Ziemia konińska

Zdjęcie: fot. M. Dachtera

Początki osadnictwa na ziemi konińskiej sięgają 10 tysięcy lat p.n.e., a jego rozwój nastąpił w ostatnim tysiącleciu p.n.e. i pierwszych wiekach n.e. W X wieku pomiędzy wodami Powy i Warty zbudowano gród koniński, który około dwa stulecia później został zalany. Strategiczne położenie fortalicjum wynikało również z lokalizacji w pobliżu ważnych szlaków, czego dowodem jest jedyny zachowany w tej części Europy kamienny słup drogowy. Ten romański obelisk z 1151 roku wyznaczał połowę drogi między Kaliszem a Kruszwicą. Jego fundatorem, jak głosi inskrypcja, był komes Piotr. w tej chwili słup znajduje się przy kościele pw. św. Bartłomieja w Koninie.

Stare Miasto

Po upadku grodu ludność zaczęła się przenosić do osady targowej znajdującej się na obszarze dzisiejszej wsi Stare Miasto, uznawanej za początki Konina. Pamiątką dawnych czasów jest romański kościół pw. św. Apostołów Piotra i Pawła. Świątynia ta została wzniesiona z ciosanego kamienia przypuszczalnie już w drugim dziesięcioleciu XII wieku. Na początku XX wieku dobudowano do niej nowy kościół, a istniejący romański przekształcono na kaplicę.

Konin na terenie dzisiejszej starówki został ulokowany w drugiej połowie XIII wieku. W 1359 roku dla odróżnienia obu lokacji dawną osadę targową nazwano Starym Miastem. Do najcenniejszych zabytków Konina należy wspomniany już gotycki kościół św. Bartłomieja zbudowany w 1 połowie XIV wieku. Świątynia ta posiada bogate dekoracje i wyposażenie, w postaci m.in. pięknych polichromii, renesansowych stalli i barokowego nagrobka Krzysztofa Przyjemskiego.

Zapewne w drugiej połowie XIV wieku zbudowano koniński zamek. Gmach ten niestety nie przetrwał do naszych czasów, gdyż został zniszczony w czasie potopu szwedzkiego i wojen północnych. Rozebrano go w pierwszej połowie XIX stulecia. W granicach miasta zachował się natomiast zamek w Gosławicach (dawniej odrębna wieś). Budowla ucierpiała w czasie najazdów Szwedów, w późniejszych latach została częściowo odbudowana, jednak na skutek zaniedbań właścicieli (Kwileckich) ponownie popadła w ruinę. Zamek odbudowano dopiero w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych ubiegłego stulecia jako siedzibę dla Muzeum Okręgowego w Koninie.

Sklepienie palmowe

Z fundacji biskupa Łaskarza w pobliżu zamku w 1 połowie XV wieku zbudowano gotycki kościół (pw. św. Andrzeja Apostoła) na planie krzyża greckiego. Centralną część świątyni wzniesiono na planie ośmioboku. Przylegają do niej kruchta, prezbiterium i dwie kaplice, które tworzą ramiona krzyża. Sklepienie nawy (palmowe) oparte jest na jednym centralnym filarze.

Jest to bardzo rzadko spotykane rozwiązanie, w Polsce znajdziemy je m.in. w kościele pw. św. Krzyża w Krakowie, w Letnim Refektarzu na zamku w Malborku i w kapitularzu dawnego opactwa w Lądzie nad Wartą. Wewnątrz gosławickiego kościoła uwagę zwracają również bogate dekoracje heraldyczne. Na filarze umieszczono kartusz z herbem Godziemba, wsporniki sklepień przyozdobiono kilkudziesięcioma tarczami z herbami rodów szlacheckich.

Za sprawą biskupa Łaskarza zbudowany został również dziś już nieistniejący kościół pw. św. Doroty Panny i Męczenniczki w Licheniu Starym, obecną świątynię pod tym wezwaniem wzniesiono w połowie XIX wieku z inicjatywy Izabeli Kwileckiej. Chociaż Licheń kojarzony jest głównie z jedną z największych na świecie bazylik, a większość budowli sakralnych pochodzi z 2 połowy XX wieku, to znajdziemy tu również romański skarb w postaci kamiennego krzyża z 1151 roku. Niewątpliwą ciekawostką jest łuk triumfalny w pobliskim Ślesinie zbudowany około 1811 roku na cześć Napoleona Bonapartego.

Klasztor kamedułów

Wśród najciekawszych miejscowości w Konińskiem jest także Kazimierz Biskupi, o którym Edward Raczyński pisał, iż „do dawniejszych w Wielkopolsce należy”. W 1287 roku „Przemysław II nadał mu prawo magdeburskie i od wszelkich ciężarów krajowych uwolnił”. Miejscowość ta od 1237 roku należała do biskupów lubuskich, którzy otrzymali ją od Henryka Brodatego wraz z 14 wsiami na „podźwignięcie funduszu biskupstwa lubuskiego”.

Lokację miasta potwierdził w 1370 roku Kazimierz Wielki. Od początku XVI wieku jego właścicielami byli Lubrańscy, z fundacji których wzniesiono gotycki kościół (pw. Pięciu Braci Męczenników) i klasztor bernardynów. Nie jest to jednak jedyna świątynia w Kazimierzu Biskupim. Jak głosi tradycja, już około 1120 roku z fundacji Piotra Dunina zbudowano tu kościół z ciosów piaskowca. Po przejściu miasta na własność Lubrańskich został przebudowany w stylu gotyckim, jednak w apsydzie zachowały się romańskie mury, które możemy podziwiać do dzisiaj.

Z 1640 roku pochodzi z kolei drewniany kościół pw. św. Izaaka. Warto wspomnieć, iż w lesie w pobliskim Bieniszewie, na wzniesieniu zwanym Sowią Górą znajduje się barokowe założenie klasztorne kamedułów. Jest to jeden z dwóch eremów tego zakonu w Polsce.

W czasie powstania styczniowego w Konińskiem stoczono kilka bitew z Rosjanami (m.in. pod Bieniszewem, Dobrosołowem czy Ignacewem), a poległych w tych potyczkach pochowano w kilkunastu zbiorowych mogiłach (m.in. w Grodźcu, Ignacewie, Licheniu czy Różnowie).

Bibliografia:

Edward Raczyński, „Wspomnienia Wielkopolski to jest województw poznańskiego, kaliskiego i gnieźnieńskiego”, t. 2, Drukarnia Orędownika na Garbarach, Poznań 1843

Krzysztof Gorczyca, „Dzieje Konina”, Muzeum Okręgowe w Koninie, https://muzeum.com.pl/dzieje-konina/

„Przyjaciel Ludu”, nr, 49, 03.06.1843

Zabytek.pl, karta zabytku: słup koniński, kościół pw. św. Bartłomieja w Koninie, kościół pw. św. Apostołów Piotra i Pawła w Starym Mieście, zamek w Koninie – Gosławicach, kościół pw. św. Andrzeja Apostoła w Koninie – Gosławicach, kościół parafialny pw. św. Marcina Biskupa w Kazimierzu Biskupim, kościół pw. św. Izaaka w Kazimierzu Biskupim, kościół pw. Pięciu Braci Męczenników w Kazimierzu Biskupim, łuk triumfalny w Ślesinie

Zabytek.pl, Karta ewidencyjna obiektu grobownictwa wojennego: mogiła powstańców styczniowych z 1863 r. w Różnowie, w Licheniu Starym, Ignacewie, Grodźcu