Zamek w Raciążku, zamek włocławskich biskupów

Pewien czas temu odwiedziłem Raciążek, i wtedy też światło dzienne ujrzał wpis na temat Kościóła w Raciążku, teraz nadszedł czas za znajdujący się około 200 metrów dalej zamek Maćka z Gołańczy (w której to jest zamek tegoż Macieja. Ten zamek także odwiedziłem, wpis niebawem, a tymczasem zachęcam do zapisania się na newsletter o tutaj) Zamek ten gościł w swoich murach dwoje władców Polski, a także był miejsce rokowań z zakonem Krzyżackim. Do Raciążka zawitał także w celu pertraktacji pokojowych wielki mistrz zakonu krzyżackiego Konrad von Jungingen

Wczesno-średniowieczna osada plemienna, biskupi się "panoszą"

Już w czasach wczesnego średniowiecza na terenie gdzie w tej chwili znajduje się zamek w Raciążku istniały fortyfikacje. Na zamkowym wzgórzu znajdowała się obronna osada plemienna. Rokiem 1185 wieś Raciąż wraz z całą słońską kasztelanią została nadana biskupom włocławskim.
Wraz z nadejściem wieku XIII biskupi zaczynają się „panoszyć” wykorzystując słabość książąt dzielnicowych. Były to wszak czasy rozbicia dzielnicowego Polski. Więc biskupi zaczynają wznosić różnego rodzaju obiekty obronne mające na celu obronę ich coraz to większych włości. I właśnie do włości jednego z „panoszących” się biskupów należał Raciążek.
Samowolne rozpoczęcie budowy bez zgody księcia doprowadziła do jego wzburzenia, więc rokiem 1259 książę Kazimierz łęczycko-kujawski najechał Raciążek i zniszczył dopiero co pobudowany gród.
Biskupowi oczywiście się to nie spodobało, więc odwołał się do papieża Urbana IV i w roku 1262 uzyskał bullę potwierdzającą jego prawa do Raciążka i zezwolenie na budowę grodu. Gród pobudowano i istniał on bez przeszkód do roku 1330 kiedy to zdobyli i częściowo spalili go Krzyżacy, ale o tym za chwilę.

Wzrost znaczenia, lokacja miasta

Wzrost znaczenia wsi przyczynił się do lokacji Raciążka przez biskupa Gerwarda 1317 roku. Przy okazji zaczęły się spory o własność nowo lokowanej osady, prawa do osady rościli sobie biskup włocławski, książę
kujawski i zakon krzyżacki. Rokiem 1311 książę Siemowit Dobrzyński zajmuje Raciążek, a biskup dostaje się do niewoli. Z niewoli tej dość gwałtownie ucieka i przedostaje się do Brześcia i nakłada na napastników interdykt.
Gród zostaje odbity przez księcia Przemysła i Kazimierza. W kolejnych latach do Raciążka często zagląda włocławski biskup Gerward, przebywa tu z całym swoim „bałaganem” czyli świtą, dworem i skarbcem diecezjalnym.
Wspomniane w poprzednim paragrafie walki trwały osiem dni, ale o ostatecznym zwycięstwie zdecydowało zajęcie przez krzyżaków studni. Wżak kto konroluje wodę, kontorluje wszystko. Jeszcze w tym samym roku Raciążek powraca w biskupei ręce, na skutek porozumienia zawartego w Toruniu pomiędzy biskupem Maciejem a zakonem. Wykupiono także za 400 grzywien licznych pojmanych do niewoli jeńców, skoro rycestwa, oraz kilku wielmożnych.

Maciej z Gołańczy stawia zamek w Raciążku

Około roku 1336 Maciej z Gołańczy będący włocławskim biskupem buduje na miejscu zniszczonego przez Krzyzaków grodu murowany, gotycki zamek. Wykorzystuje przy tym naturalne walory okolicy, jakim był cypel sporego wzgórza wysunięty w stronę nadwiślańskiej doliny. Dzięki temu nowo-powstały zamek był doskonale chroniony od trzech stron stromymi zboczani, a od strony bez zbocza wykopano szeroką suchą fosę.
Podczas pierwszej fazy tej budowy wzniesiono “kamienicę wielką” czyli ceglany dom mieszkalny we wschodniej części wzgórza. Miał on wymiary 12×25 metrów i trzy kondygnację nakryte dwuspadowym dachem. Wieloetapowe prace budowlane trwały do roku 1363. Warto wspomnieć, iż w roku 1358 wizytował tutaj król Kazimierz Wielki. Król umarł, a wywołany przez to zamęt pozwala księciu gniewkowskiemu Władysławowi Białemu przy wsparciu pana von Osten z Drezdenka i oddziałów burgundzkich Filipa Śmiałego wtargnąć w roku 1375 na zamek w Raciążku i zacząć go oblegać.

Rozbudowa i rokowania z Krzyżakami

Następny biskup z Gołańczy zwany Zbylutem około roku 1385 rozbudowywuje “kamienicę” o 3.5 metra w stronę zachodnią, a przy okazji stawia mury obwodowe. W roku 1389 wojska księcia mazowieckiego Siemowita odnoszą porażkę i zamek pada łupem zakonu. Zakon jednak długo się nim nie nacieszył, niedługo wojska polskie go odbijają.
W okresie przed wielką wojną polsko-krzyżacką zamek ten wielokrotnie miejscem rokowań z Zakonem Krzyżackim. Między innymi w dniach 18-23 maja 1404 roku na zamek w Raciążku przybywa król Jagiełło i królowa Jadwiga wraz z księciem Witoldem Kiejstutowiczem. Ich posłowie spotkali się na wyspie pod zamkiem z posłami wielkiego mistrza zakonu Konradem von Jungingenem celem negocjacji. Ich przedmiotem był wykup przez Polskę ziemi dobrzyńskiem i zamku w Złotorii (też na nim byłem, niedługo opublikuję) oraz potwierdzenia przynależności Żmudzi do zakonu. W wyniku tych negocjacji podpisano pokój w Raciążku. podpisano W roku 1402 król Jagiełło po raz kolejny odwiedza zamek przy okazji regulacji problemu wsi Drezdenka. Po bitwie pod Grunwaldem w dniu 27 września 1410 roku na zamku doszło do spotkania króla Jagiełły i mistrza Heinricha von Plauen. Po raz ostatni król odwiedził zamek w maju 1420 roku. Przed rokiem 1422 dowódca załogi Dobek Puchała przekazał zamek kapitule biskupiej.
W drugiej połowie wieku XV przeprowadzono bliżej nieokreślone prace remontowe, na początku nadzorował je Jakub z Sienna, po nim pieczę przejął Piotr z Bnina, a na końcu stulecia Krzesław z Kurozwęk.

Nowy biskup, nowa wieża, nowe porządki

W roku 1531 nastąpiła zmiana biskupa włocławskiego. Nowym biskupem został Jan Karnkowski. Prawdopodobnie za jego panowania powstała ceglana wieża na południowej krawędzi wzgórza. Powstała na planie kwadratu o boku 6.8m i miała około 10m wysokości.Zwieńczono ją czterospadowym, namiotowym dachem.
Jednak najwięcej zmian w wyglądzie gotyckiego zamku był biskup Hieronim Rozdrażewski obejmujący swój urząd w roki 1581. Zainicjował on przebudowę wnętrz “wielkiej kamienicy” i zaknięto murem dziedziniec zamku. Powstał też trapezoidalny dom południowy, mieściło się w nim “centrum żywności” znaczy się kuchnia i piekarnia. Drugi budynek powstał od półnowcy i przylegał do muru. W nim mieściła sięsiedziba starosty. Poza tymi dwoma budynkami powstała jeszcze wieża bramna na zachodnim przesmyku wzgórza zamkowego, w jednej osi z “kamienicą”. Prawdopodobnie miała plan kwadratu i nie była wkomponowana w obwód murów. Była dwupiętrowa z przelotem na dole i jedną izbą na górze. Całe wzgórze od zachodu poprzedzał mały przygródek. Otoczono go parkanem i posiadał skromną drewnianą zabudowę o przeznaczeniu gospodarczym. Oddzielono go przekopem z drewnianą bramą i mostem zwodzonym.
W okresie potopu szwedzkiego zamek przejmują szwedzkie wojska, co dość znacznie odbija się na jego stanie.

Remontu brak, ale budynek nowy

W drugiej połowie XVII wieku nieremontowany zamek zaczyna zamieniać się w ruinę. Rokiem 1706 biskupem włocławskim zostaje wybrany Felicjan Szaniawski. Po zapoznaniu się ze stanem zamku stwierdza, iż nie warto remontować tego co jest i stawia nowe. Wznosi więc nowy szachulcowy budynek na północnym skraju skarpy, budynke nazwany “pałacem pańskim”. Kolejny biskup Krzysztof Antomi Szembak rozbiera to co zostało z gotyckiego zamku i buduje nową barokową rezydencję. Przy okazji wykorzystują pozostawione mury “kamienicy”. Zatrudnił do tego do tego architekta Jana B. Cocchiego. Prace te kontynuuje jego sukcesor biskup Walency Czapski. Tutaj następują rozbiory Polski i zmiana statusu quo i sekularyzacja majątków biskupich, w tym Raciążka. W roku 1804 rozpoczęły się dewastacje rezydencji i jej rozbiórki celem pozyskania budulca na inne przedsięwzięcia, już nie biskupie.

Stan obecny, całkiem ładna ruina

Galeria