Kras to nawa wywodząca się z języka chorwackiego „krš”, a oznacza po polsku kamień, skałę. Odnosi się to pojęcie do części półwyspu Istria w Chorwacji, gdzie zjawiska krasowienia są szczególnie wybitne i występują na dużym obszarze.
Co to jest krasowienie?
Krasowienie jest to proces chemiczny, polegający na rozpuszczaniu przez wodę skał takich jak wapienie, dolomity, gips czy sole. Skała nie stanowi jednolitej masy i niektóre jej części są podatniejsze na działanie wody. Najbardziej typowo proces przebiega w wapieniach, na nie szczególnie działają wody powierzchniowe i podziemne zawierające kwas węglowy.
Proces ten powoduje, iż twardsze formy pozostają, tworząc efektowne i różnorodne kształty form zjawisk krasowych. Proces krasowienia zachodzi tak na powierzchni skał, jak i wewnątrz masywów.
Najbardziej typowym zjawiskiem tego procesu są jaskinie. Dzięki zjawiskom krasowym w Tatrach podziwiać można fantazyjne iglice, maczugi, organy.
Kras w Tatrach
Region tatrzański należy do najatrakcyjniejszych obszarów krasowych w Polsce. Na terenie Tatr Zachodnich występuje głównie kras wapienny i to właśnie na ich obszarze występuje dużo skupiska jaskiń krasowych.
Podziemia Tatr Polskich tworzy ponad 100 km poznanych dotąd korytarzy jaskiniowych. Jednym z bardziej znanych rejonów obfitujących w jaskinie jest masyw Czerwonych Wierchów, Kominiarskiego Wierchu, Bobrowiec. Po Polskiej stronie Tatr występuje ok. 750 różnej wielkości i różnego rodzaju jaskiń, przede wszystkim w Tatrach Zachodnich, w dolinach: Kościeliskiej, Małej Łąki, Miętusiej i Wąwozie Kraków.
Jaskinie w Tatrach Polskich
Do najwyższych pięter Doliny Małej łąki nie prowadzi żaden szlak turystyczny. Występujące tu skały wapienne łatwo ulegające zjawiskom krasowym, więc liczne i głębokie spękania zostały tu przekształcone w ogromny systemem korytarzy w takim stopniu rozbudowanych, iż prawie wcale nie ma wód powierzchniowych, ponieważ niemal wszystkie strumienie i strumyki uciekają przez zagłębienia pod ziemią.
Rejon Czerwonych Wierchów jest typowym obszarem krasu wysokogórskiego, ze świetnie rozwiniętymi formami powierzchownymi oraz podziemnymi. Największy jest systemu Wielkiej Jaskini Śnieżnej na stokach Małołączniaka, o łącznej długości korytarzy ponad 24 km i głębokości od otworu jaskini do jej dna 824 m. Należy ona do najtrudniejszych jaskiń w Polsce i na świecie.
Największą jaskinią w Dolinie Chochołowskiej jest szczelina Chochołowska, godne wymienienia są jaskinie w Dolinie Bystrej, gdzie do największych zalicza się Jaskinia Kasprowa Niżnia oraz Bystra z naturalnym wejściem zamkniętym syfonem wodnym.
Tylko w 17 jaskiniach długość korytarzy jest większa, niż 1 km, a głębokość osiąga ponad 100 metrów. W tym miejscu warto podkreślić, iż czas odkryć tatrzańskich podziemi jeszcze nie minął. Jaskinie tatrzańskie nie są do końca poznane i prawdopodobnie podane informacje z czasem mogą okazać się nieaktualne. Cały czas odkrywane są nowe korytarze jaskiń.
Jaskinie udostępnione do zwiedzania
W Dolinie Kościeliskiej znajduje się kilka jaskiń udostępnionych turystycznie. Można je zwiedzać bezpiecznie bez specjalistycznego sprzętu, ale w większości niezbędne będzie własne źródło światła w postaci czołówek.
Jaskiniedostepne dlaturystów to:
Mroźna (sztucznie oświetlona) Mylna, Obłazkowa, Raptawicka, Smocza Jama. Zwiedzać można również jaskinie Dziura w zakopiańskiej dolince reglowej Ku dziurze.
Krasowego pochodzenia są również charakterystyczne formy nacieków jaskiniowych, powstałe z kapiącej wody krasowej dzielą się na stalaktyty i stalagmity. Stalaktytami nazywa się zwykle wszystkie zwisające ze stropu nacieki.
Pozostałe jaskinie są dostępne tylko przy wykorzystaniu specjalistycznego sprzętu i tylko dla posiadaczy Karty Taternika Jaskiniowego. W najbardziej popularnych klubach speleologicznych można zapisać się na specjalistyczny kurs jaskiniowy.
Jaskinie w Tatrach dawniej
Tatrzańskie jaskinie od dawna budziły zainteresowanie ludzi. Pochodzący z połowy XVII wieku rękopis „Opisanie interesujące gór Tatrów, za Nowym Targiem, na cały świat słynących, wszelkimi klejnotami i bogactwy ozdobionych i niezliczonymi minerałami napełnionych” — opisuje kilka jaskiń z obszaru Tatr.
Jaskinie utrwaliły się w legendach tatrzańskich, najbardziej znana jest ta o śpiących rycerzach w jednej z jaskiń masywu Giewontu. Mają się oni zbudzić ze snu, wstać i ruszyć na pomoc Polsce, gdy jej niepodległość będzie zagrożona.
Z dawnych czasów warto wspomnieć wizytę Seweryna Goszczyńskiego w jaskini Wodnej pod Pisaną w 1832 roku. Zwiedzanie tej jaskini można odebrać jako symboliczny początek tatrzańskiej speleologi.
Główne formy krasowe:
- żłobki — rodzaj płytszych lub głębszych rynienek wyżłobionych w skale wapiennej, lub dolomitowej przez spływające i rozpuszczające ją strugi wodne. Ładne żłobki są w Wielkiej Świstówce nad Wantulami, w Miętusiej Dolinie,
- lejki — zagłębienia w kamienistych wapiennych terenach są różnej średnicy, od kilkunastu czy kilkudziesięciu metrów do prawie kilometrowych wymiarów i głębokie na kilka lub kilkadziesiąt metrów. W Tatrach są dosyć rzadkie, ale można je spotkać na Krzesanicy zwykle zarośnięte ziołoroślami i trawą, w Litworowej Dolinie, na szczerbie w Giewoncie oraz niedaleko schroniska Murowaniec na Hali Gąsienicowej.
- rozpadliny — głębokie otwory, o charakterze studni, do których często spływa woda. Rozpadliny są np. w Dziurawem, nad Wielką Turnią, na Krzesanicy.
- suche wody — wody bieżące w miejscu, gdzie występują wapienie, łatwo rozpuszczają skałę i przenikają w głąb, wymywają, tworząc tam przepływy podziemne. Stąd często na dnie doliny w łożysku potoku brak wody. Takie zjawisko można zaobserwować w Dolinie Jaworzynki.
- wywierzyska (źródła krasowe) — gdzie woda krasowa wypływa na powierzchnię w postaci źródła. Wypływy krasowe są na ogół bardzo wydajne, a temperatury wody stałe i niskie. Do najbardziej znanych należą wywierzyska: Lodowe Źródło w Dolinie Kościeliskiej, wywierzysko Chochołowskie oraz Olczyskie.
- jaskinie — dawne podziemne drogi wodne wysychają i pozostają jako jaskinie. W Tatrach na obszarze skał wapiennych znane są setki jaskiń. Są takie jaskinie, którymi ciągle jeszcze płynie woda, żłobiąc je i poszerzając nadal, należą do nich np. wypływ spod Pisanej w Dolinie Kościeliskiej.
- wąwozy — najbardziej znanym jest Wąwóz Kraków w Dolinie Kościeliskiej, przez który prowadzi szlak turystyczny.
