Etiopia – Aksum, najświętsze miasto chrześcijańskiej Afryki

Aksum to pierwsza stolica Etiopii, a w zasadzie stolica starożytnego królestwa o tej samej nazwie. To również kolebka dzisiejszej Etiopii oraz Erytrei. Aksum to podobno także miejsce przechowywania największego chrześcijańskiego skarbu, czyli Arki Przymierza. kilka brakowało, a nasz plan nie uwzględniłby tak ważnego punktu na mapie Etiopii. Grafik był napięty, a odległości i kiepski transport nie dawały szans na skrócenie przejazdów. Wiele osób odradzało również pobyt w tym mieście z uwagi na mało interesujące zabytki i nudę. Z tym, iż być w Etiopii i nie zobaczyć miejsca, gdzie rzekomo ukryta jest Arka? No właśnie… dlatego też ostatecznie wszystko udało się tak ułożyć, iż do Aksum zawitałyśmy zaraz po trekkingu w Górach Simien. Szczerze przyznam, iż samo miasteczko zrobiło na mnie bardzo pozytywne wrażenie, panuje w nim pewien swoisty klimat spokoju, a mieszkańcy są mniej nachalni… prawdopodobnie przyzwyczajeni już do turystów, zwracają na nich mniejszą uwagę. Zabytki, może nie tak spektakularne, jak w Lalibeli, przenoszą jednak w czasy jeszcze bardziej odległe. Przenoszą do starożytnego królestwa, jednego z najpotężniejszych państw klasycznego świata, utrzymującego kontakty handlowe i polityczne z Egiptem, Grecją, Indiami, ba choćby podobno z Chinami. Jego granice sięgały wówczas dzisiejszego Egiptu, Sudanu oraz Jemenu. W zasadzie cały teren Aksum oraz jego okolice naszpikowane są starożytnymi skarbami. Z pewnością wiele z nich ciągle pozostaje nieodkryte dla naszego świata. Aksum to nazwa miasta oraz królestwa, które było zaczątkiem współczesnej północnej Etiopii (prowincja Tigray) oraz Erytrei. Badania pokazują, iż Aksum było główną potęgą morską i handlową od I do VII wieku n.e. Jako cywilizacja wywarła głęboki wpływ na mieszkańców Egiptu, południowej Arabii, Europy i Azji. Mieszkańcy tych państw byli gośćmi jej wybrzeży, często zatrzymywali się tu na dłużej. Rozwinęła się tu cywilizacja oraz imperium, którego wpływy u szczytu IV i V wieku n.e. rozciągały się na regiony leżące na południe od Cesarstwa Rzymskiego, od obrzeży Sahary na zachodzie, przez Morze Czerwone po wewnętrzną pustynię arabską na wschodzie. Handlowano z Egiptem, wschodnim regionem Morza Śródziemnego oraz Arabią. Aksumici opracowali jedyne autorskie pismo afrykańskie, zwane gyyz. Królestwo zostało opisane przez pewnego perskiego pisarza jako jedna z czterech największych potęg na świecie w tamtym czasie. Pomimo swojej siły i reputacji, ciągle kilka wiadomo o Aksum. Aksum stanowi kontrapunkt dla światów greckiego oraz rzymskiego. Jest interesującym przykładem cywilizacji subsaharyjskiej, kwitnącej pod koniec okresu wielkich imperiów śródziemnomorskich. Królestwo zapewniało połączenia handlowe w regionie Morza Śródziemnego i Azji, pokazywało skalę handlu międzynarodowego w tym czasie. Dysponowało wówczas monetą o międzynarodowej renomie. Prawdopodobnie było tak zaawansowane, jak ówczesne społeczeństwa Europy Zachodniej. Tak naprawdę kilka wiadomo o dokładnej dacie założenia miasta. Przyjmuje się, iż powstało ono około I wieku n.e. Pewne odkrycia, szczególnie brytyjskiego archeologa Neville’a Chitticka, mogą wskazywać na to, iż początków Aksum szukać należy jeszcze wcześniej, być może jeszcze przed naszą erą. Nie tak dawno w pobliżu miasta odkryto wykute w skale katakumby z V wieku p.n.e. Rozbieżności w datowaniu wynikają z tego, iż dotychczasowe prace archeologiczne wydobyły na światło dzienne niewielki ułamek murów, budowli, pomników, czy obelisków tego starożytnego państwa. Ówczesne królestwo było zhierarchizowane z królem jako władcą, szlachtą oraz ludem. Rozwarstwione społeczeństwo miało wyższą elitę królów i szlachty, niższą elitę mniejszych szlachciców, a także bogatych kupców i rolników, a na koniec grupę zwykłych ludzi, takich jak rolnicy, rzemieślnicy czy kupcy. Dowody na to znaleziono w inskrypcjach. Zakłada się także, iż istotną rolę odgrywali kapłani, a prawdopodobnie także handlarze ze względu na pieniądze, którymi dysponowali. Większość biednych w tamtych czasach to prawdopodobnie rzemieślnicy lub rolnicy. W niektórych inskrypcjach władca opisany był jako „król królów”, co może sugerować panowanie innych młodszych królów w odległych częściach imperium, które stopniowo przejęli Aksumici. Archeolodzy odkryli dokumenty administracyjne oraz grobowce, które sugerują, iż elita lubiła ekstrawaganckie praktyki pogrzebowe, w tym pomniki grobowe zwane stelami. Wieże lub obeliski były bogato rzeźbione napisami od góry do dołu. Znajdowały się tu także kamienne drzwi oraz imitacje okien. Najwyższa z tych stel miała wysokość 30,48 m. Istnieją dowody na istnienie co najmniej 10-12 małych miast w królestwie. kilka lub nic nie wiadomo na temat roli kobiet oraz życia rodzinnego. Królestwo Aksum zapoczątkowało chrześcijaństwo w Etiopii, przejęło prawosławną tradycję w IV wieku n.e. pod rządami króla Ezany. Król został nawrócony przez Frumentiusa, byłego jeńca syryjskiego, który został biskupem Aksum. Po powrocie Frumentius natychmiast ochrzcił króla Ezana, a ten następnie ogłosił, iż Aksum staje się państwem chrześcijańskim. W VI wieku król Kaleb został uznany za chrześcijanina przez cesarza Justyna I z Bizancjum, kiedy to ten szukał wsparcia u Kaleba w obliczu mściwych okrucieństw, jakich doznali chrześcijanie w Południowej Arabii. W wyniku tej inwazji region został włączony do królestwa Aksum na następne siedem dekad. Na czasy panowania króla Ezany przypadł złoty wiek królestwa. Monety wybite pod rządami króla Ezany były pierwszymi na świecie z wizerunkiem krzyża. Ezana przywiązywał również dużą wagę do dokumentów pisemnych. Chociaż chrześcijaństwo wywarło głęboki wpływ na Aksum, judaizm miał także znaczący wpływ na królestwo. Pojawiła się tu grupa ludzi zwana Beta Israel, inaczej Felaszowie, która została opisana jako „Czarni Żydzi”. Mimo, iż ich pismo święte oraz modlitwy były w języku gyyz, a nie w języku hebrajskim, stosowali się oni do wierzeń religijnych i praktyk określonych w Pięcioksięgu (Tora), czyli tekstach religii żydowskiej. W latach 1985-1991 prawie cała populacja Beta Israel w Etiopii została przeniesiona do Izraela. Więcej o Felaszach przeczytacie we wpisie Etiopia – co warto zobaczyć w Gondar i okolicach. Królowa Saby oraz król Salomon są także ważnymi postaciami w etiopskim dziedzictwie. Historia Etiopii pełna jest legend oraz mitów, i jedna z nich dotyczy właśnie tej pary. Opowiadania etiopskie mówią, iż Aksum, stolica imperium, było domem królowej Saby. Władczyni, gdy tylko usłyszała o mądrości Salomona, udała się do Jerozolimy, by poznać go osobiście. Kiedy przybyła na miejsce, swoją urodą oczarowała króla, a owocem ich miłości stał się ich syn Menelik I. Był on założycielem dynastii Salomonów. Królowie etiopscy, w tym ci z Królestwa Aksum, twierdzili, iż pochodzą od Menelika. Kiedy Menelik dorastał, zaczął zadawać pytania, dotyczące ojca, nie wiedział bowiem, kim on jest, wychowywany był tylko przez matkę. Kiedy odkrył, iż to król Salomon, niezwłocznie chciał go poznać. Menelik pozostał u Salomona przez trzy lata, w końcu został poproszony o odejście, gdy Izraelici skarżyli się na jego podobieństwo do króla. Kiedy Menelik został odesłany, towarzyszył mu najstarszy syn arcykapłana, Azariasz i 1000 osób z każdego z 12 plemion Izraela. Zanim wyruszyli, Azariasz miał sen, w którym tajemniczy głos powiedział mu, aby zabrał ze sobą Arkę Przymierza. I tak też uczynił. Azariasz wziął Arkę ze świątyni i zastąpił ją kopią, a następnie przywiózł relikt do swojego nowego domu. Dlatego też Etiopczycy do dziś twierdzą, iż biblijna Arka Przymierza znajduje się właśnie w Aksum. Ma ona znajdować się w starym kościele Matki Bożej z Syjonu, choć nikt nie może zobaczyć jej na własne oczy. Wejście do świątyni pilnowane jest bowiem przez mnicha i tylko on jeden ma prawo wejść do środka. Historycy nie są pewni, co dokładnie doprowadziło do upadku Królestwa Aksum, ale uważa się, iż wpływ na to miało kilka czynników. Jeden z pierwszych aktów upadku imperium nastąpił w 520 roku, kiedy to król Kaleb poprowadził kampanię przeciwko żydowskiemu królowi Dhu Nuwasowi, prześladującemu chrześcijan w Jemenie. Chociaż siły Aksumitów wygrały konflikt, lata bitwy roztrwoniły bogactwo Askum oraz zdziesiątkowały siłę roboczą Aksum. Co więcej, w tym czasie pojawiła się w Etiopii pandemia dżumy, która spustoszyła większość Cesarstwa Bizancjum w VI wieku. Oprócz nieszczęść wojny i zarazy, w VII wieku n.e. imperium islamskie zaczęło gwałtownie rozprzestrzeniać się po Arabii i Afryce Północnej. Pomiędzy VII a VIII wiekiem Aksum straciło kontrolę nad Morzem Czerwonym i większością Nilu. To nie tylko pozostawiło królestwo w izolacji ekonomicznej, ale także zmusiło większość chrześcijańskich mieszkańców miasta do dalszego przemieszczania się w głąb lądu w celu ochrony. Wreszcie szereg zmian klimatu spustoszył kraj oraz przyczynił się do zmniejszenia liczby ludność Etiopii. Pomimo upadku miasto Aksum jest przez cały czas zamieszkane przez około 50 000 osób, co czyni go najstarszym stale zamieszkałym miastem na kontynencie. STARY KOŚCIÓŁ KLASZTORNY MATKI BOŻEJ Z SYJONU Do tego przybytku wstęp mają wyłącznie mężczyźni. Świątynia została wzniesiona w XVII wieku w miejscu zniszczonego wcześniej kościoła, pochodzącego najprawdopodobniej z IV wieku. Wcześniej stał tu przypuszczalnie pierwszy kościół chrześcijański w Afryce, zbudowany przez władcę starożytnego Aksum Ezanę. Od czasu założenia Kościół Matki Bożej z Syjonu został co najmniej dwukrotnie zniszczony i odbudowany. Był on tradycyjnym miejscem koronacji cesarzy Etiopii. I rzeczywiście, jeżeli cesarz nie został koronowany w Askum lub przynajmniej nie został ratyfikowany przez koronację przez specjalne nabożeństwo w owej świątyni, nie mógł tytułować się „Atse”, czyli cesarzem. Przed kościołem można zobaczyć kamienne trony, gdzie byli koronowani władcy Etiopii. Kościół został zbudowany na planie kwadratu, otoczony jest kolumnadą. Wewnątrz można podziwiać kolorowe freski, przedstawiające dziewięciu apostołów, czego ja akurat nie mogłam zobaczyć na własne oczy. W środku, za westybulem, czyli reprezentacyjnym przedsionkiem, ulokowana jest część uznawana za świętą. Do niej wejść mogą tylko i wyłącznie duchowni. Mężczyźni mają wstęp do westybulu, zaś kobiety mogą przebywać jedynie na dziedzińcu. KAPLICA TABLIC – ARKA PRZYMIERZA Pomiędzy kościołami Matki Bożej z Syjonu znajduje się również mniejsza kaplica, zwana Kaplicą Tablic. Została wzniesiona przez cesarza Hajlego Syllasje I w 1965 roku. Etiopczycy twierdzą, iż to właśnie w niej przechowywana jest biblijna Arka Przymierza, największa relikwia Żydów oraz Etiopczyków. Opiekę nad Arką sprawuje dożywotnio wyłącznie jeden mnich, nikt inny nie ma do niej dostępu, więc tak naprawdę nie ma możliwości sprawdzenia i pokazania dowodu na jej rzeczywiste istnienie. Nikt, żaden cesarz, minister, generał czy przywódca religijny nie miał prawa zajrzeć do środka i zobaczyć na własne oczy Świętej Skrzyni. Strażnik Arki to zaufany mnich, który wyznacza swojego następcę na łożu śmierci, by ten ponownie pełnił tę rolę do końca swojego życia. Jak to możliwe, iż nikt dotąd nie próbował tam wtargnąć, co przecież nie byłoby zbyt trudne? Być może odpowiedź kryje się w legendzie Arki, w jej niezwykłej cudownej mocy, która polega na ukaraniu każdego, kto śmie swoje oczy lub rękę na nią podnieść. Próba wtargnięcia do kaplicy w Aksum byłaby swoistym rzuceniem wyzwania Bogu i Jego Słowu. Tak przynajmniej uważają etiopscy chrześcijanie, a wraz z nimi prawdopodobnie duża część chrześcijan innych wyznań oraz Żydzi. Czy kiedyś dowiemy się prawdy? Z jednej strony nie wypada naruszać świętości, z drugiej chodzi przecież o potwierdzenie istnienia Arki. Póki co pozostaje nam wiara oraz nasza wyobraźnia. NOWY KOŚCIÓŁ MATKI BOŻEJ Z SYJONU To ogromny nowy kościół, wybudowany w latach 60. XX wieku z inicjatywy cesarza Hajlego Syllasje I. Powstał on po to, by również kobiety mogły uczęszczać do świątyni i w niej się modlić. Stary kościół klasztorny był i jest dla nich niedostępny. Charakterystyczny budynek jest niezwykle okazały, obok niego wznosi się nieproporcjonalnie wysoka dzwonnica, zainspirowana stelami, wyrastająca wprost ku niebu. W kościele znajduje się sporo pięknych obrazów, a także kilka starszych rękopisów oraz piękne książki i dzieła sztuki. W pobliżu mieści się także Muzeum Kościelne, prezentujące skarby kościoła, tradycyjne stroje i inne lokalne wyroby. W środku niestety nie można robić zdjęć i faktycznie jest to kontrolowane, aparaty oraz telefony trzeba zostawić w zamykanym schowku. Za wstęp do kościoła oraz za wejście do muzeum trzeba zapłacić 200 birrów (26 zł). Niektórzy twierdzą, iż owa budowla tylko szpeci ten kompleks i zaburza harmonię tego miejsca. Ja osobiście uważam inaczej, zresztą zobaczcie sami. OBELISK Z AKSUM W zasadzie to zbiór obelisków, znajdujący się przy głównym placu. Aksumici wznieśli wiele wysokich steli, które służyły celom religijnym w czasach przedchrześcijańskich. Jedna z tych granitowych kolumn jest największą tego typu konstrukcją na świecie i mierzy sobie aż 30 metrów wysokości, waży zaś ponad 500 ton. Niestety uległa ona uszkodzeniu, prawdopodobnie już w czasie jej stawiania i w tej chwili leży roztrzaskana obok pozostałych stojących. Była to najprawdopodobniej najwyższa monolityczna stela, jaką zbudowali starożytni. Uwaga, najwyższe stele w Aksum przewyższały obeliski egipskie. Główna stela, zwana Obeliskiem z Aksum liczy sobie podobno 1700 lat i pnie się aż na 24 metry w górę. Wykonana jest z granitu i waży 160 ton. Jest ozdobiona dwoma parami tzw. fałszywych drzwi u podstawy i posiada dekoracje przypominające okna ze wszystkich stron. Można powiedzieć, iż jej zdobienia imitują dziesięciopiętrowy budynek. Jak ówcześni mieszkańcy mogli ukształtować twardy granit tak dawno temu i na taką skalę? Oto jest pytanie… Co ciekawe, słynny Obelisk z Aksum nie...