Na Wzgórzu Lecha, obok Bazyliki Prymasowskiej i Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej znajduje się jeden z najstarszych romańskich kościołów, związany z kolebką państwa polskiego – kościół pw. św. Jerzego. Budowla z późnobarokową fasadą skrywa bardzo stare korzenie z początków państwa. Książę Mieszko obrał sobie Wzgórze Lecha na swoją siedzibę po przyjęciu chrztu w 966 r.
Jednonawowa, orientowana świątynia została zbudowana z ciosów kamiennych prawdopodobnie już w X w. na miejscu dawnej kaplicy grodowej (związanej z palatium książęcym) oraz pogańskiego, kamiennego kurhanu z czasów plemiennych. W czasach przedchrześcijańskich znajdował się tutaj istotny ośrodek kultu pogańskiego, co potwierdzają źródła pisane i badania archeologiczne. W podziemiach katedry znaleziono także ślady po palenisku kultowym.
Fot. Damian Rybak.Pierwotny wygląd, układ przestrzenny i wyposażenie kościoła nie zachowało się do naszych czasów wskutek pożarów w XII w. (1192 r. wyprawa odwetowa Kazimierza Sprawiedliwego) i XVII w. (1613 r.). W XIII w. wzniesiono na miejscu pałacu – nowy, obronny zamek, kaplicę przebudowano na mały kościółek pw. św. Jerzego, który pełnił rolę kaplicy zamkowej. Zamek przez wiele lat był siedzibą Władysława Odonica (wnuka Mieszka III Starego), który nadał prawa miejskie Gnieznu. Siedziba władcy znajdowała w miejscu dzisiejszego Archiwum Archidiecezjalnego, funkcje obronne pełniła do połowy XV w.
W 1782 r. kościół św. Jerzego gruntownie odrestaurowano w stylu późnobarokowym (wg projektu architekta Bernarda Landwerbera z Poznania): podwyższono mury, przebito nowe otwory okienne i wzniesiono nowe wieloboczne prezbiterium. Z romańskiej świątyni zachowały się jedynie relikty – mur ze starannie opracowanych ciosów granitowych, odsłonięty w południowej i północnej ścianie, oraz zamurowany portal w kształcie tzw. „oślego grzbietu”. Badania archeologiczne udowodniły, iż świątynia posadowiona jest na starszych fundamentach z głazów polnych i częściowo z łupanego kamienia, łączonych zaprawą gipsową i wapienną – przedromańskich reliktach kaplicy grodowej. W 1984 r. znaleziono płytki ceramiczne ozdobione wypukłym reliefem (przedstawiały m.in.: zbrojnych wojowników, gryfa, smoka, orła, lwa, niedźwiedzia, masztalerza z koniem), które mogły zdobić mieszkalne wnętrza rezydencji książęcej.
Fot. Damian Rybak.Wejście do obecnego kościoła zdobi płaskorzeźba przedstawiająca św. Jerzego na koniu walczącego ze smokiem (autorstwa Marcina Rożka z 1936 r.). Wyposażenie pochodzi z czasów baroku – trzy ołtarze z 1782 r. ze współczesnymi obrazami: w głównym z obrazem św. Jerzego, w lewym z obrazem Św. Rodziny i ścięcia św. Jana, w prawym – Wskrzeszenia Piotrowina i ścięcia św. Barbary. Wewnątrz znajduje się także drewniany ołtarz, przy którym Ojciec Święty Jan Paweł II odprawił Mszę św. w 1979 r. Kościół św. Jerzego posiada kapitułę kolegiacką. Znajdują się za nim XVIII i XIX-wieczne rezydencje księży i kanoników, wykorzystywane dziś na potrzeby Muzeum Archidiecezjalnego.
Świątynia wraz z najbliższym otoczeniem, w obrębie Wzgórza Lecha, uznana jest od 1994 r. za Pomnik Historii. Nabożeństwa i msze św. realizowane są na specjalne okazje oraz na potrzeby Prymasowskiego Wyższego Seminarium Duchownego (PWSD).
Fot. Artur Bujnowski.Ciekawostki:
Podczas najnowszych prac wykopaliskowych przy kościele pw. św. Jerzego (2019 r.), prowadzonych przez Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie odkryto m.in. fragment narożnika budowli przedromańskiej – część palatium, czyli rezydencjonalno-sakralnej siedziby pierwszych polskich władców. Kierownik badań dr T. Janiak uważa, iż może to być element przedromańskiej bramy prowadzącej do siedziby władcy. Przedromańska, kamienna brama to unikat na skalę całej Polski – wcześniej relikty takiego założenia fortyfikacyjnego znane były jedynie na Wawelu.
Koniecznie trzeba zwiedzić Katedrę Gnieźnieńską oraz Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej, w której znajduje się skarbiec katedralny – jeden z najbogatszych w Polsce, kolekcja rzeźby i malarstwa sakralnego, portrety trumienne, szaty i naczynia liturgiczne, relikwiarze, monstrancje, medale, liczne eksponaty złotnicze i wiele innych zbiorów sakralnych zebranych z parafii wchodzących w skład archidiecezji.
Pomiędzy katedrą a kościołem św. Jerzego znajduje się interesująca dzwonnica, którą odbudowano na podstawie oryginału w latach 1970-73. Pierwowzór powstał w pierwszej poł. XVIII w. wg projektu Pompeo Ferrariego. W dzwonnicy zawieszone są cztery dzwony przeniesione z wież katedry: największy „Św. Wojciech” z 1621 r., oraz trzy rokokowe z 1760 r. o imionach: „Mały św. Wojciech”, „Św. Stanisław” i „Św. Florian”.
Damian Rybak
Fotogaleria – kościół kolegiacki pw. św. Jerzego w Gnieźnie:
Czytaj także:
- Agatowy kielich nazywany kielichem św. Wojciecha.
- “Barokowy obraz, który dawniej zdobił zabytkowe wnętrza należące do Sióstr Norbertanek w Strzelnie”.
- “Romańska posadzka w podziemiach Katedry w Gnieźnie. Z cyklu tajemnicze symbole na polskich banknotach – cz.1”.
Jeśli ktoś posiada zdjęcia z wnętrza (lub archiwalne z przed lat), to chętnie je tutaj wstawimy, oczywiście z podpisaniem autora (fot. można wysłać na adres redakcji)
Wkrótce kolejne zabytkowe kościoły, Pomniki Historii, architektura drewniana, dwory i pałace, muzea, romantyczne parki, pomniki przyrody, miejsca związane z archeoturystyką, zabytki techniki, perły architektury, cuda natury, skarby kultury oraz turystyczne szlaki z Kujaw, Pałuk i Wielkopolski, a także atrakcje i ciekawostki z regionu, stanowiące niepodważalne dziedzictwo bądźcie zatem na bieżąco korzystając ze strony dziedzictworegionu.pl
O wielu zabytkach i atrakcjach tego regionu możesz także poczytać w moich publikacjach:
Większość publikacji można zakupić w Strzelnie (PTTK, Muzeum, Biuro Parafialne) i innych punktach na Szlaku Piastowskim.
O romańsko-barokowym kościele kolegiackim pw. św. Jerzego, oraz innych romańskich zabytkach na Szlaku Piastowskim i w jego sąsiedztwie możesz poczytać w następującej publikacji:
Zobacz również pozostały dorobek wydawniczy.
Uwaga, uwaga !!! Poszukujemy starych, przedwojennych zdjęć, pocztówek i innych zbiorów, w tym przypadku z Gniezna i najbliższej okolicy, a także dotyczących badań archeologicznych, oraz działań zbrojnych w regionie … Szczegóły znajdziesz pod linkiem – https://dziedzictworegionu.pl/?p=3848
Jeśli podobał Wam się artykuł – nie przechodź obok niego obojętnie Obserwuj lub polub stronę na Facebooku (zostaw łapkę w górę lub serducho), jeżeli masz jakieś pytanie – zostaw tam komentarz, a jeżeli chcesz się podzielić informacją ze swoimi znajomymi – po prostu udostępnij innym na profilach społecznościowych, za co z góry dziękuję.
Żaden fragment niniejszego artykułu, nie może być reprodukowany w formie elektronicznej, zapisywany w systemach pamięciowych, systemach fotokopii, nagrań lub innych metodach bez pisemnej zgody właściciela praw autorskich (może być jednak udostępniany na profilach społecznościowych z podaniem źródła – dziedzictworegionu.pl).
Prawa autorskie związane z witryną internetową dziedzictworegionu.pl podlegają ochronie Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz. U. z 1994 r. nr 24, Poz.83 ze zm.).
Jeśli chcesz mieć reklamę pod tym artykułem swojej działalności gospodarczej skontaktuj się z naszą redakcją, dla branży turystycznej (hotele, restauracje, przewozy autokarowe, usługi turystyczne itp.) oferujemy specjalne zniżki, a dla pozostałych firm najniższe ceny w okolicy (już od 150 zł), szczególnie w przestrzeni poniżej zapraszamy firmy z miasta i powiatu Gniezno
