Tatry leżą w strefie łagodnego klimatu wysokogórskiego o adekwatnościach strefy umiarkowanej będącego pod wpływami klimatu oceanicznego, klimat w Tatrach jest zbliżony do alpejskiego.
Jego cechami są: niska średnia temperatura roczna, duże różnice temperatury o tej samej porze roku, częste i długotrwałe opady, długo zalegająca pokrywa śnieżna, duże nasłonecznienie, szczególnie w porze wiosennej.
Temperatura w Tatrach
Temperatura powietrza uzależniona jest od wzniesienia nad poziomem morza, istnieją jednak znaczne wahania temperatury pomiędzy dniem a nocą, uzależnione od pogody. Dobowe wahania temperatury są bardzo duże zwłaszcza na jesień, średnia temperatura roczna jest niewysoka: Zakopane 4,9°C, Kasprowy Wierch -0,8°C, Łomnica -3,8°C.
Ciśnienie powietrza ulega zmianie w zależności od wysokości. Maksimum roczne ciśnienia przypadają sierpień-wrzesień, natomiast minimum na luty. Na poziomie morza przeciętne ciśnienie wynosi 760 mm, a na Gerlachu 533 mm.
W Tatrach zdarza się gwałtowny i nagły spadek ciśnienia, zwłaszcza przed burzą i wiatrem halnym. Takie różnice ciśnienia nie są niebezpieczne dla ludzi zdrowych, natomiast może być groźne dla osób chorych na serce lub płuca.
Wiatr
Częstym zjawiskiem występującym na wiosnę lub w jesieni jest nagły ciepły wiatr nazywany halnym. Wiejące z południa na północ ciepłe wiatry spadowe typu fenowego należą do typowych zjawisk klimatu tatrzańskiego. Halny przewalając się nad grzbietem Tatr, ogrzewa doliny, podczas gdy wyżej jest chłodny, a choćby zimny. Prędkość wiatru halnego jest stosunkowo duża, najmocniejsze podmuchy wiatru zanotowano w maju 1968 r., a wynosiły 86 m/s, czyli ok. 300 km/h.
Charakterystyczne dla wiatru halnego są długie, silne podmuchy, po których następuje podobne im długością, okresy względnej ciszy. Wiejący z południa wiatr i ogrzewa się w miarę opadania w Rów Podtatrzański. Powoduje on zwykle topnienie pokrywy śnieżnej, wiosną przyspiesza wegetację roślinności, jest także przyczyną niekorzystnych objawów fizjologicznych u ludzi. Te nagłe ciepłe wiatry realizowane są zwykle 2-3 dni, po ich ustąpieniu następuje zwykle ochłodzenie i opady deszczu lub śniegu.
Niezwykle silne podmuchy wiatru halnego potrafią wyrządzić wielkie spustoszenie w lasach tatrzańskich, potężny wiatr halny w 1968 roku powalił hektary lasów na terenie TPN oraz wiejący z końcem 2013 r. dokonał szkód głównie głównie w Dolinie Kościeliskiej.
Zwiastunami zbliżającego się wiatru halnego jest gwałtowny spadek ciśnienia atmosferycznego i wał skłębionych chmur pojawiających się nad Tatrami, podczas gdy niżej w dolinach i na Podhalu panuje piękna pogoda.
Morze mgieł
Częstym zjawiskiem w Tatrach są mgły, występujące jako suche lub mokre — niosące deszcz. Jesienią obserwować można morza mgieł, interesujące zwłaszcza, wtedy gdy spod gęstej warstwy chmury wychodzą oświetlone szczyty.
Występuje ono, wtedy gdy zwały niskich chmur lub mgieł zalegają doliny, a ponad chmurami wystają wierzchołki szczytów oświetlone promieniami słońca. By obserwować to niezwykle malownicze zjawisko, należy wyjść powyżej zalegających w dolinach mgieł.
Ciekawym zjawiskiem występującym w górach jest widmo Brockenu. Pojawia się ono w momencie, gdy słońce pada na rozesłany niżej ekran mgły, powodując odbicie na nim wyolbrzymionych, otoczonych jasna aureola konturów postaci.
Inwersja temperatur
Zimą często w bezwietrzne zimowe dni występuje w Tatrach inwersja temperatur. Inwersja, czyli odwrócenie temperatury, polega na spływaniu w dół do doliny kotlin mas chłodnego powietrza, a co za tym idzie cięższego powietrza, tworzącego tzw. mrozowiska, przy równoczesnym unoszeniu się w partie szczytowe powietrza ciepłego, lżejszego. W trakcie inwersji w kotlinach panuje niska temperatura oraz zamglenia lub niskie warstwy chmur, natomiast wysoko w górach jest słonecznie i znacznie cieplej.
Opady
W Tatrach zaraz po Karkonoszach występują największe w Polsce, opady rocznie 1200-1600 mm. Wraz ze wzrostem wysokości zwiększa się roczna suma opadów. Największe wartości do 1700 mm osiąga na wysokości 1550-2050 m i zmniejsza się na najwyższych szczytach, co nosi nazwę inwersji opadowej.
Najwięcej dni z zachmurzeniem występuje na przełomie maja i czerwca, najmniej w październiku. Do najbardziej deszczowych dni należą czerwiec i lipiec, choć nie jest to reguła. Opady deszczowe i śniegowe bywają gwałtowne i obfite, grad występuje rzadko.
W skali całego roku nieomal połowę opadów stanowi śnieg. Opady śnieżne występują od września do końca maja, mogą pojawić się wysoko w górach również w środku lata.
Pory roku w Tatrach
Zima trwa długo, im wyżej tym jest dłuższa, przeważnie od 5 do 7 a na najwyższych szczytach do 9 miesięcy. Średnie miesięczne temperatury poniżej zera mogą utrzymywać się w Tatrach od listopada do kwietnia. Tatrzańska zima bywa dość mroźna, ale zjawisko częstych zimowych inwersji temperatur jest czynnikiem łagodzącym.
Zima przeważnie jednak jest słoneczna i zwykle mało wietrzna, choć bywają zimy stanowiące pod tym względem jaskrawe wyjątki.
Częstym zjawiskiem w Tatrach są lawiny śnieżne, powstawianiu ich sprzyja liczne stromo opadające zbocza. Zima w wyższych partiach Tatr od ok. 2000 m trwa często już od połowy października do połowy maja. Zdarza się także iż na Podhalu jeszcze w kwietniu i maju pada spory śnieg.
Wiosna w Tatrach przeważnie przychodzi późno, ale może być nagła z powodu ciepłego wiatru halnego. Potrafi być wietrzna, z dużymi skokami ciśnienia i temperatury. W pierwszej połowie zwykle słoneczna natomiast w drugie często zdarza się pochmurna i deszczowa.
Lato w górach jest skrócone i niezbyt pogodne, trwa od połowy czerwca do końca sierpnia. Krótkie tatrzańskie lato, jest dość chłodne, zdarzają się obfite opady deszczu oraz mocne załamania pogody. W okresie letnim występują gwałtowne zmiany pogody. Piękny pogodny dzień może się zamienić w burzowy z ulewnymi deszczami i piorunami.
Jesień często zdarza się piękna i słoneczna tzw. tatrzańska jesień. O tej porze roku noce bywają chłodne i występują duże wahania dobowych temperatur. Pod koniec tej pory roku wieją często wiatry halne.
Tatrzańska roślinność uwarunkowana jest surowym klimatem wysokogórskim i jest odzwierciedleniem panującego tu klimatu. Czas wegetacyjny dla roślin jest o 2 do 3 miesięcy krótszy w górach niż na niżu. Charakterystyczną cechą flory Tatr jest to, iż zmienia się ona zdecydowanie w miarę wzrostu wysokości. Wraz ze wzrostem wysokości następuje zmiana warunków klimatycznych, powoduje ona wyodrębnienie się pięter roślinności.
Po północnej stronie Tatr występuje surowszy i wilgotniejszy klimat. Po południowej natomiast klimat jest łagodniejszy, cieplejszy i suchszy. Występuje tu mniej wiatrów oraz więcej dni słonecznych w skali roku, mniej opadów i nieco wyższa temperatura roczna.
Źródło:
„Wielka Encyklopedia Tatrzańska” Zofia i Witold H. Paryscy
„Tatry Polskie przewodnik” Józef Nyka
