozważań, skupiających się już na „Manifeście Partii Komunistycznej” i jego poprzednich, mniej znanych wersjach.

Od „Komunistycznego Wyznania Wiary” do „Podstaw Komunizmu”

W czerwcu 1847 roku Fryderyk Engels napisał samodzielnie „Zarys Komunistycznego Wyznania Wiary” (Draft of a Communist Confession of Faith), czyli pierwowzór późniejszego „Manifestu Partii Komunistycznej”, sporządzonego już wspólnie z przyjacielem Karolem Marksem (publikacja w lutym 1848 roku). W tzw. międzyczasie Engels zmodyfikował nieco „Zarys…”, w efekcie czego na przełomie listopada i grudnia 1847 roku podczas kongresu zaprezentował swoim towarzyszom „Podstawy Komunizmu” (Principles of Communism). Co bardzo istotne, oba dokumenty zostały skonstruowane w formie katechizmu. „Podstawy…” liczyły już 25 pytań i odpowiedzi, a więc o 3 więcej w porównaniu z „Zarysem…”. Ponadto autor zmienił kolejność zagadnień i ich treść. Modyfikacji uległ również układ tekstu.

Z pewnością powinniśmy odpowiedzieć sobie na następujące pytanie: dlaczego manifest programowy marksistów miał pierwotnie formę katechizmu i po prawdzie był katechizmem, o czym świadczy choćby korespondencja Engelsa z Marksem? Zajrzyjmy do słownika PWN:

katechizm
1. «wykład podstawowych zasad religii chrześcijańskiej mający formę pytań i odpowiedzi; też: książka zawierająca ten wykład»
2. «podstawowe zasady czegoś»

Słowo „katechizm” to po łacinie catechismus. Słowem pokrewnym jest „katecheza” (catechesis), czyli właśnie „nauczanie zasad religii chrześcijańskiej”. Konfrontując tę wiedzę z ustaleniami z mojego poprzedniego opracowania, możemy postawić tezę, iż intencją przewodnią Engelsa było wyłożenie dogmatów wiary, którą podzielali komuniści zrzeszeni w organizacji. Jak wcześniej zaznaczyłem, ugrupowanie przechodziło przez liczne fazy rozwojowe, reprezentując na początku chrześcijański, apokaliptyczny komunizm, na końcu zaś, po przejęciu steru przez Marksa i spółkę – zeświecczoną, silącą się na „naukowość” formę gnozy politycznej (za Voegelinem). Mówiąc w dużym uproszczeniu, można dostrzec w marksizmie wpływy m.in. teologii judaistycznej z silnym akcentem kładzionym na przewodnią rolę Mesjasza, który pomimo cierpień osiągnie w końcu zbawienie, w tym przypadku: proletariat stworzy raj na ziemi, a więc społeczeństwo bezklasowe, wolne od wyzysku i nierówności.

Dojrzała forma ideologii Karola Marksa

W jednym z poprzednich akapitów jedynie napomknąłem, iż finalna, dojrzała wersja manifestu polityczno-religijnego marksizmu została wydana na początku 1848 roku. Rozwińmy nieco ten wątek. Otóż za namową Karola Marksa tekst został przeredagowany i ostatecznie opublikowany w bardziej przystępnej, narracyjnej formie, tj. z podziałem na rozdziały, a nie z katechetycznymi pytaniami i odpowiedziami. Współcześnie dokument ten znany jest jako Manifest Komunistyczny, mimo iż jego oficjalny tytuł to „Manifest Partii Komunistycznej” – mała różnica, ale jednak. Jedną z przyczyn konsekwentnego skracania nazwy przez wielu naukowców, publicystów i polityków jest prawdopodobnie chęć zasugerowania, iż był to jedynie luźny manifest ideowy jakichś niepoprawnych idealistów, nie zaś konkretny i jasno wyłożony program polityczny do realizacji przez partię zawodowych rewolucjonistów.

Okres rewolucyjnych i narodowowyzwoleńczych zrywów z lat 1848-1849 znamy z historii jako Wiosnę Ludów. Pierwsze zamieszki w Niemczech to już koniec lutego i początek marca. Dziennik „Neue Rheinische Zeitung” prowadzony przez Związek Komunistów, a więc między innymi Marksa i Engelsa, publikował „Manifest…” w języku niemieckim, jak również mocno agitował na rzecz zbrojnego przewrotu. Gazeta była wydawana do 19 maja 1849 roku, a więc do momentu, gdy Karol Marks został wydalony z Królestwa Prus za „działalność antysystemową”. Jak więc widzimy, ówcześni komuniści próbowali zrealizować swoje plany już przy pierwszej nadarzające się okazji. Na szczęście im się to nie udało, chociaż tego samego nie można powiedzieć w przypadku ich ideowych następców.

Ze względu na objętość tekstu i komfort czytania kolejne spostrzeżenia zawrę w osobnym opracowaniu. Postaram się też wtedy przeanalizować dokładniej samą treść omówionych tekstów. Natomiast teraz mogę jedynie odesłać raz jeszcze do lektury historii Związku Komunistów, czyli narodzin marksizmu jako religii i ideologii politycznej.

Bibliografia
1. Boer R., Wilhelm Weitling, the First German Communist [w:] „Montly Review”, 2010, https://mronline.org/2010/10/21/wilhelm-weitling-the-first-german-communist/
2. Engels F., Draft of a Communist Confession of Faith, 1847, https://www.marxists.org/archive/marx/works/1847/06/09.htm
3. Engels F., On The History of the Communist League, „Sozialdemokrat” 1885, https://www.marxists.org/archive/marx/works/1847/communist-league/1885hist.htm
4. Engels F., The Principles of Communism, 1847, https://www.marxists.org/archive/marx/works/1847/11/prin-com.htm
5. Opioła W., Mesjanizm polityczny. Źródła zjawiska w teologii judaistycznej [w:] „Dyskurs” 2007, nr 5, s. 57-66, https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/1787/opiola_mesjanizm_polityczny.pdf
6. Zgierski J., Jak narodził się marksizm? Chrześcijański komunizm, Mesjasz i zbawienie na ziemi, Młot na marksizm, 2019, https://mlotnamarksizm.pl/felietony/jak-narodzil-sie-marksizm-mesjasz/

Źródło: Komunistyczne Wyznanie Wiary. Nieznana historia marksistowskiego katechizmu