CZEGO BĘDZIE UCZYĆ EDUKACJA ZDROWOTNA W SZKOŁACH?

Edukacja zdrowotna będzie obowiązkowym przedmiotem szkolnym, który zastąpi wychowanie do życia w rodzinie (WDŻ). Ma wejść do szkół 1 września 2025 r. “O powstanie takiego przedmiotu od lat zabiegały różne instytucje i organizacje zajmujące się zdrowiem. Bo WDŻ adekwatnie nigdy nie spełniało prawidłowo swojej roli” – uważa Antonina Kopyt, nauczycielka wychowania do życia w rodzinie, psycholożka, ekspertka SEXEDPL i członkini zespołu opracowującego podstawę programową edukacji zdrowotnej.

Z tego artykułu dowiesz się o tym:

Jakie tematy obejmie edukacja zdrowotna?

Edukacja zdrowotna – co to za przedmiot?

Zdrowie seksualna a edukacja zdrowotna

Z kim jest współtworzona edukacja seksualna?

Czy edukacja zdrowotna zastąpi wychowanie do życia w rodzinie?

Edukacja zdrowotna – jaka będzie podstawa programowa?

Czy edukacja zdrowotna będzie osobna dla chłopców i dziewczynek?

JAKIE TEMATY OBEJMIE EDUKACJA ZDROWOTNA?

Edukacja zdrowotna to wieloetapowy, wielopłaszczyznowy i interdyscyplinarny proces prowadzący do budowania “alfabetyzmu” zdrowotnego, czyli wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych pozwalających na trafne rozpoznanie potrzeb zdrowotnych własnych i otoczenia oraz podejmowanie odpowiednich działań profilaktycznych czy naprawczych.

“Nauczyciele, wspierając w tym zakresie obowiązki rodziców, powinni zmierzać do tego, aby uczniowie rozwijali świadomość zdrowia i kompetencje niezbędne do utrzymania zdrowia fizycznego, psychicznego, społecznego i seksualnego, w tym w szczególności poprzez aktywność fizyczną, zdrowe odżywianie, higienę osobistą i sen, radzenie sobie ze stresem, budowanie pozytywnych relacji społecznych, rówieśniczych, rodzinnych i partnerskich, unikanie zagrożeń i zachowań ryzykownych oraz dbałość o zdrowe i bezpieczne środowisko życia. najważniejsze jest tu wykorzystanie aktualnej wiedzy opartej na dowodach naukowych oraz wieloletnich doświadczeń z realizacji edukacji i profilaktyki zdrowotnej w Polsce oraz w innych krajach¹” – czytamy w uzasadnieniu do projektu rozporządzenia.

OD ZDROWIA FIZYCZNEGO PO ZDROWIE PSYCHICZNE – KOMPLEKSOWY PROGRAM

Podstawa programowa edukacji zdrowotnej obejmuje dziesięć działów, które odzwierciedlają sfery funkcjonowania człowieka, w tym:

1. Internet i profilaktyka uzależnień
2. Wartości i postawy
3. Zdrowie fizyczne
4. Aktywność fizyczna
5. Odżywianie
6. Zdrowie psychiczne
7. Zdrowie społeczne
8. Dojrzewanie
9. Zdrowie seksualne
10. Zdrowie środowiskowe

ZDROWIE SEKSUALNE – NAJBARDZIEJ KONTROWERSYJNY TEMAT?

Seksualność rozumiana szeroko jako cielesność i płciowość, którą ma każda osoba na świecie, także jest elementem zdrowia, dlatego w programie takiego przedmiotu nie mogło takiej tematyki zabraknąć. Wśród obszarów proponowanych w ramach tego zagadnienia znajda się tematy obejmujące m.in. antykoncepcje, anatomie, świadomą zgodę, profilaktykę infekcji, orientację psychoseksualną, ciążę, przeciwdziałanie przemocy seksualnej, dojrzewanie i relacje społeczne.

KONSULTACJE Z EKSPERTAMI. Z KIM BĘDZIE WSPÓŁTWORZONA EDUKACJA ZDROWOTNA?

Za opracowanie podstawy programowej edukacji seksualnej odpowiada międzyresortowy zespół złożony z ekspertów trzech resortów: edukacji, zdrowia i sportu. Przewodniczącym zespołu został prof. Zbigniew Izdebski, seksuolog. W składzie zespołu znaleźli się też: ksiądz Arkadiusz Nowak, prof. Agnieszka Mastalerz-Migas – konsultant krajowy w dziedzinie medycyny rodzinnej, dr n. med. Aleksandra Lewandowska – konsultantka krajowa w dziedzinie zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży, dr hab. Hubert Makaruk oraz dr Anna Szumilewicz – eksperci z AWF, Monika Staszkiewicz – ekspertka IBE i Antonina Kopyt – nauczycielka wychowania do życia w rodzinie oraz ekspertka SEXEDPL.

ROLA MINISTERSTWA ZDROWIA I KONSULTACJE Z LEKARZAMI I PSYCHOLOGAMI

Ministerstwo Zdrowia we współpracy z MEN opracowało materiały edukacyjne dla uczniów klas 4-8 szkół podstawowych oraz 1-3 szkół ponadpodstawowych. Materiały konsultowane były także z Ministerstwem Sportu i Turystyki oraz Ośrodkiem Rozwoju Edukacji oraz ekspertami z Narodowego Instytutu Onkologii, Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH-BIP oraz Instytutu Matki i Dziecka.

Opracowano koncepcje zajęć dydaktycznych z zakresu edukacji zdrowotnej i promocji zdrowego stylu życia do wdrożenia w szkołach w ramach zajęć o zdrowiu dla uczniów szkół podstawowych z klas 4–8 oraz uczniów szkół ponadpodstawowych klas 1.–3.

ZMIANY W PLANIE LEKCJI: CZY EDUKACJA ZDROWOTNA ZASTĄPI WYCHOWANIE DO ŻYCIA W RODZINIE (WDŻ)?

Tak. Edukacja zdrowotna będzie obowiązkowo od roku szkolnego 2025/2026 w klasach IV–VIII szkoły podstawowej oraz I–III branżowej szkoły I stopnia. Wymiar zajęć w poszczególnych klasach zostanie określony w rozporządzeniu w sprawie ramowych planach nauczania dla publicznych szkół. Natomiast w klasach I–III liceum ogólnokształcącego oraz klasach I–III technikum będą to 2 godziny tygodniowo.

NOWY PRZEDMIOT EDUKACJA ZDROWOTNA A DOTYCHCZASOWY WDŻ – najważniejsze RÓŻNICE

Edukacja zdrowotna zastąpi wychowanie do życia w rodzinie na poziomie szkół podstawowych i ponadpodstawowych. Nowy przedmiot rozbudowano o treści związane ze zdrowiem i aktywnością fizyczną, odżywianiem, zdrowiem psychicznym, społecznym i środowiskowym, internetem i profilaktyką uzależnień.

– Dotychczasowa podstawa programowa kształcenia ogólnego w zakresie nieobowiązkowego przedmiotu wychowanie do życia w rodzinie skupia się jedynie wokół treści związanych z funkcjami rodziny, miłością, przyjaźnią, pełnieniem ról małżeńskich i rodzicielskich, seksualnością człowieka, prokreacją oraz problemami związanymi z okresem dojrzewania – argumentuje MEN³.

PROGRAM EDUKACJI ZDROWOTNYCH W RÓŻNYCH GRUPACH WIEKOWYCH

Zaproponowana podstawa programowa dla szkół podstawowych obejmuje klasy 4–6 oraz 7–8. Umiejętności, jakie uczniowie mają nabyć, dotyczą m.in. wartości i postaw, zdrowia fizycznego, aktywności fizycznej, odżywiania, zdrowia psychicznego, zdrowia społecznego, dojrzewania, zdrowia seksualnego, internetu oraz profilaktyki uzależnień.

W ramach nowej podstawy uczeń klas 4–6 dowie się m.in., czym jest otyłość, na czym polega jej profilaktyka, co oznaczają badania przesiewowe i kto oraz kiedy powinien je wykonywać. Uczeń pozna także zasady zdrowego nawadniania, nauczy się unikać słodzonych napojów, samodzielnie przygotowywać proste, zdrowe posiłki oraz wybierać produkty bogate w najważniejsze składniki odżywcze. Dodatkowo, omówi etapy cyklu miesiączkowego i ich wpływ na codzienne funkcjonowanie i samopoczucie.

Uczeń klas 7–8 będzie analizować znaczenie szczepień w przeszłości i obecnie, rozróżniać szczepienia obowiązkowe i zalecane, a także omawiać zjawisko ruchów antyszczepionkowych oraz dezinformacji na temat szczepień i sposoby jej rozpoznawania. Omówi również pojęcie orientacji psychoseksualnej oraz różne kierunki jej rozwoju (heteroseksualna, homoseksualna, biseksualna, aseksualna).

W propozycji podstawy programowej dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia szczególny nacisk położono na rozwijanie umiejętności takich jak: dbanie o zdrowie, jego utrzymanie, poprawa i ochrona; rozpoznawanie sytuacji zagrażających zdrowiu lub życiu i podejmowanie adekwatnej reakcji; kształtowanie pozytywnego wizerunku własnego i innych oraz budowanie zdrowych relacji interpersonalnych; promowanie zdrowego stylu życia w najbliższym otoczeniu; monitorowanie swojego zdrowia we wszystkich jego aspektach oraz poszukiwanie, weryfikowanie i analizowanie informacji na temat zdrowia i czynników na nie wpływających.

TEMATY DLA KLAS IV-VI SZKÓŁ PODSTAWOWYCH

Z opublikowanej przez MEN podstawy programowej ww. przedmiotu dla szkół podstawowych wynika, że uczniowie klas IV-VI – w zakresie edukacji o zdrowiu seksualnym – będą obowiązkowo uczyć się o:

• stereotypach płciowych oraz ich negatywnym wpływie na funkcjonowanie człowieka.

• pojęciach zdrowia seksualnego, seksualności oraz ich pozytywnym wymiarze w życiu człowieka,

• budowie i podstawowych funkcjach narządów płciowych wewnętrznych i zewnętrznych,

• procesie zapłodnienia, przebiegu ciąży, porodu oraz opiece nad noworodkiem,

• autonomii cielesnej oraz tym w jaki sposób asertywnie o nią dbać, rodzajach zachowań dorosłego lub rówieśnika, które są przekroczeniem granic intymnych, przepisach prawnych dotyczących ochrony seksualności osób poniżej 15 roku życia (w tym o art. 200 i art. 202 kodeksu karnego) oraz o możliwościach uzyskania pomocy w sytuacji zagrożenia, a także o stereotypach płciowych oraz ich negatywnym wpływie na funkcjonowanie człowieka.

TEMATY DLA KLAS IV-VI SZKÓŁ PODSTAWOWYCH

Uczniowie klas VII i VIII – w zakresie edukacji o zdrowiu seksualnym – będą natomiast obowiązkowo uczyć się o:

• pozytywnym znaczeniu ludzkiej seksualności, popędzie seksualnym i jego zmianach w okresie dojrzewania, powodach, dla których ludzie decydują się na aktywność seksualną oraz konsekwencjach z nią związanych,
• orientacji psychoseksualnej i kierunkach jej rozwoju (heteroseksualności, homoseksualności, biseksualności oraz aseksualności), tożsamości płciowej, cispłciowości i transpłciowości,
• kryteriach świadomej zgody, elementach seksualizacji oraz presji związanej z podjęciem aktywności seksualnej w mediach społecznościowych, środkach masowego przekazu, kulturze młodzieżowej oraz własnym otoczeniu, a także o sposobach jej przeciwdziałania i radzenia sobie z nią oraz o elementach dojrzałego i świadomego przygotowania się do inicjacji seksualnej,
• metodach antykoncepcji (np. mechanicznej, hormonalnej, chemicznej i naturalnej),
• formach przemocy seksualnej, w tym molestowania seksualnego, a także sposobach reagowania, gdy się jej doświadcza lub gdy doświadczają jej inni oraz o miejscach, w których można uzyskać pomoc,

a fakultatywnie (przez co należy rozumieć, że nauczyciel zobowiązany będzie do realizacji przynajmniej jednego z poniższych wymagań), o:

• o specjalnościach zawodowych zajmujących się tematem seksualności człowieka i zdrowia reprodukcyjnego (tj. ginekologii, urologii, andrologii, seksuologii, dermatologii, wenerologii, proktologii, endokrynologii, położnictwie, fizjoterapii uroginekologicznej oraz farmacji).

• infekcjach i chorobach przenoszonych drogą płciową (np. kile, rzeżączce, chlamydiozie, zakażeniach wirusem HPV, HBV, HCV, HIV i HSV) oraz uniwersalnych zasadach profilaktyki infekcji i chorób przenoszonych drogą płciową, jak również o objawach wymagających interwencji lekarskiej.

TEMATY DLA KLAS I-II SZKÓŁ PONADPODSTAWOWYCH

Uczniowie – w zakresie edukacji o zdrowiu seksualnym – będą obowiązkowo uczyć się o:

• pojęciu seksualności oraz roli całożyciowej edukacji seksualnej i jej wpływie na bezpieczeństwo oraz umiejętność tworzenia satysfakcjonujących relacji,
• budowie i funkcjach narządów płciowych wewnętrznych i zewnętrznych, ich znaczeniu dla zdrowia i profilaktyki oraz funkcjach mięśni dna miednicy dla zdrowia fizycznego oraz seksualnego,
• metodach antykoncepcji, mechanizmach ich działania i kryteriach wyboru odpowiedniej metody,
• profilaktyce infekcji i chorób przenoszonych drogą płciową, profilaktyce przed- i poekspozycyjnej zakażenia wirusem HIV, różnicach między życiem z wirusem HIV i chorobą AIDS, miejscach (np. punktach konsultacyjno-diagnostycznych), w których można wykonać bezpłatne i anonimowe testy w zakresie powyższych zakażeń oraz o przepisach prawnych i odpowiedzialności karnej za bezpośrednie narażenie na zakażenie innych osób chorobami przenoszonymi drogą płciową,
• czynnikach wpływających na płodność człowieka i sposobach dbania o nią, zjawisku niepłodności, jego możliwych przyczynach, w tym związanych z niezdrowym stylem życia, a także skutkach i formach leczenia oraz o metodach rozrodu wspomaganego (naprotechnologii i metodzie in vitro),
• przebiegu ciąży, porodu fizjologicznego i instrumentalnego oraz cesarskiego cięcia, kwestiach zdrowotnych związanych z karmieniem piersią, połogu i zasadach związanych z opieką nad noworodkiem, roli wsparcia edukacyjnego i psychicznego dla osób oczekujących na dziecko, w tym roli szkół rodzenia oraz o standardach opieki okołoporodowej,
• poronieniu i aborcji oraz etycznych, prawnych, zdrowotnych i psychospołecznych uwarunkowaniach dotyczących przerywania ciąży,
• normie medycznej, prawnej, statystycznej, społecznej, moralnej, religijnej, partnerskiej oraz indywidualnej, jak również wyznacznikach partnerskiej normy seksualnej,
• kryteriach świadomej zgody oraz sytuacjach, w których można ją stosować w relacjach zarówno seksualnych, jak i np. przyjacielskich, rodzinnych i społecznych,
• formach przemocy seksualnej, w tym molestowaniu seksualnym, a także mitach na ten temat, sposobach reagowania w sytuacji, gdy doświadcza się przemocy seksualnej lub gdy ktoś mówi o takim doświadczeniu, instytucjach i organizacjach udzielających pomocy osobom po doświadczeniu przemocy seksualnej oraz o przepisach prawnych dotyczących przemocy seksualnej,
• zagrożeniach związanych z różnymi aspektami seksualności m.in. o uwodzeniu w sieci (groomingu), sekstingu, szantażu seksualnym, pornografii, seksualizacji, prostytucji z udziałem małoletnich, a także sposobach im przeciwdziałania,

a fakultatywnie (przez co należy rozumieć, że nauczyciel – na podstawie oceny dostępnego czasu, umiejętności uczniów i ich zainteresowania danym zagadnieniem – podejmować będzie decyzję o ich zrealizowaniu oraz zakresie,
w jakim będą one zrealizowane), o:

• stereotypach płciowych, w tym odnoszących się do sfery seksualnej, a także o ich negatywnym wpływie na rozwój człowieka i relacje interpersonalne oraz sposobach im przeciwdziałania.

• przyjemności seksualnej, tym co wpływa na libido, formach aktywności seksualnej oraz zaburzeniach i dysfunkcjach seksualnych,

• czynnikach wpływających na jakość życia seksualnego w różnych etapach życia (np. niepełnosprawności fizycznej, niepełnosprawności intelektualnej, chorobach przewlekłych, zaburzeniach psychicznych, całościowych zaburzeniach rozwojowych),

• kwestiach prawnych i społecznych związanych z przynależnością do grupy osób LGBTQ+.

INDYWIDUALNE PODEJŚCIE DO UCZNIA. CZY PROGRAM PRZEWIDUJE RÓŻNE MATERIAŁY EDUKACYJNE DLA DZIEWCZĄT I CHŁOPCÓW?

Podstawa programowa edukacji zdrowotnej nie przewiduje podziału materiałów edukacyjnych dla chłopców i dziewczynek.

PODSUMOWANIE. JAKIE TEMATY BĘDĄ OMAWIANE NA PRZEDMIOCIE EDUKACJA ZDROWOTNA?

“Głównym celem przedmiotu edukacja zdrowotna jest przygotowanie uczniów do dbałości o zdrowie własne i najbliższego otoczenia, a wymagania ogólne tego przedmiotu dotyczą: rozumienia powiązań między różnymi aspektami zdrowia i czynnikami na nie wpływającymi, zainteresowania zdrowiem własnym i otoczenia oraz zaangażowania w zdrowy styl życia. Zgodnie z założeniami przedmiotu, pojęcie zdrowia jest traktowane szeroko i odnosi się do wszystkich sfer funkcjonowania: zdrowia fizycznego, psychicznego, seksualnego, społecznego i środowiskowego na wszystkich etapach życia” – czytamy w uzasadnieniu do projektu rozporządzenia.

1. https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12391100/katalog/13091658#13091658 ︎
2. https://www.newsweek.pl/polska/polityka/nowacka-wprowadza-rewolucje-w-szkole-tego-nie-udalo-sie-od-30-lat-nasz-news/0p1v9nk ︎
3. https://www.prawo.pl/zdrowie/edukacja-zdrowotna-podstawa-programowa-202526,529833.html ︎