Po raz pierwszy w historii integracji europejskiej instytucje unijne bezpośrednio zwracają się do każdego z 450 mln mieszkańców Wspólnoty z konkretnym żądaniem przygotowania się na sytuacje kryzysowe. Nowa doktryna bezpieczeństwa, opublikowana pod nazwą „Strategia Gotowości”, stanowi odejście od dotychczasowych koncepcji, które całkowicie powierzały odpowiedzialność za zarządzanie kryzysami instytucjom państwowym i samorządowym.
Fot. Warszawa w Pigułce
Ta bezprecedensowa inicjatywa odzwierciedla dramatyczną zmianę w postrzeganiu współczesnych zagrożeń przez europejskie elity polityczne i ekspertów bezpieczeństwa. Po dekadach względnej stabilności i przekonania o bezpieczeństwie kontynentu, urzędnicy w Brukseli oraz stolicach państw członkowskich doszli do wniosku, iż tradycyjne mechanizmy ochrony ludności mogą okazać się niewystarczające w obliczu nowych typów zagrożeń, które charakteryzują się większą nieprzewidywalnością, kompleksowością i potencjałem destrukcyjnym.
Geneza tej rewolucyjnej strategii sięga serii traumatycznych doświadczeń, które w ostatnich latach wstrząsnęły podstawami europejskiego poczucia bezpieczeństwa. Pandemia koronawirusa obnażyła krytyczne słabości w systemach zaopatrzenia, logistyce medycznej oraz zdolności państw do szybkiego reagowania na zagrożenia o charakterze globalnym. Równocześnie nasilające się zjawiska klimatyczne, takie jak katastrofalne powodzie w Niemczech i Belgii, pożary lasów w krajach śródziemnomorskich oraz historyczne susze, pokazały, jak gwałtownie mogą zostać sparaliżowane podstawowe systemy infrastrukturalne, pozostawiając miliony ludzi bez dostępu do podstawowych usług.
Najważniejszym jednak czynnikiem kształtującym nowe podejście do bezpieczeństwa była rosyjska inwazja na Ukrainę, która definitywnie zakończyła okres pokoju na kontynencie europejskim i wprowadziła do strategicznego myślenia w Brukseli zupełnie nowe kategorie zagrożeń. Konflikt ten nie tylko przywrócił możliwość konwencjonalnej wojny na europejskiej ziemi, ale także ujawnił wyrafinowane metody prowadzenia działań hybrydowych, które mogą destabilizować społeczeństwa i państwa bez formalnego wypowiedzenia wojny.
Według analiz przedstawionych w najnowszej strategii, Komisja Europejska zidentyfikowała szereg niepokojących trendów w zakresie zagrożeń skierowanych przeciwko państwom członkowskim. Operacje sabotażowe wymierzone w kluczową infrastrukturę, celowe podpalenia obiektów strategicznych oraz wyrafinowane cyberataki na systemy komunikacyjne i energetyczne stały się elementem codziennej rzeczywistości bezpieczeństwa europejskiego. Te działania, określane przez analityków mianem wojny hybrydowej, mają na celu osłabienie morale społeczeństw, podważenie zaufania do instytucji demokratycznych oraz stworzenie chaosu i niepewności bez konieczności angażowania się w otwarte działania wojenne.
Szczególną troską napawa europejskich planistów bezpieczeństwa rosnąca częstotliwość ataków na infrastrukturę krytyczną, która stanowi fundament funkcjonowania nowoczesnych społeczeństw. Oczyszczalnie wody, elektrownie, węzły komunikacyjne, centra danych oraz główne arterie transportowe stały się preferowanymi celami dla wrogich aktorów, którzy doskonale rozumieją, iż choćby krótkotrwałe zakłócenie w funkcjonowaniu tych systemów może spowodować efekt domina prowadzący do rozległego chaosu społecznego.
Odpowiedzią Komisji Europejskiej na te wyzwania jest kompleksowa strategia, której centralnym elementem jest mobilizacja zwykłych obywateli do aktywnego uczestnictwa w systemie bezpieczeństwa narodowego. Każde gospodarstwo domowe w Unii Europejskiej otrzymało zalecenie utworzenia i utrzymywania zapasów awaryjnych, które pozwolą przetrwać minimum siedemdziesiąt dwie godziny bez dostępu do zewnętrznego wsparcia. Ten trzydniowy okres nie został wybrany przypadkowo – analiza historycznych kryzysów pokazuje, iż właśnie tyle czasu zwykle potrzebują służby ratunkowe i organy państwowe na zmobilizowanie skutecznej odpowiedzi na poważne zagrożenia.
Szczegółowe wytyczne dotyczące domowych zapasów awaryjnych obejmują szerokie spektrum podstawowych potrzeb życiowych, które mogą zostać zagrożone podczas kryzysu. W obszarze żywności zaleca się gromadzenie produktów o długim terminie przydatności do spożycia, które nie wymagają chłodzenia ani skomplikowanego przygotowywania. Konserwy mięsne i rybne, suszone rośliny strączkowe, ryż, makaron, płatki zbożowe oraz trwałe produkty mleczne stanowią podstawę rekomendowanych zapasów żywnościowych, które powinny zapewnić wystarczającą liczbę kalorii oraz podstawowych składników odżywczych dla wszystkich członków gospodarstwa domowego.
Kwestia wody pitnej została uznana za absolutnie krytyczną, ponieważ człowiek może przetrwać bez jedzenia znacznie dłużej niż bez dostępu do czystej wody. Komisja zaleca gromadzenie minimum trzech litrów wody pitnej na osobę dziennie, co oznacza, iż czteroosobowa rodzina powinna utrzymywać zapas trzydziestu sześciu litrów wody na okres trzydniowy. Dodatkowo zaleca się posiadanie środków do uzdatniania wody, takich jak tabletki dezynfekujące lub przenośne filtry, które mogą umożliwić bezpieczne spożywanie wody z alternatywnych źródeł.
Równie istotnym elementem domowych przygotowań kryzysowych jest gromadzenie niezbędnych leków, szczególnie tych przyjmowanych na stałe przez członków rodziny cierpiących na choroby przewlekłe. Zapas podstawowych medykamentów przeciwbólowych, przeciwgorączkowych, przeciwhistaminowych oraz środków przeciwbiegunkowych może okazać się ratujący życie w sytuacji, gdy apteki pozostają zamknięte lub niedostępne. Kompletny zestaw pierwszej pomocy, zawierający bandaże, plastry, środki dezynfekujące, nożyczki oraz termometr, powinien uzupełniać domową apteczkę kryzysową.
Przygotowania techniczne obejmują zapewnienie alternatywnych źródeł informacji i oświetlenia na wypadek awarii systemu elektroenergetycznego. Radioodbiorniki zasilane bateriami lub energią słoneczną mogą okazać się jedynym źródłem informacji o sytuacji kryzysowej i instrukcjach od władz. Latarki, świece, zapałki oraz przenośne powerbanki do ładowania telefonów komórkowych powinny zapewnić podstawową funkcjonalność podczas przerw w dostawie prądu.
Alarmujące wyniki ostatnich badań opinii publicznej przeprowadzonych przez Eurobarometr ujawniły głęboki problem w przygotowaniu europejskich społeczeństw na sytuacje kryzysowe. Około połowy obywateli Unii Europejskiej przyznała, iż po trzech dniach zakłóceń w normalnym funkcjonowaniu systemów zaopatrzenia znalazłaby się w sytuacji krytycznej, bez dostępu do podstawowej żywności i czystej wody. Ta statystyka jest szczególnie niepokojąca w kontekście gęsto zaludnionych obszarów metropolitalnych, gdzie mieszkańcy tradycyjnie polegają na złożonych systemach dostaw i sklepach, które utrzymują minimalne zapasy w oparciu o filozofię zarządzania zapasami just-in-time.
Urbanizacja europejskich społeczeństw, choć przyniosła wiele korzyści cywilizacyjnych, jednocześnie stworzyła nowe podatności na zagrożenia kryzysowe. Mieszkańcy wielkich miast, przyzwyczajeni do codziennej dostępności wszelkich produktów w pobliskich sklepach, często nie zdają sobie sprawy z tego, jak kruche są łańcuchy dostaw, które zapewniają tę dostępność. Zakłócenie w transporcie, awaria systemów magazynowych lub panika zakupowa mogą w ciągu kilkunastu godzin opróżnić półki sklepowe, pozostawiając miliony ludzi bez dostępu do podstawowych potrzeb.
Strategia gotowości kryzysowej wykracza jednak daleko poza indywidualne przygotowania gospodarstw domowych i obejmuje systemową reformę edukacji oraz przygotowań instytucjonalnych. Komisja Europejska zaleciła włączenie edukacji w zakresie bezpieczeństwa i gotowości kryzysowej do obowiązkowych programów nauczania we wszystkich państwach członkowskich. Młodzi ludzie mają uczyć się podstawowych umiejętności reagowania na sytuacje awaryjne, rozpoznawania sygnałów alarmowych oraz udzielania pierwszej pomocy.
