Chryzantemy – odmiany ogrodowe, uprawa, rozmnażanie

Chryzantemy w naszym kraju kojarzą się powszechnie z wizytami ma cmentarzach w czasie listopadowego Dnia Wszystkich Świętych. Nie ma w tym niczego dziwnego, ponieważ są to jedne z najpóźniej kwitnących roślin, w dodatku całkiem odporne na niskie temperatury. Jednak takie zaszufladkowanie jest dla nich bardzo krzywdzące. Tę piękne kwiaty mogą stanowić ozdobę każdego ogrodu czy choćby parapetu, a w wersji ciętej do wazonu ozdobią nasze mieszkanie.

Chryzantemy – złoty kwiat

Złocienie, zwane popularnie chryzantemami to półkrzewy i byliny, które do Europy przybyły z Azji Środkowo-Wschodniej. W Polsce spotykany jest jeden dziko rosnący gatunek – złocień Zawadzkiego, jednak nie przypomina on z wyglądu swoich hodowlanych kuzynów. Złocienie zaczęto uprawiać na terenach azjatyckich już kilka tysięcy lat temu, wtedy też zaczęto tworzyć pierwsze krzyżówki tych roślin ozdobnych. Były one hodowane nie tylko dla walorów estetycznych, ale wykorzystywano je również w chińskiej medycynie ludowej. Chryzantemy należą do rodziny astrowatych, a ich nazwy w różnych językach nawiązują do złotego koloru.

Nie każdy wie, iż w rzeczywistości chryzantemy doniczkowe to półkrzewy wieloletnie i nic nie stoi na przeszkodzie, by przez kolejne lata zdobiły one przydomowy ogród – foto Anca Gabriela Zosin – Unsplash

Nazwa systematyczna „chrysanthemum” jest złożeniem dwóch pochodzących ze starożytnej greki wyrazów – „chrysos” – złoto oraz „anthemon” – kwiat. Złota chryzantema o szesnastu płatkach stanowi istotny symbol szczęścia w dalekowschodnich kulturach wykorzystywanym na przykład w sztuce japońskiej, jest też herbem Cesarzy Japonii. W Europie jest hodowana jako kwiat ozdobny, a w Polsce, ze względu na późny okres kwitnienia i odporność na mrozy, stała się ulubioną dekoracją grobów. Złocienie należą do najtrwalszych kwiatów ciętych i są chętnie wykorzystywane w tworzeniu różnych kompozycji kwiatowych.

Chryzantemy – złocienie – odmiany i systematyka

A jak dzielą się chryzantemy? Okazuje się, iż do rodzaju złocień (Chrysanthemum) należą wyłącznie gatunki jednoroczne tych kwiatów, takie jak złocień karłowaty czy złocień trójbarwny. Gatunki wieloletnie mają inną pozycję systematyczną – należą do rodzaju Dendanthrema. W jego skład wchodzą głównie krzewiaste chryzantemy doniczkowe i chryzantemy zimujące nadające się do posadzenia w ogrodzie. W obrębie dostępnych w handlu hybryd możemy wyróżnić odmiany wielkokwiatowe, średniokwiatowe i drobnokwiatowe. Wśród nich mamy do czynienia z dosłownie setkami odmian o różnych kolorach i wielkościach kwiatów. Kolejnym czynnikiem jest mrozoodporność – złocienie wysadzane w ogrodzie powinny być w jak największym stopniu odporne na zimowe spadki temperatur.

Jak pielęgnować chryzantemy w ogrodzie? Do najważniejszych zadań należy z pewnością podlewanie, gdyż chryzantemy doniczkowe przesadzone do gruntu nie mogą zostać przesuszone – foto Anca Gabriela Zosin – Unsplash

Odmianami odpornymi na mróz są na przykład „Bronzefeuer” o kwiatach złoto-brązowych, popularna „Clara Curtis” z różowymi kwiatostanami, pomarańczowa „Shelly” czy „Cortona” będąca odmianą o bardzo zwartym pokroju i żółtych kwiatach. o ile zależy nam na kwiatach drobnych, wyrastających z licznych, zwartych pędów, możemy wybrać odmianę „Boda Red” z czerwonymi kwiatami, „Celia” o kwiatach żółtych, „Louka” o białych kwiatach z żółtym środkiem czy „Vigorelli Pink” o barwie różowo-fioletowej. Sadzonki chryzantem dostępne są w sklepach ogrodniczych w bardzo przystępnych cenach i z całą pewnością każdy wybierze odpowiednią dla siebie odmianę.

Chryzantemy wieloletnie to rośliny należące do rodzaju Dendranthema. Wśród nich są zarówno rośliny rabatowe, rośliny doniczkowe, jak i rośliny na kwiat cięty – foto Harald Arlander – Unsplash

Uprawa chryzantem w domu i ogrodzie

Chryzantemy można uprawiać zarówno w pojemnikach w domu czy na balkonie, jak i również jako rabatkowe rośliny ogrodowe. W jednym i drugim przypadku wymagają one zbliżonych warunków zewnętrznych. Żeby rośliny dobrze się rozwijały i obficie kwitły, musimy zapewnić im odpowiednie środowisko.

Aby cieszyć się kwiatami chryzantem w kolejnym sezonie po przekwitnięciu warto skrócić pędy (o ponad połowę), a rośliny przenieść do chłodnego i jasnego pomieszczenia – foto Hisu lee – Unsplash

Właściwe stanowisko i podłoże

Chryzantemy lubią słońce. Idealne warunki dla nich to co najmniej 6 godzin światła słonecznego w ciągu dnia, najlepiej od wczesnego rana. Jego ilość wpływa na rozwój pąków kwiatowych i obfitość kwitnienia. Umieszczone w półcieniu rośliny nie będą rozwijać się tak gwałtownie i wytworzą mniej kwiatów. Jednak już kwitnące, doniczkowe chryzantemy można przenieść na bardziej zacienione stanowisko – wtedy kwiaty utrzymają się dłużej. W mieszkaniu złocienie stawiamy na południowych parapetach i balkonach, w ogrodzie sadzimy je w miejscach odkrytych, pozbawionych cienia wyższych roślin.

Chryzantema ogrodowa ‘Cortona’ – to mrozoodporna odmiana nadająca się do uprawy w gruncie przez cały rok. Wyróżnia się niskim wzrostem i bardzo zwartym pokrojem. We wrześniu ukazują się żółte kwiaty – foto S. Tsuchiya – Unsplash

Wytworzenie tak dużej liczby kwiatów kosztuje roślinę dużo energii, dlatego gleba pod uprawę chryzantem powinna być bardzo żyzna. Jednocześnie jednak musi ona być dobrze przepuszczalna, ponieważ stojąca woda stanowi duże zagrożenie dla korzeni. Najbardziej odpowiednia mieszanka to gliniasta ziemia zmieszana z piaskiem, pod którą umieszczamy solidną warstwę drenażową ze żwiru. Szczególnie istotna jest ona w uprawie doniczkowej, w której woda gromadzi się w pojemniku bardzo łatwo. Żyzność mieszanki podnosimy, dodając do niej sporą ilość kompostu. Odczyn zmieszanej gleby powinien mieć charakter neutralny lub lekko kwaśny.

Chryzantemy – podlewanie i nawożenie chryzantem

Chryzantemy wymagają regularnego podlewania, ponieważ bardzo słabo znoszą przesuszenia. Niepodlewane przez kilka dni rośliny zaczynają od razu więdnąć, a ich odratowanie może być trudne. Dlatego lepiej na bieżąco kontrolować wilgotność gleby i dostarczać wodę choćby codziennie, najlepiej wczesnym rankiem. Należy też podlewać bezpośrednio do gruntu, uważając, żeby nie zamoczyć liści rośliny. Kolejną istotną rzeczą jest umiar – za wszelką cenę należy unikać zalania korzeni stojącą wodą. W przypadku uprawy doniczkowej gwałtownie pozbywamy się wody z podstawki, w ogrodzie po prostu rezygnujemy z najbliższego podlewania.

Przykładowym przedstawicielem chryzantem z tej grupy jest złocień ogrodowy – foto Yang Yu – Unsplash

Złocienie są zachłanne na składniki pokarmowe. gwałtownie wyczerpują je z choćby najżyźniejszej gleby, dlatego trzeba im zapewnić stały ich dopływ. Do nawożenia roślin stosujemy płynne nawozy wieloskładnikowe, szczególnie te zawierające dużą ilość potasu. Zabieg przeprowadzamy co kilka tygodni (miesiąc to wartość optymalna), szczególnie, zanim pojawią się pąki kwiatowe. Ograniczamy zasilanie po wytworzeniu się kwiatów. Do upraw doniczkowych możemy stosować dostępne w sklepach wieloskładnikowe nawozy płynne dla roślin kwitnących.

Chryzantemy – rozmnażanie i sadzenie

Rozmnażanie chryzantem możemy przeprowadzić na kilka sposobów. Najpopularniejsze z nich to podział karpy (bryły korzeniowej) i sadzonki z pędów. Wraz z upływem czasu starsze chryzantemy wypuszczają coraz więcej pędów. Ich duże zagęszczenie powoduje brak miejsca, przez co roślina kwitnie dużo słabiej. Sposobem na odmłodzenie, a jednocześnie rozmnożenie chryzantemy jest jej wykopanie i podział na kilka mniejszych egzemplarzy. Sadzimy je od razu do gruntu, zachowując odpowiednie odstępy.

Cięte chryzantemy dostępne są przez cały rok. Przez florystów są one chętnie dodawane do bukietów oraz różnych kompozycji kwiatowych na bazie gąbki florystycznej – foto Yoksel Zok – Unsplash

Przerzedzone rośliny gwałtownie się aklimatyzują i obficie kwitną. Zabieg powtarzamy co kilka lat, a wykonujemy go wczesną wiosną. Sposobem bardziej pracochłonnym jest obcięcie z rośliny macierzystej nowych pędów, zanurzenie w ukorzeniaczu, a następnie posadzeniu do doniczek. Podłożem powinna być stale wilgotna mieszanka piasku i torfu. Nowe sadzonki powinny ukorzenić się przed upływem miesiąca. Ponieważ również ten zabieg przeprowadzamy wiosną, z ich posadzeniem w ogrodzie czekamy do końca maja, kiedy nie grożą im już nagłe spadki temperatury.

Choroby i pasożyty chryzantem

Do najgroźniejszych chorób atakujących złocienie należy biała rdza chryzantemy. Wywołują ją grzyby z gatunku Puccinia horiana, które z Japonii skolonizowały cały świat. Jej objawem są żółtopomarańczowe plamki pojawiające się na liściach, które stopniowo rosną i nabierają koloru brunatnego. Rdza atakuje głównie młode liście rośliny, które gwałtownie zwijają się i opadają. Choroba jest nieuleczalna, a jedynym sposobem zminimalizowania strat jest jej szybkie wykrycie i usunięcie zarażonych nią chryzantem. Porażone rośliny i ich części należy spalić, ponieważ biała rdza błyskawicznie przenosi się na ich sąsiadki. Na szczęście choroba ta dotyka w większym stopniu hodowli prowadzonych w szklarniach, rzadziej te ogrodowe – chyba iż są zawilgocone.

Jeśli we wnętrzu w okresie zimowym będzie za ciepło, to chryzantemy niestety zaczną wysychać i gnić – foto Yoksel Zok – Unsplash

Nadmierne podlewanie, zamoczenie liści i woda stojąca w podłożu mogą doprowadzić do całej serii chorób wywołanych przez grzyby i powodujących szybkie zdeformowanie i gnicie tkanek chryzantem. Wśród nich występują te najbardziej rozpowszechnione – mączniak prawdziwy i szara pleśń. Kilka mniej znanych to guzowatość wywołana przez Agrobacterium tumefacines, askochytoza (Ascochyta chrysnthemi) oraz werticilioza (Verticillium alboatrum). Wszystkie są bardzo niebezpieczne i gwałtownie się przenoszą. Zarażone rośliny można poddawać opryskom chemicznymi środkami grzybobójczymi, ale najlepiej po prostu odizolować je i zniszczyć. A przede wszystkim na bieżąco kontrolować wilgotność gleby i stan roślin.

Uprawa chryzantem doniczkowych w gruncie nie jest bowiem bardzo wymagająca, a ich kwiaty przez długi czas mogą być przepiękną ozdobą naszego ogrodu – foto Олександр К – Unsplash

Złocienie, podobnie jak większość roślin rosnących na świeżym powietrzu, atakowane są przez liczne bezkręgowce. Do największych zagrożeń zaliczają się mikroskopijne pajęczaki – przędziorki. Żywią się one sokiem rośliny, który wysysają z tkanek, niszcząc je przy okazji. Ich obecność można poznać po białawym nalocie na liściach. Domowym sposobem walki jest zraszanie liści, ponieważ nie tolerują one wilgoci. Jednak takie działanie może gwałtownie doprowadzić do infekcji grzybowych, dlatego lepszym sposobem jest zastosowanie środków chemicznych. Sokiem roślinnym żywią się również niewielkie owady – wciornastki. Liście, na których żerują, gwałtownie zaczynają się deformować i więdnąć. Napastnicy żyją stosunkowo krótko, ale bardzo gwałtownie rozmnażają, w krótkim czasie doprowadzając do poważnych strat w hodowli. Co więcej, przenoszą również wiele groźnych chorób. Zainfekowane pojedyncze rośliny można próbować spryskać wodą o temperaturze 40°C, jednak jak zwykle najskuteczniejsze są dedykowane pestycydy.

Przeczytaj również o innych roślinach:

• Funkia (Hosta) – wymagania i uprawa hosty
• Amarylis – uprawa i pielęgnacja amarylisa. Co zrobić, aby zakwitł?
• Forsycja – jak dbać o forsycję, aby pięknie kwitła? Porady i ciekawostki
• Przebiśniegi – zwiastun nadchodzącej wiosny! Jak pielęgnować śnieżyczka przebiśnieg?
• Niecierpek – gatunki i uprawa. Gdzie sadzić ten kwiat?