„Żywa tradycja w południowo-zachodniej Wielkopolsce”

Zdjęcie: fot. ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Lesznie

Jak wiele z tradycji przetrwało do naszych czasów? Czy dawne obyczaje są przez cały czas żywe? To tylko niektóre pytania, na które etnografowie szukają odpowiedzi w swoich badaniach. Wynikami prac postanowiło podzielić się Muzeum Okręgowe w Lesznie, które zrealizowało projekt edukacyjno–badawczy „Żywa tradycja w południowo–zachodniej Wielkopolsce”. Celem tego przedsięwzięcia jest prezentacja niematerialnego dziedzictwa kulturowego tej części naszego województwa.

Projekt został dofinansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego oraz ze środków Samorządu Województwa Wielkopolskiego.

„Dzień z tradycją”

W ramach projektu zorganizowano konkurs „Lokalne tradycje”, którego celem, jak głosi regulamin, było „zachęcenie do samodzielnego badania i poznawania tradycji, poszerzenie wiedzy o niematerialnym dziedzictwie kulturowym południowo-zachodniej Wielkopolski, wzmacnianie więzi międzypokoleniowych, integracji i regionalnej tożsamości”. Konkurs był adresowany do osób w różnym wieku, które chciały się podzielić występującymi w lokalnej społeczności obrzędami, zwyczajami czy tradycjami.

Uczestnicy mieli za zadanie przedstawić w dowolnej formie (cykl fotografii, film, praca pisemna lub prezentacja multimedialna) jedną wybraną tradycję z terenu południowo-zachodniej Wielkopolski. Mogły to być tradycje rodzinne, świąteczne, szkolne, zawodowe, kulinarne, językowe, muzyczne lub taneczne, a także obrzędy, zwyczaje, rękodzieło lub inna twórczość. Ogłoszenie wyników konkursu miało miejsce 12 listopada 2025 roku podczas wydarzenia podsumowującego projekt.

Elementem projektu były ki również warsztaty „Dzień z tradycją”, prowadzone przez osoby, dla których tradycja jest bardzo ważnym elementem życia. Na co dzień starają się chronić i kultywować ginące zwyczaje i umiejętności, by przekazać je następnym pokoleniom.

Biskupizna

Uczestnicy warsztatów mieli możliwość poznać folklor trzech mikroregionów południowo–zachodniej Wielkopolski, mających swoją gwarę, stroje, muzykę, tańce, a także zwyczaje i obrzędy. Mikroregion Biskupizna obejmuje trzynaście wsi w powiecie gostyńskim, nieopodal Krobi. Tereny te od XIII aż do XVIII wieku były własnością biskupów poznańskich. Do najciekawszych elementów lokalnego folkloru należą gra na dudach, gwara oraz tańce: wiwat, przodek i równy.

Na obszarze Biskupizny noszone są także charakterystyczne stroje ludowe, a ubiór panny wyróżnia czepek zwany „kopka”. Uczestnicy warsztatów w leszczyńskim muzeum mieli możliwość poznania sztuki szycia i układania kopki, którą zaprezentowała kopczorka Beata Kabała. Biskupiznę na warsztatach reprezentowały również śpiewaczki Maria Polowczyk i Anna Chuda.

Z kolei Chazy/Hazy to mikroregion kulturowy zlokalizowany w powiecie rawickim. Obszar ten zamieszkiwali osadnicy ze Śląska, a ważnym elementem lokalnego folkloru jest gwara, haft, a także tradycja muzyczna, w szczególności gra na dudach i skrzypcach. Kultura Hazaków obfituje w zwyczaje i obrzędy, takie jak „palenie żuru”, czyli pożegnanie Wielkiego Postu, obrzęd ten odbywa się w Wielki Czwartek. Innym obrzędem jest tzw. pochód smolarzy w drugi dzień Zielonych Świątek. Warto wspomnieć również o licznych kapliczkach pasyjnych występujących do dziś na tym obszarze. Mikroregion Chazy/Hazy na warsztatach reprezentowany był przez rękodzielniczkę Alicję Gniazdowską, hafciarkę Grażynę Konopkę oraz dudziarza Michała Umławskiego.

Wystawa planszowa

Z kolei ze wsi Bukowiec Górny warsztaty prowadzili regionalistka Zofia Dragan i artysta rzeźbiarz Jerzy Sowijak. Miejscowość ta, położona w powiecie leszczyńskim, posiada bogatą tradycję, w szczególności gwarę, tańce, muzykę na dudach i skrzypcach, a także liczne zwyczaje i obrzędy, takie jak np. lotanie z klekotami.

W Wielki Piątek i Wielką Sobotę chłopcy trzy razy dziennie, w godzinach bicia dzwonów biegają z klekotkami i taczkami zwanymi „dziad i baba”. Z każdą z osób prowadzących warsztaty przeprowadzono również wywiady wideo, które można obejrzeć na stronie internetowej projektu. Podczas warsztatów uczestnicy spotkali się także się z etnologami z muzeum, którzy przybliżyli projekt oraz opowiadali o etnografii.

Ostatnim elementem projektu była wystawa planszowa, której wernisaż odbył się 21 października 2025 roku w siedzibie Muzeum Okręgowego w Lesznie przy ul. Gabriela Narutowicza. Na planszach zaprezentowano wspomniane mikroregiony kulturowe oraz opisano zwyczaje i obrzędy, takie jak palenie kukły – „śmiercicha”, czyli pożegnanie zimy. Wiosnę zwiastowało chodzenie po wsi z nowym lotkiem – gałązką sosnową przystrojoną w kolorowe bibuły. Na planszach opisano również stroje ludowe, taniec, muzykę i śpiew południowo-zachodniej Wielkopolski, a także rzeźbę, która jest ważnym elementem sztuki ludowej.